جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدل الهی از جمله مسائلی است که ذهن هر انسان موحّدی را به خود معطوف می‌کند و نه تنها دینداران بلکه منتقدان افکار دینی را به تکاپو و جنبش وا می‌دارد. عدل الهی از اصول اعتقادی امامیه به شمار می‌آید و در اهمیّت این مسأله همین بس که در کنار توحید قرار گرفته است. اگر عدل الهی به درستی تبیین شود می‌تواند ریشه بسیاری از مشکلاتی که باعث پیدایش علل مادیگری و الحاد شده است را بخشکاند و زمینه بسیاری از انحرافات عقیدتی و عملی را از بین ببرد. عدل الهی با توجه به ارتباط تنگاتنگ آن با حوزه رفتار انسان همواره جزو دل مشغولی او بوده، اگرچه خود به این مسأله توجهی نداشته باشد. چرا که با توجه به حوادث و وقایع ناگواری که در زندگی او رخ می‌دهد قطعا سوالاتی در ذهن او به وجود می‌آید. حال، آحاد مردم نسبت به ظهور اینگونه حوادث دو گونه هستند گروهی فریاد اعتراض سر داده و زمان و زمین را مقصر می‌دانند و گروهی دیگر چون خداوند را عادل علی الاطلاق می‌دانند و این مسأله برای آنان حلّ شده است اگر به سبب این حوادث و شرور هم پی نبرند فریاد به اعتراض بلند نمی‌کنند زیرا می‌دانند که خیرات و شرور این عالممادی درهم تنیده است و لازمه نظام مادی وجود ویژگی‌های آن می‌باشد. پژوهش حاضر که به صورت کتابخانه‌ای است به تبیین این مسأله و براهین و شبهات آن از دیدگاه علامه طباطبایی پرداخته ‌است که عدل از جمله اوصاف خداوند است و مبتنی بر حسن و قبح عقلی می‌باشد و علاوه بر آیات و روایات، براهین عقلی متعددی از جمله برهان واجب الوجود، برهان صدیقین و برهان عنایت و علم و غنای مطلق بر آن دلالت می‌کند. و در پایان این رساله به دیدگاه علامه در رابطه با عدل الهی و شبهات وارده بر آن که عمدتاً شرور و نقایص است پرداخته شده، به اعتقاد ایشان فرض عالم ماده که نظام اسباب و مسببات است بدون ویژگی‌های آن، مستلزم عدم تحقق عالم مادّه است. جهان مادّی که عالم تغییر، تحوّل، تبدّل و تزاحم است چنین اقتضایی را داشته که شرّ و نقص در آن وجود داشته باشد. اگر نقصی است در قابلیّت قابل است نه در فاعلیّت فاعل، نقص در فیض الهی نیست بلکه فیض خداوند همواره جریان داشته و خواهد داشت.

