جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مراجعه‌ی اولیه به پاره ای روایات امامیه علاوه بر تأکید بر اینکه انسان دارای دو بعد روح و بدن است، مشاهده می‌کنیم که از چند روح برای یک انسان سخن به میان آمده است و هر روح، کارکردی خاص دارد. در میان کتب حدیثی متقدم امامیه، روایات مربوط به ارواح مختلف انسان در ابواب مختلف دو کتاب بصائر الدرجات و الکافی بیشتر از سایر مجامع حدیثی نقل شده است. در این نوشتار به دلیل قابل اعتمادتر بودن کتاب الکافی و نیز نقل تعداد قابل توجهی از روایات تعدد ارواح آن هم با مضامین متنوع‌تر در مقایسه با سایر نگاشته‌های حدیثی متقدم در آن، به ارزیابی متنی، سندی و جریان شناختی راویان این روایات در کتاب الکافی می پردازیم و این پرسش را پی می گیریم که چه تعداد از این روایات در کتاب الکافی روایاتی معتبر شمرده می شوند و کدام مضامین، مشترک و کدام منفردند؟ در این پژوهش نشان داده شده که غالب مضامین روایات تعدد ارواح در کتاب الکافی منفرد نبوده و جریان‌های حدیثی مختلف مدرسه کوفه و قم در طریق نقل این روایات قرار گرفته اند.

عقیده به نافع یا ضار بودن مخلوقات، از جمله معیارهایی است که در نگاه محمد بن عبدالوهاب می‌تواند مرز توحید و شرک را مشخص سازد. در آثار او به پنج محور در این رابطه اشاره شده که عبارتند از: ۱. بهره‌گیری از تمائم، رقی و توله، ۲. به دست کردن انگشتر یا بستن نخ، 3. تطیر، 4. تنجیم. در نگاه او اعتقاد به تاثیر استقلالی و بالذات هر یک از این موارد، فرد را در گرداب شرک اکبر فرو می‌برد اما اعتقاد به تاثیر غیر استقلالی و وابسته به اراده الهی در هر یک از آن‌ها، چنان‌چه واقعا از سوی شارع به عنوان سبب وضع شده باشد، صحیح و در غیر این صورت فرد را به وادی شرک اصغر می‌کشاند. چرا که در این جا فرد خود را در جعل سببیت برای اشیاء با خداوند شریک کرده است! اما به نظر می‌رسد بر مبنای آیات و منابع تفسیری و روایی (که همگی از منابع مورد قبول اهل سنت اند) اجازه یا عدم اجازه شارع در بهره گیری از مخلوقات اساسا نمی‌تواند معیار صحیحی برای شرک‌آمیز یا موحدانه بودن آن عمل باشد.

حدیثی که مفهوم ظاهری آن شامل مطالب پیچیده‌ و یا ناسازگار با یافته‌های پیشین باشد را مشکل الحدیث می نامند. دامنه اینگونه احادیث را می توان در تمام حوزه های معرفتی و به صورت گسترده در موضوعات اعتقادی و کلامی ملاحظه کرد؛ از علل پربسامدی مشکل الحدیث های اعتقادی می توان به گستردگی معارف اعتقادی، شیوه های متعدد صدور این دسته از معارف و مبارزه با عقاید منحرف اشاره کرد. موضوع این پژوهش از بین معارف اعتقادی، احادیث توحیدی و احتجاجات مربوط به امامت است. اصحاب ائمه (علیهم السلام) و بعدها محدثان بزرگ به تبیین موردی احادیث مشکل تبیین احادیث اعتقادی پرداخته اند این پژوهش به قاعده مند کردن تلاش محدثان پرداخته است و نشان داده است که بکارگیری معارف عقلی در تبیین احادیث توحیدی نقش بالایی را ایفا می کند همچنین توجه به روش های احتجاجات معصومان (علیهم السلام) از جمله فهم اشکالات بنایی و مبنایی ایشان در دفاع از امامت ائمه (علیهم السلام) و دفع شبهات مربوط به خلافتشان نقش بسزایی دارد.

