جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد چهاردهم: المقنعة. این كتاب فتوایی در دو بخش تدوین شده است: بخش نخست مربوط به اصول اعتقادی است. در این قسمت مؤلف راجع به توحید و صفات حق تعالی، وجوب اعتقاد به انبیا و رسل، وجوب اعتقاد به امامت، ولایت اولیاء الله، وجوب اعتقاد به معاد، وجوب معرفت و عمل به شریعت اسلام و وجوب نماز بحث می كند. بخش دوم مربوط به فروع فقهی است كه از باب طهارت شروع شده و به باب وکالت خاتمه می یابد. اين كتاب مهمترين اثر شيخ مفيد در فقه مى‌باشد. شيخ مفيد در مقدمۀ كتاب المقنعه مى‌فرمايد: « اين كتاب، مختصرى از احکام شرع مقدس اسلام مى‌باشد و در آن به بيان واجبات و محرمات پرداخته‌ام تا هر كس مى‌خواهد به دين خود عمل نمايد، به آن اعتماد كند و كسى كه راه حق را يافته است با مطالعۀ اين كتاب بر معرفت و يقين او افزوده شود. همچنين كتاب حاضر« رهنمايى» باشد براى كسانى كه مى‌خواهند راه رشد و كمال را پيدا كنند و دليلى باشد براى جويندگان حق و حقيقت و مرجع معتبر و امينى باشد براى كسانى كه مى‌خواهند بر آن اعتماد كنند و به عبادت خداوند متعال بپردازند و در حوادث ناگوار روزگار به آن پناه برند و در جار و جنجال گروه‌ها و احزاب سخن حق را پيروز گردانند. من اين كتاب را با مباحثى آغاز مى‌كنم كه دانستن آن بر همگان لازم است و هيچكس مجاز نيست در آنها اهمال و سستى نمايد، يعنى اعتقاد به خداوند متعال و شناخت او; زيرا شناخت خدا اصل و اساس ايمان و پايه و ستون تمام اديان الهى است و قبول اعمال ما و يافتن راه هدايت از راه گمراهى، با شناخت خداوند متعال امكان پذير است.»

پیوستگی و نظم کلمات و انسجام معانی قرآن از موضوعاتی است که در دامن اعجاز قرآن رشد یافته است. یکی از ابعاد تناسب، پیوستگی میان مجموعه‌ای از سور است. سور حامدات با «الحمدلله» آغاز می شود و شامل سوره های فاتحه الکتاب، أنعام، کهف، سبأ و فاطر است. این پژوهش با توجه به معیارهای درون متنی و برون متنی، تفسیر و ارتباط آیات یک سوره، به بیان گونه هایی از تناسب در سور حامدات پرداخته است. محور مشترک تمامی این سور بیان اصول اعتقادی سه گانه توحید، معاد و نبوت با تکیه بر توحید ربوبی است. هر یک از سور حامدات از زاویه ای خاص به اثبات ربوبیت خداوند می پردازد و این دلیل ظهور متفاوت اصول سه گانه در این سور است. در یک نگاه کلی اصل معاد و نبوت نیز بیانگر ربوبیت تکوینی و تشریعی الهی است. آیات آغازین این سوره ها و فراوانی نام «الله» و «رب» در آن گواه دیگری بر تأکید این سور بر ربوبیت خداوند است. سوره فاتحه الکتاب جامع تمامی مطالب سور حامدات و سایر سور تفصیل این سوره به شمار می آیند. تناسب معنایی فضائل و خواص این سور و مکی بودن آنها از دیگر وجوه اشتراک سور حامدات است.