در این پایان نامه به بررسی « حقیقت ایمان و ابعاد آن از دیدگاه شهید ثانی، ملاصدرا و علامه طباطبایی» پرداخته شده است. که هر یک از این متفکران نظراتی را در مورد ماهیت ایمان و ارتباط آن با اراده، عقل، عمل ، و سپس مراتب آن ذکر کرده اند.شهید ایمان را تصدیق و باور قلبی معرفی کرده اند و آن را به دو بخش ایمان عرفی و شرعی تقسیم نموده اند. از نظر شهید ایمان حقیقتی برخاسته از تصدیق قلبی است و این ایمان از طریق اختیار حاصل می شود. لذا ایشان ایمان غیر اختیاری را ایمان واقعی نمی دانند. شهید در مورد ارتباط ایمان و عقل قائل است که ایمان از طریق دلیل و استدلال حاصل می شود و ایمانی را که از طریق تقلید بدست آمده باشد رد می کند. هم چنین ایشان در مورد ارتباط ایمان و عمل، قائل به خارج بودن عمل از ایمان شده اند. نهایتاً این که شهید قائل است که در ایمان هیچ گونه افزایش و کاهشی وجود ندارد و ایمان امری واحد است. اگرچه ایمان به حسب افراد، طبقات و مراتب گوناگونی پیدا می کند که این امر مربوط به اصل ایمان نیست بلکه مربوط به کمال ایمان است.ملاصدرا نیز ایمان را نوعی علم و تصدیق معرفی کرده است و قائل است که در حوزه ی ایمان، مبحث اختیار و اراده مطرح نمی شود و حصول آن مبتنی بر اراده ی خداوند، رضایت و شوق انسان است. ایشان در مورد ارتباط ایمان و عقل در ابتدا به مباحث عقلانی بسیار بها می دهد از طرف دیگر به محدودیت های آن نیز اشاره می کند. هم چنین صدرا با توجه به تعریفی که از ایمان ارائه می دهد عمل را خارج از حوزه ی ایمان می داند. و در آخر این که صدرا مراتبی برای ایمان ذکر می کند که در نتیجه روشن می شود او به مراتب ایمان قائل و معتقد است.از طرف دیگر علامه ایمان را تصدیق قلبی همراه با علم و التزام عملی معرفی نموده اند. دیدگاه ایشان در خصوص اختیاری بودن ایمان بر این محور می چرخد که انسان در فعل خود مختار است و خداوند از راه اراده و اختیاری که به انسان عطا کرده فعلی از او خواسته است علامه در مورد ارتباط ایمان و عقل، علاوه بر شهودی بودن ایمان اعتقاد دارد که ایمان را باید با استدلال عقلی محکم و مبرهن ساخت. هم چنین ایشان با توجه به تعریفی که از ایمان ارائه می دهد ایمان را صرف اعتقاد نمی داند بلکه التزام به لوازم و آثار علمی را نیز داخل در حوزه ایمان می داند و در پایان این که علامه در بیان انواع ایمان می فرماید: ایمان در کل یکی بیشتر نیست اما درجات و صفات و منازلی دارد. وی تعیین و برهان را در برترین مرتبه ی ایمان لازم می داند بی آن که سایر مراتب و درجات ایمان را از اعتبار ساقط بداند.

پایان نامه حاضر به ارائه ، تحلیل و بررسی دیدگاه های علامه طباطبایی و استاد مصباح یزدی در مقایسه با آراء ملاصدرا در باب قوه وفعل است . این گونه پژوهش ها نشان دهنده ی پویایی تفکر فلسفی در جهان اسلام است و تطبیق آراءحکیمان با یکدیگر خصوصاً فیلسوفان معاصر روشنگر نقش ویژه هر یک خواهد بود لذا این نمونه از پژوهش ها دارای اهمیت ویژه است . از نظر ملاصدرا و علامه طباطبایی قوه تعین ماده است اما استاد مصباح آن را از قبیل معقولات ثانیه فلسفی می داند که از حصول شرایط قبل از تحقق آن انتزاع می شود . حرکت از جمله مباحثی است که در حکمت متعالیه در ضمن قوه و فعل از آن بحث می شود ،بهترین تعریف حرکت تعریفی است که از ارسطو نقل شده و ملاصدرا و علامه طباطبایی آن را می پسندند اما استاد مصباح « تغیّر تدریجی » رامعرف حرکت می داند .وقوع حرکت درمقولات کم و کیف و أین و وضع مورد اتفاق همه حکماست و حرکت جوهری نیزمورد قبول این سه فیلسوف است لکن در برخی از مقولات از جمله متی ، فعل و انفعال اختلاف نظر وجود دارد .در این پایان نامه برای خواننده ی محترم آشکار می گردد که برخی از دیدگاه ها در مقایسه با آراء صدرالمتألهین کاملاً ابتکاری است مانند بحث حرکت در حرکت از نظر علامه و برخی دیگر صرفاً تحلیل بیشتر مبانی صدرایی است و برخی دیگر نیز به صورت مناقشه و ایراد به دیدگاه های ملاصدراست .

