جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله تنافی قاعده ضرورت سابق با اختیار و نیز مساله غیر ارادی بودن اراده جزو بحث های مهم در مساله جبر و اختیار می باشند. فلاسفه در تبیین این دو مساله راه حل هائی ارائه نموده اند. برخی از اصولیین متاخر همچون محقق نائینی، محقق خوئی و شهید صدر (قدس) با ناکافی دانستن راه حل فلاسفه، نفی اختیار را لازمه دیدگاه فلاسفه دانسته و در مسیر حل مساله جبر و اختیار دیدگاه جدیدی ارائه نموده اند که با نام نظریه طلب یا نظریه سلطنت نفس مشهور است. این نظریه نارسائی های فراوانی دارد که در نوشتار حاضر مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

مسأله‌ی علم پیشین الاهی و اختیار انسان یکی از مسائل اساسی فلسفه‌ی دین است که از دیرباز، ذهن متکلمان و فیلسوفان را به خود معطوف نموده است. بر اساس این مسأله، ازآن‌جاکه علم مطلق الاهی مستلزم خطاناپذیری آن است، ازاین‌رو اگر خداوند در زمان t1 بداند که فاعل S فعل a را در زمان t3 انجام می‌دهد، آنگاه S در زمان t3 فعلی جز a را نمی‌تواند انجام دهد. ازاین‌رو، علم پیشین الاهی در تعارضی ظاهری با اختیار انسان است. این مقاله می‌کوشد آرای لیندا زاگزبسکی (فیلسوف دین معاصر) را با دیدگاه‌های استاد مرتضی مطهری در این باب مقایسه کند. در این راستا، ابتدا به بررسی پاسخ‌های سه‌گانه‌ی کلاسیک به این مسأله (بوثیوس‌گرایی، آکام‌گرایی و مولیناگرایی) از منظر زاگزبسکی می‌پردازد و نشان می‌دهد که زاگزبسکی ضمن پذیرش برخی از عناصر این دیدگاه‌ها و تلفیق آن‌ها با یکدیگر، سه راه‌حل بدیع ارائه می‌کند. مقاله سپس به بررسی دیدگاه استاد مطهری در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر می‌پردازد و در پایان، وجوه شباهت و افتراق آرای دو متفکر را نشان می‌دهد. یافته‌ی پژوهش آن است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الاهی را با اختیار انسان می‌پذیرند، اما «آکام‌گرایی تومیستی» و دو راه‌حل دیگر زاگزبسکی به‌رغم نکات مثبت و درخور پذیرشی که دارند، در نشان دادن این سازگاری ناتوان است، در حالی‌که راه‌حل استاد مطهری راه‌حل دقیقی برای اثبات این سازگاری است.

کتابچه حاضر درباره جبر و اختیار و قضاء و قدر الهی است که توضیحی است مختصر اما مفید درباره جبر و اختیار قضا و قدر.

