جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تربیت دینی» تربیتی جامع و منشوری کامل در جهت ارتقای انسان به سوی کمال است. و مقاله ی حاضر نیز در این راستا و با توجه به این ضرورت، به بررسی مبادی، مبانی و ره آوردهای دو مدل تربیتی در خور استنتاج از آرای دو متفکر بزرگ در دو حیطه ی تأثیرگذار بر زندگی انسان می پردازد. دیدگاه یک روان شناس به نام اریک فروم ( 1980-1900 ) و یک فیلسوف اسلامی به نام ملاصدرا که هر دو مسأله ی دین و کارکردهای خداباوری را در کانون توجه خود قرار داده اند. اریک فروم که از طرفداران روان شناسی اجتماعی است و روان شناسی فردی را مردود می شمرد به شدت از تأثیر اجتماعی دین دفاع می کند و از این منظر، به تبیین روا نشناختی دین میپردازد و صدرا نیز فیلسوفی است که معتقد است هر موجودی از شوق و عطشی فطری نسبت به کمال ویژه ی خود برخوردار است. او حس کمال جویی و سعادت طلبی را در نهاد همه ی موجودات، اعم از محسوس، طبیعی و نفوس و حتی عقول، متمرکز می داند. مقاله ی حاضر با مقایسه ی مفاهیم بنیادین دین، تربیت و تأثیرات متقابل این دو بر یک دیگر از دیدگاه این دو اندیشمند، به مقایسه ی مدل تربیت دینی در ساحت فکری ایشان پرداخته و با اشاره به نقاط هم سو و در عین حال، جهات افتراق دیدگاه آن ها و بیان وجوه مختلفی همچون حرکت و شدن، عشق ورزی، اخلاق، آزادی، دست یابی به سعادت و ... در نهایت برتری نگرش صدرایی را آشکار خواهد نمود.

علوم انسانی عهده دار پژوهش و كاوش در احوال درونی، حيات معنوی، اجتماعی و رفتاری انسان به عنوان فاعل شناسايی است. هدف اين علوم فهم، ادراك و تفاهم و روش آن تفسير است. علوم انسانی بر مبنای نوع نگاه به حقيقت انسان و موقعيت وی در هستی تبيين می شود. بدين سبب می توان آن را علومی راهبردی و تمدن ساز ناميد. به دليل نقش اين علوم، بررسی جايگاه آن در برنامه درسی به عنوان محور فعاليت های تربيتی، سازنده و راهگشا خواهد بود. هدف اين مقاله، بررسی برنامه درسی و جايگاه علوم انسانی در آن، با روش تحليل محتوا در نظام تعليم و تربيت اسلامی و اگزيستنسياليستی، با رويكردی تطبيقی بوده است. ضمن پژوهش به بحث درباره مبانی هستی شناسی، انسان شناسی، معرفت شناسی و ارزش شناسی هر دو ديدگاه پرداخته شد. به لحاظ انسجام در امر پژوهش، بعد از مطالعه مبانی فلسفی هر دو نظام، از رويكرد اسلامی، استاد مرتضی مطهری ( 1358 1298 ) و از رويكرد اگزيستنسياليسم، كارل ياسپرس 1883-1969 ) به عنوان نمايندگان اين دو نحله برگزيده شدند و آرايی اين دو فيلسوف مورد بررسی قرار گرفت. سپس اهداف، فرايندها و رويكردهای ياددهی_ يادگيری، از نظر فعاليت های معلم و شاگرد بررسی گرديد. براساس يافته های پژوهش، هر دو رويكرد با ديدگاه های متفاوت با تأكيد بر جايگاه انسان، او را موجودی آزاد، آگاه و مسئول دانسته اند كه به صورت بالقوه در دنيا و در ارتباط با طبيعت و ديگران قرار دارد و در يك فرايند زمانی خود را می ساز د. اگزيستنسياليسم با تقدم وجود بر ماهيت و تأكيد بر خودشكوفايی انسان، او را موجودی به خود وانهاده معرفی می نمايد، كه مسئول تشخص فردی و تعالی وجودی خويش است. از سوی ديگر، در تربيت اسلامی با تأكيد با فطرتی كمال جو معرفی می نمايد كه گنجايش ،« حی متأله » بر تثبيت توحيد حضوری، انسان را ظهور اسما و صفات خداوندی را دارد. لذا پژوهش پس از بررسی هردو مكتب، دلالت های متناسب با ديدگاه اسلامی در جهت تبيين برنامه درسی اسلامی را به دور از درآميختگی با رويكرد اگزيستنسياليستی استخراج نموده است.

