جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجود شرور در عالم، اين پرسش را در ذهن انسان به وجود ميآورد كه چه نسبتي ميان مسئله شرّ و وجود خداوندي با صفات «عالم»، «قادر» و «خير» مطلق، وجود دارد؟ اين مسئله همواره يكي از مباحث چالشبرانگيز در حوزة دينپژوهي و فلسفة دين بوده است. پژوهش پيشرو، با بررسي و پاسخ به اين پرسش از منظري نو، به دنبال كشف و بازخواني رهيافت نيايشهاي شيعي به مسئله شرور است. تحقيق حاضر، در عين توجه به سازندگي برخي رنجها و نقششان در كمال اخلاقي انسان، از شرور ديگري ياد ميكند كه نقش بسيار مخربي براي انسان دارد و اضطراب و نگراني حاصل از آن، منجر به سستي و ضعف در انجام امور ديني و دنيوي ميگردد. از گروه دوم، به روشني تحت عنوان «شرّ» ياد شده و در نيايشها به مصاديق متعددي از آن اشاره شده است. گفتني است، نيايشهاي شيعي به رغم ديدگاههاي برخي فلاسفه در رد وجود شرور در عالم، اين مسئله را از نظر وجودشناختي ثابت ميدانند.

«فرقهسازي درونمذهبي» به عنوان پديدهاي منحصربهفرد در جريان سلفية معاصر، اين مكتب را به مناقشات و چالشهاي عميق عقيدتي و كلامي گرفتار كرده است. بدين روي، پيجويي زمينههاي شكلگيري اين خردهفرقهها، ضرورتي اجتنابناپذير در راستاي تحليل حقيقت جريان سلفيه به شمار ميرود.پرسش اساسي پژوهش حاضر، زمينههاي شكلگيري و چگونگي ظهور و بروز اين خردهفرقهها در بطن جريان سلفيه است. در واكاوي اين پديده، شناسايي ماهيت و مؤلفههاي هر يك از اين فرقههاي مورد بحث و تعيين حدود و ثغور و احياناً همپوشاني فكري و عقيدتي خردهفرقههاي مذكور اهميت دارد.به نظر ميرسد جزمانديشي، انحصارطلبي و جمودگرايي ، عدم تحمل آراي مخالفان، تكفيرمحوري و خشونتطلبيِ تاريخي ائمه سلفيه در اين امر نقش مؤثري ايفا نموده است.

كتاب «صحيح بخاري» از اسناد دست اولِ اهلسنت و بلكه مهمترين سند روايي آنان به حساب ميآيد، به گونهاي كه روايات موجود در آن بدون بررسي، مورد قبول واقع ميگردد. با عنايت به اين جايگاه و از آنجايي كه پديدة «تحريف» عليرغم داشتن پيامدهاي منفي در رويكردهاي كلامي، فقهي و... به تعداد زيادي از منابع ديني رخنه كرده، اين سؤال مطرح است كه آيا اين كتاب از تيغ تحريف در امان ماند تا بتوان به صورت كامل بر آن اعتماد كرد؟ مقالة حاضر جهت پاسخ به اين پرسش تدوين شده و مهمترين يافتة آن، كه با روش توصيفي ـ تحليلي و با تكيه بر منابع مختلف عامه صورت پذيرفته، اثبات نفوذ پديدة تحريف در اين كتاب است.

ماميه نخستين در موضوع حقيقت انسان به «دوآليسم واقعي» معتقد بود. برخي ديگر از مهمترين آراء درباره حقيقت انسان عبارت بودند از: نظريه فيزيكاليستي حقيقت انسان، نظرية روح منطبعه نظّام و نظرية فلسفي روحانگار. بر اساس اعتقاد امامية نخستين، حقيقت انسان عبارت است از تركيبي حقيقي از روح و جسم كه در عين اينكه اصالت با روح است، اما بدن نيز مدنظر قرار ميگيرد. نظرية هشام بن حكم به نحو دقيقتري حقيقت انسان را در سه ساحت مورد توجه قرار ميدهد: ساحت ايندنيايي كه شامل روح و بدن به نحو تركيب حقيقي ميشود؛ ساحت «ما به الامتيازي» كه عبارت از عقل و قدرت اراده در انسان است؛ و ساحت روح كه به عنوان جزء اصلي و ثابت از حقيقت انسان ـ البته داراي تجرد نسبي نه تجرد محض فلسفي ـ مدنظر قرار ميگيرد و بدون نياز به هيچ چيز ديگري ميتواند به فعاليت مدرِكانه بپردازد.

در ميان متكلمان مدرسة حله، «الهيات سلبي» جايگاه مهمي دارد. خواجه نصير با بهرهگيري از برهان شيخ صدوق در خصوص الهيات سلبي، صفت حيات خداوند را سلبي معنا كرده و اين قاعده را قابل تعميم به ديگر صفات ذاتي خداوند ميداند. از منظر او، كساني كه در مباحث وجودشناختي صفات، قائل به نفي صفات زايد بر ذات هستند، در مباحث معناشناختي صفات، بايد قائل به الهيات سلبي باشند. شاگردان خواجه در مدرسة حله نيز همين موضع را اتخاذ كردهاند. علامه حلي با تمايل به اشتراك لفظي «وجود» بين واجب و ممكن، و نيز فاضل مقداد با پذيرش نظرية نيابت ذات از صفات، مباني ديگري جهت تقويت الهيات سلبي ارائه كردن

مسئلة «علم امام» از دلمشغوليهاي متكلمان اماميه در طول تاريخ بوده است. اين مسئله، خود داراي ريزموضوعاتي مانند: ماهيت علم امام، منابع علم امام و گسترة علم امام است. نوشتة حاضر، به بررسي گسترة علم امام ميپردازد. نگارنده ابتدا نظريات نسل طلايي كلام شيعه، يعني بزرگان سه مكتب كلامي بغداد، ري و حلّه را تبيين كرده و آنگاه به بررسي ديدگاه آنها پرداخته است. متكلمان اماميه در سه مكتب يادشده، به طور عمده بر ضرورت علم به دين براي امام تأكيد كردهاند و دربارة فراتر از آن، با احتياط سخن گفتهاند. به نظر ميرسد عقل به راحتي، ضرورت داشتن علومي را كه امام براي انجام وظايفش به آن نياز دارد اثبات ميكند، اما نسبت به فراتر از آن، تنها مرجع حل اختلاف، روايات معصومانD است. بر اساس روايات معتبر، امام چنين نيست كه بالفعل همهچيز را بداند، اما اگر اراده كند و بخواهد، خداوند او را آگاه ميسازد.