«الرسائل الاربعة عشرة»، مجموعه مقالاتى است كه توسط جمعى از علما، با موضوع نبوت و معاد و به زبان عربى نگارش شده است. اين مقالات با تحقيق و تصحيح رضا استادى منتشر شده است.همان‌گونه كه از نام كتاب پيداست، چهارده مقاله بدون حواشى ذكر شده است. خلاصه مقالات كتاب به ترتيب عبارت است از: 1- اولين مقاله كتاب با نام«ارشاد المستبصر»، تأليف سيد عبد الله شبر، است 2- «فصل القضاء فى الكتاب المشتهر بفقه الرضا»، تأليف علامه سيد حسن صدر كه در دو مقام به بررسى كتاب مشهور به فقه الرضا پرداخته است. 3- «رسالة فى حرمة حلق اللحيه»، تأليف علامه شيخ محمد جواد بلاغى، در ضمن چهار فصل، ابتدا رواياتى كه از نبى مكرم اسلام(ص) و ائمه(ع) در حرمت تراشيدن ريش ذكر شده آمده است. 4- «رسالة حول التفسير المنسوب الى الامام العسكرى(ع)»، تأليف علامه شيخ محمد جواد بلاغى(م 1352ق) است 5- «رسالة اخرى حول التفسير المنسوب الى الامام العسكرى(ع)»، در اين مقاله آرا و نظرات 30 تن از محدثين، فقها و مفسرينى كه در اعتبار انتساب اين تفسير به آن امام همام اختلاف كرده‌اند، ذكر شده است. 6- رساله«روضة الغناء فى تحقيق معنى الغناء»، تأليف شيخ محمد رضا نجفى اصفهانى است 7- «مختصر الشمائل المحمدية»، تأليف شيخ عباس القمى(م 1359ق). 8- «رسالة فى المعاد الجسمانى»، تأليف شيخ محمّد حسين غروى اصفهانى كه در آن به اثبات فلسفى معاد جسمانى پرداخته است. 9- «رسالة فى إثبات الواجب لا يتوقف على إبطال الدور و التسلسل»، تأليف علامه سمنانى است. 10- رساله«قصد السبيل فى رد الجبر و التفويض»، تأليف ميرزا احمد آشتيانى كه در آن به تبيين فلسفى ردّ جبر و تفويض و اثبات ديدگاه ائمه اطهار(ع) در اين خصوص پرداخته است. 11- «تبيان المسالك فى باب الوجود و الموجود»، به قلم ميرزا احمد آشتيانى در پاسخ به درخواست گروهى از علما در بيان ديدگاه عرفا و اهل شهود در اين موضوع نوشته شده است. 12- «رسالة الولاية»، تأليف ميرزا احمد آشتيانى است كه در آن ولايت را به دو قسم مطلقه و مقيده كه به لحاظ اينكه از صفات الهى است 13- «هدية احمدية فى علم البارى تعالى»، رساله‌اى عرفانى به قلم ميرزا احمد آشتيانى همراه با آيات و اشعار فراوان فارسى است. 14- «رسالة فى علم النبى(ص) و الامام(ع) بالغيب»، تأليف علامه طباطبايى(ره) است. در انتهاى كتاب نيز رساله مختصرى با عنوان«وجيزة فى علم النبى (ص)»، تأليف سيد كريم اميرى فيروزكوهى آمده است.

«أبهى المداد فی شرح کتاب مؤتمر علماء بغداد»، تألیف مقاتل بن عطیه از علماى قرن پنجم است که توسط شیخ محمد جمیل حمود در سال 1423 ق شرح و تحقیق شده است که پیرامون امامت و خلافت و این که تشیع بدعتى در ادیان نیست، بلکه دین رسول اکرم (ص) است که در خلال یک مناظره تاریخى در عهد ملکشاه سلجوقى و وزیرش خواجه نظام الملک قرن پنجم بین علماى اهل تسنن و تشیع صورت گرفته، بیان شده است. کتاب؛ شامل مباحث علمى است که با تحقیق و دقت و دورى از سلیقه شخصى و منازعات سیاسى و تعصبات مذهبى تدوین گشته است و تصویر واضحى از دین به خواننده ارائه مى دهد.

این كتاب مجلد دوم از مجموعه‌ «الرسائل الاعتقادیة» به قلم اسماعیل بن محمد خواجوئی است كه به زبان عربی نوشته شده و محتوای آن شامل این مباحث و رسائل مي باشد: 1- رسالة فی شرح حدیث (ما من احد یدخله عمله الجنة و ینجیه من النار) 2- رسالة فی شرح حدیث (لو علم ابوذر ما فی قلب سلمان لقتله) 3- رسالة فی حدیث (أعلمکم بنفسه أعلمکم بربه) 4- رسالة شرح حدیث (لایموت لمؤمن ثلاثه من الاولاد فتمسه النار الا تحله القسم) 5- رسالة شرح حدیث (انهم یأنسون بکم فاذا غبتم عنهم استوحشوا) 6- رسالة شرح حدیث (النظر الی وجه العالم عبادة) 7- رسالة فی تفسیر آیة «فاخلع نعلیک انک بالواد المقدس» 8- رسالة فی تعیین لیلة القدر 9- حاشیة علی أجوبة المسائل المهنائیة 10- رسالة عدلیة 11- رسالة فی نوم الملائکة 12- هدایة الفواد الی نبذ من احوال المعاد 13- رسالة فی بیان شجرة الخبیثة 14- رسالة فی الجبر و التفويض 15- رسالة فی شرح حديث من احبنا اهل البيت فليعد للفقر جلبابا 16- المسائل الخمس 17- رسالة فی تفسير آية (و كان عرشه علي الماء) 18- رسالة فی ذم سوال غير الله