در این پژوهش، هدف کلی مقایسه انسان شناسی از دیدگاه یاسپرس و مطهری و مضامین تربیتی است. بدین منظور در این پژوهش از روش توصیفی – اسنادی بهره گرفته شده است. در این پژوهش به دنبال آن هستیم تا با توجه به اهمیت شناخت انسان و تاثیر شگرف آن در رشد فردی و اجتماعی به بررسی دیدگاه های یاسپرس و مطهری در این زمینه بپردازیم. با توجه سوالات پژوهش، این نتایج حاصل گردید. از نظر مطهری انسان موجودی مادی – معنوی است و با همه وجوه مشترکی که با جاندارهای دیگر دارد یک سلسله تفاوت های عمیق با آنها دارد. اما یاسپرس انسان را دارای چهار حالت می داند که عبارتند از: دازاین، آگاهی کلی، روح و هستی (اگزیستانس) است. که اوج این حالت ها، اگزیستانس است. یاسپرس و مطهری به دو منظومه فکری متفاوت تعلق دارند. لیکن هر دو بر ضرورت شناخت انسان تأکید دارند. در تفکر مطهری شناخت انسان در صدر شناخت هر امری است. ولی در تفکر یاسپرس نیز توجه به انسان و شناخت او وجود دارد و به اعتقاد او، انسان با شناختن وجود خود است که می تواند به خود آگاه شود و با دیگران ارتباط برقرار کند. مطهری و یاسپرس انسان را دارای نفس می دانند اما به طور کامل نمی توان آن را شناخت. مطهری برای شناخت نفس راه عرفا را پیشنهاد می کند. به این صورت که انسان برای شناخت کامل خویش باید به شناخت خداوند برسد. یاسپرس شناخت انسان را با دانش متعارف ناممکن می داند. او معتقد است در انسان چیزی وجود دارد که عین آزادی است و در دسترس معرفت عینی قرار ندارد. هر دو انسان را دارای ماهیتی از پیش تعیین شده نمی دانند و اعتقاد دارند که هر انسان به عنوان انسان منحصر به فرد است.

خانواده به عنوان کوچکترین و پیشگام ترین بخش اجتماعی زمین را در نوردید و از آن وجود بشریت پدیدار گشت. این اراده پروردگار وحق تعالی بود که ثمره ی زندگی در آغوش خانواده ای بی نظیر بودن را در قالب زندگی نبی خدا آدم علیه السلام و همسر ایشان حواء در معرض نمایش گذاشت. دین مبین اسلام در بسیاری از موارد بر ساخت خانواده ای بی نظیر و نمونه تأکید دارد. این تأکید به صورت صریح وواضح در قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار علیهم السلام آمده است. این مسأله به آن دلیل است که ساختار وجودی انسان نمونه و بی همتا، همان هدف تمامی رسالات پیامبران و تلاش بی وقفه جانشینان و اوصیای خدا می باشد و امکان رسیدن به این هدف والا میسر نمی گردد مگر از طریق اصل و هدف بی همتای آن، که همان خانواده ای است که انسان از آن طریق به اهداف والایی که برای وجود خود خواهان است عروج می یابد. و همچنین جامعه نمونه و بی نظیر، پا برجا نخواهد شد مگر از طریق ساختار نمونه و عالی خانواده که البته این جامعه از مجموع نمونه های عالی خانواده تشکیل می گردد.از اینجا و به دلیل اهمیت این بحث، سخن در رساله خود را بر تحرکات و نقاط آغازین ضروری به منظور ساخت وتشکیل این گهواره ی عظیم بشری و عوامل استحکام بخشیدن به آن در شیوه و مکتب اسلامی متمرکز می سازیم. بر این اساس نظام متعالی الهی از حقیقت فطرت بشری و از قاعده ی تکوین و ساختار – زوجیت- در تمامی اعصار و زمان ها آغاز گشته است.همچنین در خصوص دیدگاه خاص اسلام و درباره تشکیل و ایجاد نمونه کامل خانواده که از مراحل اولیه برای ایجاد و تشکیل آن، ومعیارهای لازم برای گزینش اعضای آن آغاز می شود سخن گفتیم. و بر ازدواجی که همانا گام اول برای بنای آن است و اهداف آن و پایه های ارتباطات پا برجابین ارکان موجود در آن از دیدگاه قرآن وسنّت مروری داشتیم.هنگامی که یک خانواده نمونه و بی نظیر که از زن و مرد نمونه ای تشکیل شده است که بعد از آنپدر و مادر نمونه خواهند شد و فرزندان نمونه خواهند داشت، لذا ما به بیان هرآنچه که در قرآن کریم واحادیث اهل بیت علیهم السلام در خصوص صفات و ویژگی اعضای این خانواده از منظر و دیدگاهی تحلیلی و عمیق می پردازیم.و در پایان، آن حرص عظیمی را که اسلام در خصوص بنای یک خانواده نمونه ابراز داشته است همان هدف بزرگی است که در پی آن بر ساختار یک جامعه نمونه والا مترتب می گردد و آن چیزی که جامعه های بشری از سختی ها و مصائب امروزه در رنج و مشقت از آن به سر می برند همان عدم داشتن این هدف روحانی بزرگ است. و همانا اسلام به همه بشریت طرح کامل این خانواده ی نمونه راتقدیم و رارئه کرده است که همانا آنها اهل بیت نبوت و به ویژه، خانواده ی امام علی و حضرت فاطمه سلام الله علیهما هستند که مصداق کامل این خانواده نمونه در طول تاریخ می باشند.