مسأله عدل الهی یکی از اصول مهم اعتقادی وکلامی است. این پژوهش با هدف دستیابی به الگوی عدل الهی براساس آیات قرآن انجام شده‌است. نوع تحقیق، کیفی بوده واز روش داده‌بنیاد متنی استفاده شده‌است. نتیجه این تحقیق الگویی است شامل عوامل عدل الهی در دو شاخه نظری وعملی، به طوریکه عوامل نظری شامل ویژگی‌های عدل الهی مانند دقت در محاسبه اعمال وعوامل عملی شامل روش های عدل الهی مانند متناسب بودن پاداش وجزا با عمل می‌باشد. مصادیق عدل الهی در دو بخش مصادیق دنیوی مانند عدم تفاوت بین زن ومرد در دریافت پاداش وجزا و مصادیق اخروی مانند درجه‌بندی انسان‌ها براساس اعمالشان، ابعاد کمّی عدل الهی در سه بخش زمان، مکان ومخاطبین بدست آمد به طوری که عدل الهی همیشه و همه‌جا چه دردنیا وچه در قیامت جاری است. آثار عدل الهی در دو بخش دنیوی واخروی قرار دارد به طوری که نزول عذاب، نزول بلا، محرومیتهای باطنی، روشن ساختن راه حق وباطل توسط خدا واختیار انسانها از آثار عدل الهی در دنیا و رساندن نفع یا ضرر عمل خوب وبد به صاحب عمل از آثار عدل الهی در آخرت می‌باشد. محتوای عدل الهی در دو بخش اصول که شامل قبح ظلم به حکم عقل و محال‌بودن صدور قبیح از جانب خداوند است وسنّت که شامل قضاوت الهی براساس حق وعدالت، قرار گرفته است. انواع عدل الهی نیز شامل عدل تکوینی (به حقّ خلق کردن عالم)، عدل تشریعی (نفی تکلیف خارج از توان انسان ها) وعدل جزایی (محفوظ بودن پاداش وجزای انسان ها متناسب با عمل شان) می باشد.

بحث حجیت یا عدم حجیت خبر واحد از مباحث روشی و تاثیر گذار در علم کلام است. در علم اصول فقه از این مسئله با عنوان «حجیّت خبر واحد» بحث می‌شود.( برای نمونه نگاه کنید به مظفر،۱۴05ق، ج2: صص62- 65؛ شیخ انصاری ، ۱۴۲۸ق، ج۱: 108). با توجه به ادله‌ای که در علم اصول فقه بر اعتبار آن اقامه شده، نگرش رایج دانشمندان علم اصول آن است که خبر واحد فقط در حوزه فقه معتبر است؛ اما حجیَّت آن در اثبات عقاید محل اختلاف است. قول مشهور عالمان امامی مذهب عدم حجیت خبر واحد در عقاید است. اهل سنت در حجیت خبر واحد اعتقادی دچار اختلاف هستند ؛ گرچه به حجیت آن به دلیل مفید علم بودن خبر واحد و عدم تفکیک میان اخبار آحاد فقهی و غیر فقهی از سوی صحابه و سلف، تمایل بیشتری دارند. به اعتقاد فخررازی، خبر واحد تنها در حوزة فقه معتبر است. وی در اساس التقدیس به معصوم نبودن راویان، طعن صحابه نسبت به هم، وجود جعل در اخبار، روش های نادرست راویان در رد و اثبات روایات، عدم کتابت احادیث را علل عدم حجیت خبر واحد اعتقادی شمرده است. به نظر می‌رسد ادله اقامه شده از جانب ایشان، وافی به مقصود نیست. اهمیت مقاله حاضر به جهت شخصیت فخررازی که از عالمان برجسته و تأثیرگذار اشعری است. از بررسی مقالات گوناگون در مسأله خبر واحد اعتقادی مقاله‌ای تفصیلی که دیدگاه فخررازی را بررسی و نقد کرده باشد،یافت نشد.