ایمان، علم و عمل هر سه از فضیلتهای پرارزشی هستند که در قرآن و احادیث معصومین مورد عنایت بسیار قرار گرفته و مردم به تحصیل این ارزشها تشویق زیادی شده اند. ایمان،مقوله ای است که علاوه بر کلام اسلامی در کلام مسیحی نیز همواره مطرح بوده است. دو نظریةعمده در کلام مسیحی در زمینه ایمان مطرح است: گزاره ای و غیرگزاره ای. مطابق نظریة اول،ایمان یعنی پذیرش مجموعه ای از گزاره ها که از طرف خداوند به رسولش وحی می شود، امانظریة دوم، ایمان را نوعی حالت روحی که برخاسته از سر سپردگی به خداست می داند. متکلمین معروفی از فرق مسیحی طرفدار هر یک از این دو دیدگاه هستند. در کلام اسلامی نیز سه نظریه،برجسته می نماید: نظریة اشاعره، معتزله و شیعه. اشاعره ایمان را معادل تصدیق می دانند. معتزله،بر عمل به تکلیف و وظیفه اصرار دارند. و متفکران شیعه قائل به یکسانی ایمان و معرفت هستند.اما علامه طباطبائی - رحمةالله - به عنوان یک متفکر شیعی دیدگاهی جامع تر از دیگر اندیشمندان شیعه ارائه نموده است. ایمان از نظرگاه علامه تصدیق قلبی همراه با علم و التزام عملی می باشد.در مبحث ایمان همچنین به مسائل دیگری پیرامون آن پرداخته شده است. علم که در این نوشتار،معنای مطلق آگاهی و دانش از آن منظور شده است، جزو ارزشهای بسیار والا و شاخته شده ای است که حتی از تعریف، بی نیاز می باشد. علم بر اساس ملاک های گوناگون، تقسیمات متنوعی می پذیرد که از مهمترین آنها بحث به میان آمده است؛ راههای حصول علم، فوائد، شرف وفضیلت و... دیگر عناوینی هستند که در فصل علم تحقیق شده اند. عمل، در اصطلاح هر فعلی است که با اراده و قصد از جانداری سر می زند و دارای مبادی علمی و ارادی است. نیت و شاکله ازمهمترین مبادی علمی و ارادی عمل هستند. نکتة قابل توجه در این بحث، رابطة عمل و اختیارانسان است. در این مبحث ثابت شده است که انسان به عنوان موجودی مختار، تمام اعمال ارادی خویش را با انتخاب خود انجام می دهد و به این ترتیب سرنوشت ابدی خویش را نیز به دست خود رقم می رند. با توجه به تعاریفی که از علم، ایمان و عمل در این نوشتار ارائه شده است به خوبی می توان به وجود رابطه ای وثیق میان آنها پ برد و نیز می توان پاسخ بسیاری از چراها رادربارة عملکرد عالمان بی دین و عابدان بی علم و مؤمن نمایان بی علم و عمل بدست آورد.همچنین در این نوشته تشریح شده که چگونه ایمان که در مراحل اولیه، ناشی از آگاهی و بصیرت بوده و پس از آن به صورت تصدیق، گرایش و اعتقاد بروز می نماید، عملی اختیاری بوده و باافزایش آگاهیهای دینی، عمل خالصانه تعمیق و رسوخ می یابد و این تعمیق و رسوخ مجددا انگیزه ای برای کسب بیشتر آگاهیهای دینی و در نتیجه تعمیق بیشتر ایمان می گردد. این فرایندپایان ناپذیر بوده و می تواند تا آخرین مراحل حیات ظاهری ادامه یافته و سبب اوج گیری معنوی انسان شود.