با توجه به اهمیت وجود یک مبنای فلسفی مستحکم در جهت ارائه مبانی، اصول، روش‌ها و اهداف تربیتی، این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی نظام تربیتی ملاصدرا پرداخته است. در این راستا پس از بررسی 4 نظریه اساسی حکمت متعالیه، (اصالت وجود و تشکیک وجود، حرکت جوهری، عاقل و معقول و نفس و قوای آن) که هر یک به‌نوبه خود مسائل و مشکلات فلسفی بسیاری را پاسخ‌گو بوده‌اند، نتایج زیر به دست آمد.1.

هدف از این پژوهش بررسی تربیت و مقایسه آن از دیدگاه دین اسلام و آیین زرتشت برای رسیدن به رستگاری است و بیان می دارد تربیت در دین الهی اسلام می تواند همه افراد جهان را آن طور که شایسته است تربیت نماید ، ضمن آنکه آخرین و کامل ترین و بهترین دین در تأمین سعادت بشری می باشد . از سویی آیین زرتشت شباهت هایی به دین اسلام دارد. این تحقیق در پی یافتن نقاط مشترک و متمایز دین اسلام و آیین زرتشتی در تربیت برای رسیدن به رستگاری است و در گام آخر، سعی دریافتن ریشه و منشأ الهی دین اسلام و آیین زرتشت دارد.روش تحقیق به صورت کتابخانه ای است و جامعه آماری تحقیق حاضر را کلیه متون اسلامی همچون قرآن کریم، نهج البلاغه، تفاسیر قرآنی، گاتاها، اوستا و سایت های اینترنتی و مقالات ذیربط را دربرمی گیرد.بنابر پژوهش حاضر دین اسلام و آیین زرتشت بر اساس متون مقدس مذکور هر دو تربیت را از ابتدایی ترین و اساسی ترین نیازهای زندگی بشری می دانند نه تنها تربیت لازمه جدایی ناپذیری زندگی انسان است،‌ بلکه انسان تنها در پرتو تربیت صحیح می تواند موجودی هدفمند و اندیشه ورز شود و به اهداف و آرمان های خود دست یازیده و قله رفیع سعادت را فتح کند. انسان برای پیمودن راه سعادت و بندگی نیازمند تربیت صحیح می باشد. انسان می تواند به سبب تربیت ، به کمالات انسانی دست یابد یا به پایین ترین مراتب انسانی تنزل کند و از حقیقت وجودی خویش بی بهره بماند. پرداختن به تربیت ، در حقیقت توجه به ضروری ترین امور انسان و جامعه انسانی است. محور تربیت انسان است، یعنی موجودی که هنوز هم بسیاری از دانشمندان بر این باورند که موجودی ناشناخته است و تربیت را همچون حیات ، حق طبیعی و فطری آدمی می دانند.تربیت، فرآیندی آگاهانه و ارادی است و نمی توان همه اجزا و ارکان آن را به امور ناخودآگاه تقلیل داد. منظور از تربیت صرفاً نقل و انتقال سنت های فرهنگی نسل موجود به نسل آینده نیست. برعکس، تربیت در مفهومی فراتر از این سطوح ، نشانه میزان آگاهی نسل موجود از بود و نبودها و نبایدها و علاقه وی به آینده ای بهتر و برتر از این جا و اکنون است.موضوع تربیت پرورش انسان و رشد توانایی ها و ابعاد وجودی و شئون گوناگون اوست. چون ساختار تکوینی انسان پیوسته و ثابت است، هر دینی و آیینی تربیت را با تکیه بر شناخت و پرورش این ساختار می تواند بر باورها و آموزه های دینی و اخلاقی به رستگاری رساند.تربیت اسلامی به پرورش همه جوانب فکری ، عاطفیو جسمی و اجتماعی شخص و سامان دهی رفتار او براساس مبادی و تعالیم اسلامی توجه دارد و اهداف اسلامی در حوزه های مختلف زندگی جاری می شود، تربیت در اسلام رسالتی عملی است که فرد از روی عقل و خرد به آن ایمان آورده و با همه ی افکار و احساس آن را تصدیق کرده است. محور تربیت در زرتشت انسان است و انسان را موجودی اجتماعی تربیت می کند. توجه به تربیت در سایه تعالیم مذهبی است و افراد چنان تربیت می شوند که بتوانند تغییرات و سختی ها را تحمل کنند. هدف کلی تربیت در زرتشت رضایت اهورا مزدا و اجرای احکام اوست.دینها و آیینهای آسمانی ریشه وحیانی دارد و وحی گونه ای آموزش ربانی به رسولان الهی است. پس اساس دین ها و آیین ها به آموزش است. در دین اسلام خداوند باب گفتگو با پیامیر عظیم الشان خود را با بسم الله و با کلمه اقرأ در اهمیت تربیت آغاز می نماید و نخستین اصل در اسلام توجه به تعلیم و تعلم است و به عبارتی اسلام برای تعلیم و تربیت حد و مرز نمی شناسد