جلد دوم از مجموعه سه جلدی شرح اصول العقائد به بررسی تفصیلی و خوب بحث عدل و مسائل پیرامون آن میباشد از جمله بحث جبر و اختیار، حسن و قبح، بحث شرور و... و در بخش دوم کتاب به بررسی مسائل مختلف دیگر از جمله بحث خلقت ، صفات الهی و... می پردازد

«لب الأثر فی الجبر و القدر (تقریرا لمحاضرات آية الله العظمي السید الامام الخمینی) و تلیه رسالة أخرى فی الامر بین الامرین » تقرير بخشى از مباحث اصول حضرت امام خمينى (ره) مى‌ باشد كه توسّط آية اللّه سبحانى به رشتۀ تحرير درآمده است استاد سبحانى گرچه همه مباحث اصولى حضرت امام را نوشته و در مجموعه‌ اى تحت عنوان «تهذيب الاصول» به چاپ رسانده‌ اند ولى بخاطر اهميت اين مساله اين بخش از مباحث را به صورت جداگانه براى طالبان معارف عقلى و اسلامى عرضه نموده است. اين كتاب در پنج فصل تدوين يافته است. در فصل اوّل چهار مساله مورد بررسى قرار مى‌ گيرد كه عبارتند از: 1- دربارۀ سير تاريخى بحث جبر و تفويض است. 2- حكماء و متكلّمين درباره رابطه ذات و صفات الهى اختلاف نظر دارند: اشاعره معتقدند كه صفات خدا غير از ذات خداست. 3- اهل حديث بر نفى ارادۀ ذاتيّه خداوند اتّفاق نظر دارند. 4- همه مسلمانان در متكلّم بودن خداى سبحان اتّفاق نظر دارند ولى در تفسير كلام وى اختلاف نظر وجود دارد. فصل دوّم مبانى جبر و تفويض را بيان كرده سپس آن را ابطال مى‌ كند گفته شد كه اشاعره اعتقاد دارد به اينكه افعال عباد مخلوق خداست و انسان هيچ قدرت و اختيارى ندارد. اين‌ گروه منكر قانون عليت در نظام امكانى هستند در مقابل معتزله مى‌ گويد كه افعال انسان ها به خودشان واگذار شده است. فصل سوّم دربارۀ نظريه الامر بين الامرين است كه از ائمّه (ع) به ما رسيده است اين نظريه موافق عقل، كتاب و سنت است. فصل چهارم دربارۀ شبهات وارده است كه عبارتند از: 1-ارادۀ انسان اختيارى نيست 2-قاعده «الشى ما لم يجب لم يوجد» مبيّن جبر است 3-تعلّق علم الهى به افعال بندگان با اختيار انسان منافات دارد 4-سعادت و شقاوت هر دو ذاتى انسان هستند لذا انسان مجبور است. فصل پنجم كتاب به اخبار طينت و تفسير آن اختصاص دارد.

کتاب «انوار الحکمة» تالیف ملا محمدمحسن فیض کاشانی، گزیده و تلخیص کتاب علم الیقین (یکی دیگر از آثار نویسنده) است. نگارنده در این کتاب در صدد بیان معارف کلامی برگرفته از قرآن و حدیث و حکمت متعالیه برآمده است. فیض در این کتاب در صدد بنیان نهادن علم کلام بر مبنای کتاب و سنت و تبیین آن بر اساس فلسفه می‌ باشد. کتاب دارای چهار بخش اساسی است: بخش نخست: كتاب العلم بالله بخش دوم: كتاب العلم بالملائكة بخش سوم: كتاب العلم بالكتب و الرسل بخش چهارم: كتاب العلم باليوم الآخر.

این کتاب معرب شده «عدل الهی» نوشته شهید مرتضی مطهری است. مطالب این کتاب تدوین یافته و تفصیل داده شده چند سخنرانى است که در مؤسسه اسلامى حسینیه ارشاد ایراد شده است. در آغاز کتاب مطالبی در باب جبر و اختیار, مسئله عدل, تاثیر کلام اسلامی بر فلسفه اسلامی, آورده شده است. برخی از مباحث کتاب عبارتند از: عدل بشری و عدل الهی, شرور, وجود مرگ و فنا, حل شبهه تعارض بین شفاعت و عدل الهی, و عدل الهی و عمل خیر از غیر مسلمان.