تحولات علمی که بیشتر در گستره علوم تجربی رخ می نماید، یکی از شگفت انگیزترین عرصه های هنرنمایی انسان در ادراک زیبایی خلقت است و از آن شگقت تر، ثبات و شمولی است که در پس پرده خلقت بوده، تحول آفرینان در پی آن بدین تحولات نایل آمده اند. البته کلیت وضرورت در قوانین علمی که حاکی از ثبات و شمول حاکم بر قوانین طبیعت است، به سادگی فراچنگ شناخت عالم نمی آید. بنابراین سؤال از قوانین علمی و کلیت و ضرورت آن و منشا این دو از مسایل پیچیده و اساسی است که باید بدان پرداخت و در صورتی که این مسایل حل نگردد،عام پایه و مایه محکمی نمی یابد و الیته این رسالت بر دوش فلاسفه است که در باب مسایل معرفت شناختی و به طور خاص در باب علم شناسی فلسفی به کاوش از منشا و مکانیسم کلیت وضرورت یابی قوانین علمی بپردارند. باب کلیت و ضرورت در علوم طبیعی به روش کتابخانه ای جمع آوری شده، سپس با روش عقلی تحلیلی به بررسی و بعضا نقد موضوع پرداخته و در نهایت داوری مختصری در مورد مدعیات ایشان به عمل آمده است. بر اساس نظر علامه و کانت و برخلاف نظر دکارت و هیوم فرایند شناخت به نحو عام، محصول انفعال حسی و فعالیت ویژه ذهنی است و فرایند تولید علم طبیعی به نحو خاص علاوه بر نیاز به داده های حسی طبیعت، نیازمندفعالیت ویژه ذهنی در تولید احکام کلی و ضروری مقد م بر تجربه است؛ به گونه ای که علوم تجربی، کلیت و ضرورت خود را از یک سو و گسترش مرزهای این علوم را از سوی دیگر مدیون این فعالیت در تولید قضایای پیشینی است. البته نقطه افتراق ا ن دو مکتب را به اختصار می توان در مکانیسم تولید علم و در نتیجه مکانیسم کلیت و ضرورت یابی ذهن دانست. از آنجا که برخلاف فلسفه کانت، علامه متعرض فلسفه علوم به نحو خاص نگردیده است لذا نگارنده راتوفیقی دست داد تا به رغم بضاعت علمی اندک این راه را خود طی کند و اصول تفکر مکتب صدرایی را در معرفت شناسی نوصداریی علامه جستجو و آن را بسط داده و در امتداد آن به یک منطق اکتشاف علمی برای علوم تجربی دست یابید تا از این رهگذر بتواند امکان کلیت و ضرورت احکام تجربی را با این منطق محک زند ولی جالب آنکه عکس این مطلب به دست آمدچنانکه رهگذر این کاوش، خود، از بحث ضرورت بود که با توجه به دو نوع ضرورت مورد نظراین مکتب به نظام دو قطبی منطق اکتشاف علی رهنمون گردید.

قرآن انسان را موجودی مکرم معرفی می‌کند. از نگاه امام خمینی(ره) و استاد مطهری(ره) در توصیف کرامت انسان از دو جهت می‌توان سخن گفت. یکی از جهت داشته‌ها و ظرفیت های وجودی انسان که ناظر به کرامت ذاتی اوست و مبانی قرآنی آن، برخورداری از روح الهی، مقام خلیفهاللهی امانتدار بودن خدا، مسجود ملائکه بودن و بهره‌مندی از قدرت تسخیر موجودات و نیروی اراده و اختیار می‌باشند و دیگری بایدهایی که آن داشته‌ها را تقویت می‌کند (کرامت اکتسابی) و عبارتند از: ایمان به خدا عمل صالح، اخلاص، تقوا، علم و دانش، خودشناسی و خودسازی و استعانت از قرآن. انسان و جایگاه او در نظام هستی در طول تاریخ اندیشه بشری موضوع مورد بحث فیلسوفان نیز بوده است. به عقیده فیلسوفان اسلامی از جمله امام خمینی(ره) و استاد مطهری(ره) انسان به سبب ویژگی‌های منحصر به فردی که دارد از دیگر موجودات متمایز است و در ترتیب عالم هستی در مرتبه نخست قرار دارد. و به همین جهت از کرامت ویژه برخوردار می‌باشد. معیارهایی که می‌توان به لحاظ فلسفی، در لابه‌لای آثار این دو متفکر اسلامی، برای کرامت انسان عنوان کرد عبارتند از: اصل وجود؛ به عقیده آنها وجود خیر و شریف است و کرامت هر موجودی نیز در گرو رتبه وجودی اوست. در این میان انسان به دلیل جامعیت وجودی، از کرامت بالایی نیز برخوردار است، دارا بودن نیروی عقل و استدلال، به مثابه عالم اصغر بودن، مثال آفریدگار بودن، کمال‌پذیری نامحدود، بقاء و جاودانگی نفس انسانی که حقیقت اوست از دیگر این مبانی و معیارهاست. احساس کرامت نفس سبب خودسازی و دوری انسان از خواری معصیت و دیگر ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی شده و موجب می‌شود تا انسان خود را با کسی غیر از خدا معامله نکند. بعلاوه، دفاع از حقوق بشر مبنای اصلی و اساسی خود را بیابد و امید را در جامعه انسانی زنده کند.