سیاق بعنوان مهم ترین قرینه در فهم مقصود کلام ،نقش بسزایی در تبیین وتفسیر کلام ایفا می کند . فراتر از حوزه تفسیر آیات و فهم آن ، شمول و گستردگی این اصل مهم و اساسی منجر می شود تا متخصصان در حیطه های مختلف علوم قرآنی از تفسیر آیات نورانی قرآن گرفته تا فقه ،اصول و احکام آیات با تمسک بدان نظر صحیحی را ارائه دهند البته ناگفته نماند که در بسیاری موارد ،افراد به علت عدم توجه به نقش و جایگاه سیاق به ورطه تفسیر به رای کشانده می شوند.در این پایان نامه از میان حوزه های مختلف پیرامون علوم قرآنی ،حوزه کلام انتخاب شده است .لازم بذکر است متکلمان امامیه ،اشاعره ومعتزله عقاید خویش را همراه با استناد به آیات قرآن درکتاب هایشان بیان کرده وحتی درمحکوم کردن یکدیگر ازآیات بهره جسته اند.این سوال وجود داردآیاصاحبان مذاهب کلامی دراستفاده ازآیات قرآن به انواع سیاق آیات توجه داشته اند وآیا سیاق آیات می تواند برداشتهای مختلف راپوشش دهد؟ از مهم ترین کتابهایی که به بیان نظراتکلامی مفسران شیعی و اهل تسنن پرداخته کتاب ارزشمند "احقاق الحق و ازهاق الباطل "می باشد .نویسنده محترم این کتاب ،علامه شوشتری است .وی در این کتاب کلامشیعی را ازعلامه حلیوکلام اشعری را ازروزبهان آورده ودرآخربه اثبات عقایدکلامی شیعه ونقد گفتارروزبهان می پردازد.درگفتارهریک استناد به آیات موجود است .این پژوهش درصدد است استناد هر سه متکلم به آیات را در مباحث توحیدی خدای تعالی ،ازمنظر سیاق آیات بررسی نماید. ضمن جستجو روشن میشودکه در بسیاری مواردروزبهان دراستنادش به آیات قرآنی بهخطا رفته و این امر از عدم عنایت وی به نقش و جایگاه سیاق آیات ،نشات می گیرد ودیدگاه کلامیش راحمل برآیه نموده است.در مقابل علامه حلی وقاضی شوشتریبه دلیل اهتمام و عنایت به جایگاه سیاق در اکثر موارد آرای تفسیری صحیحی را بیان نموده اندص ،اگرچه ایشان نیز در مواردی از جمله رویت خدای تعالی با چشماز سیاق آیه تا اندازه ایغافل شدند.

اسلام در میان مکتبهای الهی نه تنها ارزش و اهتمام ویژه‌ای برای رویاروییها و بحثهای علمی قائل شده است . بلکه شیوه روشهای کاربردی آن را نیز از طریق رسولش به ما آموخته است . مساله تحقیق این رساله بررسی و تحلیل مجموعه مناظرات توحیدی رسول اکرم صلی الله علیه و آله به منظور دستیابی و کشف شیوه‌ها و نکات کاربردی رویاروییهای آنحضرت با دیگراندیشان زمان می‌باشد. ابتدا با بررسی اجمالی دین و فلسفه پیدایش آن نقش مهم گفتگوهای بین ادیان را بررسی نموده و بخش دوم در 5 فصل تعریف ارکان، انواع مشروع و غیر مشروع و مناظره را تحقیق کرده آداب مناظره برهانی را از جهات مختلف و نیز آفات آن را مورد مطالعه قرار داده است . بخش سوم در سه فصل مراتب توحید وشرک به تفصیل به عنوان دو مساله مهم شرایع آسمانی همراه با بررسی معیارها و مرز اصلی توحید و شرک را به پایان برده است . بخش چهارم در 11 فصل مهم با بررسی افکار و فرقه‌های موجود در عصر بعثت آغاز شده موضوعات مورد بحث به تفکیک اهداف مناظرات ، شیوه‌های ورود، اخلاقیات مناظراتی حضرت ، استدلالات ، فنون ویژه نبوی، کیفیت پاسخها، نقش امدادهای غیبی و نیز جایگاه مثال در مناظرات نبوی و نتایج مناظرات مختلف حضرت مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است .