چکیده ندارد.

شعور و ادراک موجودات و همه ذرات هستی یکی از مسائلی است که مورد توجه و مطالعه بشر قرار گرفته است. پس از ظهور اسلام و نزول آیات الهی که در آن به تسبیح، نطق، حشر، گواهی و... تمامی موجودات اشاره شده، مباحث گسترده‌ای میان مفسران، متکلمان، فلاسفه و علمای طبیعت در حقیقی و مجازی ـ قالی و حالی بودن تسبیح و همچنینشعور و جانمندی ذرات هستی آغاز گردید تا جایی که امروزه برخی فیزیکدان‌ها از شعور الکترون‌ها، اتم‌ها وتک سلولی‌ها سخن به میان آورده و عده‌ای از آنها این شعور و حیات را سر منشاء آفرینش می‌دانند. آیات و روایات نورانی قرآن و اهل بیت(ع) در پی اثبات شعورمندی موجودات بوده و تسبیح و نطق و... آنها را حقیقی می‌پندارند و با این وسیله در پی متذکر ساختن انسان‌ها به توحید ربوبی و رسالت و ولایت انبیاء و اولیاء او می‌باشند؛ادراک و شعور، جاری و ساری در تمامی مخلوقات حتی جمادات هستند، اگر چه ما از این مسئله غافل باشیم و وجود ادراک و شعور را برای جماد متوجه نشویم و درک نکنیم. در هر حال ادراک و شعور برای تمامی جمادات بالفعل موجود است. کما اینکه آن دو برای نباتات و حیوانات موجود می‌باشند، نهایت امر این است که ادراک و شعور در انسان قوی‌تر و آشکارتر از حیوان و در حیوان قوی‌تر و روشن‌تر از نبات و در نبات قوی‌تر و واضح‌تر از جماد می‌باشد. پس هر مخلوقی را که خداوند ایجاد فرموده مناسب با حالش ادراک و شعور عطا فرموده است. بر اساس آیات نورانی قرآن و روایات درربار اهل بیت(ع)حقیقت شعور و آگاهی موجودات عبارت است از: خود یابی و شناخت خالق و صانع، شناخت انبیاء و اوصیای الهی، علم و آگاهی از تسبیح و نماز خود، علم به عظمت و بزرگی حضرت حق جل و علاء و سر فرود آوردن و خم شدن در برابر او، تسلیم و سر سپردگی در مقابل فرامین الهی، آشنایی به وظایف و تکالیف و مأموریت‌های خود، تأثیر پذیری از گفتار و نگاه و رفتار موجودات اطراف خود، ارتباط با سایر موجودات، دریافت و ضبط اتفاقات پیرامون خود، حضور در دادگاه الهی و ادای شهادت و گواهی.اعتقاد به شعور موجودات آثار و کارکردهایی نظیر؛ آثار تربیتی مانند: تواضع و فروتنی، ادب و حیا، خلوص ویکتا پرستی؛ آثار بهداشتی مانند: بهداشت روح و روان، بهداشت جسم؛ آثار حقوقی مانند: حقوق حیوانات، حقوق نباتات و جمادات؛ و آثار علمی مانند: آثار پزشکی و درمانی و آثار تعلیمی می‌تواند داشته باشد.