کانت براي پاسخ به اشکالات شکاکان و ايدئاليست‌ها پيشنهاد کرد كه در عالم فلسفه، انقلابي کپرنيکي به راه اندازيم و به جاي اينکه به دنبال شناختِ مطابق با جهان واقعي (عالم عين) باشيم، به دنبال شناخت واقعيتي باشيم که مطابق ذهن و قواي ادراکي ما ساخته شده باشد. او مدعي شد که تنها راه فرار از شکاکيت و ايدئاليسم همين است که صرفاً به دنبال شناخت واقعيتي باشيم که به ذهن آمده و ذهني شده است؛ يعني به شناخت دنياي خودساخته (عينِ ذهني) بسنده کنيم و تصور ذهنيِ يک شيء را خود شيء (خود واقعيت) در نظر بگيريم. او مي‌پنداشت که اگر انسان به جاي «واقعيت مستقل از خود» به دنبال شناختنِ «واقعيت ساخته‌شده توسط قواي ادراکي خود» باشد، يقيني بودن ادراکاتش تضمين مي‌شود و اعتراض‌هاي امثال بارکلي و هيوم پاسخ مناسبي مي‌گيرند. در اين مقاله، با بررسي انقلاب کپرنيکي کانت و پيامدهاي منطقي آن، نشان داده‌ايم که فلسفة کانت، به‌رغم تلاش فراوان و ستودني او، در دفع شبهات موفق نبوده و نسخه ديگري از شکاکيت است و منطقاً به ايدئاليسم محض مي‌انجامد.

چکیده در عالَم اهل تسنن، دیوبندیه، مکتبی است که طی حدود دو قرن گذشته، از درون مذهب کلامی ماتریدیه برخاسته است. ادعای پیروی از کلام ماتریدیه، مهم‌‌ترین شاخصۀ کلامی دیوبندیه است، اما این مدعا در تطبیق مباحث کلامی، دچار تزلزل‌‌هایی شده است. تطبیق آراء این دو مکتب در تحلیل مباحث توحید و شِرک، نشان می‌‌دهد که دیوبندیه در برخی موارد، دیدگاه متفاوتی را اختیار کرده که بخشی از این مغایرت‌‌ها، به مبنای معناشناختی دیوبندیان در اطلاق «شرک» به هر امر دارای شائبه باز می‌گردد. طی یک بررسی توصیفی- تحلیلی در پاسخ به سؤال از میزان تحوّل دیوبندیه در موضوع تحقیق، این نتیجه حاصل شد که دیوبندیان به توسعۀ مفهومی در تعریف شرک و اقسام آن قائل‌اند و بر بدعت‌زدایی بر پایۀ اموری که شائبۀ شِرک دارند و تسرّی مصادیق شرک به اعمالی که پیش از آن شرک شمرده نمی‌‌شد، تمرکز کرده‌‌اند.

چکیده مقاله: طرز تفکر یک مکتب دربارۀ جهان هستی(جهان‌بینی) زیرساخت آن مکتب به شمار می‌رود. جهان‌بینی توحیدی با پنج اصل توحید، عدل، نبوّت، امامت و معاد مبنای فکری شیعه را می‌سازد. اصل توحید که پایه و اساس تفکر توحیدی است در چهار بخش توحید در ذات، صفات، عبادت و نیز توحید‌ افعالی‌ قابل‌ طرح است که باور به این اعتقاد، آثارفراوانی در زندگی موحّدانه و نیز در سبک زندگی اجتماعی توحید محور دارد به طوری که طبق قاعده بسیط الحقیقه، همه اشیاء جلوه پروردگار هستند و درعین کثرت، وحدت را نشان می‌دهند و از منیّت بدور هستند. انسان خلیفۀ‌الله است و می‌‎تواند متخلّق به صفات فعل الهی از جمله عدل شود به طوری که عدالت را در شهرسازی به نمایش گذارد. باری‌تعالی، خالق این جهان، نظام احسن را به بشر می‌آموزد و انسان آنچه را که معرّف فعل و خلق الهی است در آثار و فعالیت‌های خود متجلی می‌نماید و در نهایت توحید نظری را در عمل پیاده و مردم را در زندگی اجتماعی به سوی خداپرستی و ارتباط با خداوند سوق می‌دهد. یافته‌های پژوهش که با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی حاصل شد، نشان می‌دهد که توحید باوری بر روی کارکرد اشخاص از جمله شهرساز تأثیر دارد، به این معنی که جهان‌بینی شهرسازان و مدیران شهری می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های آنان بر مدل شهر تأثیر گذار باشد و طراحی شهر را به نحو صحیح مدیریت کند.