چکیدهملاصدرا حکیمی بلند آوازه و موسس حکمتی جامعِ مکاتب پیش از خود و همساز با معارف وحیانی اسلام است. حکمت ایشان مباحث گسترده خدا شناسی، هستی شناختی، انسان شناختی را با عمق و دقت بسیار مورد بررسی قرار داده است و از رهگذر تلاش ها و تحقیقات و تبعیت کامل از دستورات دین، به کشف و اثبات معارف بلندی دست پیدا کرد.بخشی از مباحث ایشان به بررسی حقیقت علم حصولی، احکام و احوال آن اختصاص یافته است. او در سخنان خود در تحلیل این موضوع، که مبتنی بر هستی شناختی خاص خود او است، به نظرات بدیعی دست یافته است. رساله مذکور در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اول و دوم، مقدمات و کلیاتی که مرتبط با موضوع رساله است ذکر شده و همچنین در فصل سوم، مبانی علم حصولی در مجردات در ضمن چند اصل ارائه شده و نتایج مترتب بر این اصول که مرتبط با موضوع بحث است بیان شده و درآخرین فصل، بنابر نظریه وجودات طولی ماهیت و تطابق عوالم، به تحلیل حقیقت علم حصولی پرداخته ایم و بنابر این تحلیل، نشان داده شده که علم حصولی در مجردات و همچنین تبیین علم پیشین باری تعالی به مخلوقات قبل از آفرینش از طریق علم حصولی قابل تصویر است.کلید واژه: علم حصولی، علم حضوری، تطابق عوالم، وجودات طولی،اتحاد عالم و معلوم

چکیده یکی از مهمترین مباحث دانش معرفت شناسی بحث صدق و کذب است . صدق به معنی مطابقت داشتنقضیه با واقع و کذب به معنی عدم مطابقت آن با واقع است . امکان شناخت و رسیدن به واقعاز دغدغه های اصلی انسان به شمار می رود . برای دور شدن از جهل مرکب وگام برداشتن در فضای نورانی شناخت نیازمند به فهم واقعیت هستیم . یعنی هرگاه واقعیت برای ما پوشیده باشد قطعا دسترسی به صدق و کذب نخواهیم داشت وحرکت منطقی برای کشف مجهولات تحقق پیدا نمی کند. پژوهشهای زیادی در این زمینه صورت گرفته است اما بدلیل عمیق بودن بحث نمی توان منبع مستقلی را معرفی کرد . معیارهای متعددی برای صدق و کذب قضایا ارائه شده است .که برخی انسان را بیشتر از حقیقت دور می کند . قضایا انواعی دارند ونفس الامردر هر قضیه ای فرق می کند و ملاک صدق با همان سنجیده می شود .ملاک صدق به نظر حکمای اسلام ، مطابقت داشتن یک قضیه با واقع است .انسان قادر است به حقیقت و واقعیت آنطور که هست دسترسی پیدا کند . معرفت و ادراک در علم حصولی نیاز به اثبات میان ذهن با واقعدارد . انسان در علم حضوری به حقیقت اشیاء دسترسی پیدا می کند.این نوشته به مقایسه نحوه مطابقت قضایا با واقع از نظر سه فیلسوف بزرگ اسلام پرداخته است . از نظرابن سینا حقیقت شیء نزد درک کننده تمثل پیدا می کند و این تطابق یک تطابق ماهوی است . سهروردی قائل به مشاهده حقیقت است . برای رسیدن به واقع باید از خود و تزکیه نفس شروع کرد .ملاصدرا معرفت حقیقی را علم و یقین مطابق با واقع می داند . یقین مذکور به معنی یقین ثابت و دائمی است . ایشان حقیقی ترین بدیهیات را استحاله اجتماع نقیضین و ارتفاع آنمی داند .