فلسفه اسلامی، با صدر المتألهین شیرازی (ره) در نتیجه قول به اشتراک معنوی وجود، تشکیک و اصالت آن و تحت تأثیر اندیشه عرفا، با تفسیری از توحید آشنا شد که از آن به بعد نظر غالب حکما در این بحث گردید. این نظریه همان وحدت وجود است که صدرالمتألهین، با تبیین آن بر اساس مبانی فلسفه خویش، آن ‌را به عنوان ناب-ترین نظریه توحید به فلسفه اسلامی عرضه کرد. وحدت وجود آن قدر در فلسفه و اندیشه فلاسفه نفوذ پیدا کرد که از آن به توحید اخصّ الخواصی تعبیر گردیده، در حالی‌که توحید مورد اعتقاد فلاسفة سابق، به توحید عوام تعبیر شده است. اما سیدعبدالأعلی سبزواری(ره) با ابتنای به قرآن و سنت و پیرو نفی سنخیّت بین واجب و ممکن، اشتراک لفظی و اصالت ماهیت، بیانی کاملاً متفاوت از توحید صدرایی ارائه می دهد. وی کامل‌ترین و بهترین بیان توحید را در قرآن و سنت می‌داند؛ توحیدی که نه تنها وحدت وجود نیست بلکه مخالف و مقابل وحدت وجود است. بر مبنای ایشان وحدت وجود نه تنها توحید حقیقی نیست بلکه «لاتوحید» است. اگر چه سخن از توحید حقیقی مجالی فراخ‌تر می‌طلبد، اما مقاله حاضر سعی دارد با تبیین مبانی هر یک از این دو نظریه توجه مخاطب را به این نکته جلب کند که کدام یک از دو نظریه فوق، شایسته مقام جلال و جمال الهی است.

توحید یکی از مهم‌ترین محورهای اصول عقاید است که تمام تعالیم اسلام بر مبنای آن شکل و انسجام یافته است؛ رسالت توحید با توجه به قلمرو گسترده‌‌‌اش و جایگاه ویژه‌‌‌‌ای که در فرهنگ دینی دارد، تبیین مباحثی از جمله اثبات وجود خدا، چگونگی تصوّرات از اله و.‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.‌.‌ ، بررسی صفات و اسماء الهی و مراتب توحید را عهده‌دار خواهد بود.‌ در قرون متمادی قسمت عمده‌ای از آثار مکتوب علما و فضلای اسلامی به بررسی و تحلیل زوایای توحید اختصاص یافته است.‌ در این میان آثار افرادی از جمله، سیّد عبدالله شبّر، متکلّم شیعی قرن ۱۳ هجری مورد غفلت قرار گرفته است که در این تحقیق برای یافتن فهم جدیدی از مبانی توحید بر آن شدیم که نظرات این عالم را مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.‌علّامه شبّر در بخش شناخت خدا از طریق تجربیات و فطریات به اثبات وجود باری تعالی پرداخته و آن‌چه که این متکلّم در نهایت به عنوان ماحصل بحث خویش بیان می‌دارد، اثبات وجودی واحد و یگانه به عنوان رب و مدبّر عالم است که معرفت انسان به ذات او محال خواهد بود، هم‌چنین توحید در صفات را از تبیین صفات ثبوتی و سلبی، و ارجاع صفات ثبوتیّه به سلبیّه آغاز نموده است، و همانند سایر متکلّمین شناخت خداوند متعال را از طریق درک و شناخت صفاتش امکان‌‌‌پذیر می‌داند.‌علّامه در نسبت دادن عدل به واجب‌‌‌الوجود، خود را مواجه با دو مسئلۀ اساسی جایگاه اختیار در افعال انسان و مسئلۀ بداء دیده، و با بیان دیگاه‌های مرتبط، سعی در جمع این دو مسئله با عدل الهی می‌‌‌نماید و در نهایت نظر مختار خود را امربین‌الامرین قرار می‌دهد.‌