چکیده ندارد.

علم و تولید علم همواره به عنوان یک دغدغه فکری برای جامعه بشری محسوب می شود؛ قرآن کریم در بسیاری از آیات اشاره عمیقی به علم و تولید آن دارد که کمتر اشاره ای به آن شده است؛ قرآن تنها کتابی است که با آموختن و یادگیری شروع شده است؛ از آنجا که دین اسلام بعنوان یک ایدئولوژی، ارائه دهنده کامل‌ترین و سلامت‌سازترین سبک زندگی بشریت است و مذهب شیعه جلوه ناب اسلام محمدی(ص) است؛با این حال یکی از مباحثی که کمبود آن در قلمرو ادبیات دینی به ویژه ادبیات شیعه احساس می‌شود، مطالعه روی جنبه‌های علمی و فلسفی متون دینی می‌باشد؛ لذا این مطالعه برآن بوده است که جایگاه تولید علم را در قرآن مجید بررسی نماید. روش در این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و مطالعه کتابخانه ای می باشد؛ این تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی و مطالعهکتابخانه ای می باشد که درصدد کشف اصول و قواعد نوین در یک حوزه می باشد؛ با توجه به ماهیت کیفی پژوهش از چک لیست مشاهده و فیش‌برداری برای اهداف پژوهش استفاده شده است. ابزار بکار گرفته شده فیش‌برداری می‌باشد؛از روش تجزیه و تحلیل و تحلیل محتوایی و فلسفی برای تجزیه مطالب استفاده شده است. برای تحقق اهداف پژوهش سه سوال پژوهشی تدوین شده است و با تحلیل در تفسیرهای موجود در پی جوابی برای سوالات پژوهشی بوده است؛ نتایج این مطالعه نشان داد که در بیش از هفصد بار ماده علم در قرآن بکار رفته است؛ نتایج نشان داد که در مکتب تابناک اسلام علما و دانشمندان از مقامی بس عظیم برخوردار و با اوصافی متعالی ستوده شده‎اند که بعد از پیامبران و امامان (ع) کسی را یاری بر‎ابری درشأن ومرتبه با‌ آنان نیست، که البته مراد دانشمندانی هستند که وجودشان سرشار از عشق به پروردگار‎،‌ خدمت به بشریت و هدایت مردم است و عمل به علم را سرلوحه کار خود قرارداده‎اند. قرآن عقیده دارد که هر علمی که به منظوری از منظورهای فردی یا اجتماعی اسلامکمک می‌دهد و ندانستن آن، سبب زمین‌خوردن آن منظور می‌گردد، آن علم را اسلام توصیه می‌کند و هر علمی که در منظورهای اسلامی تأثیر ندارد و اسلام درباره آن علم، نظر خاصی ندارد و هر علم که تأثیر سوء دارد با آن مخالف است.در آخر 7 راهکار برای افزایش تولید علم اسلامی پیشنهاد شد.کلید واژه: علما، تعلیم و تربیت اسلامی، تولید علم، قرآن کریم

ضرورت امر امید، وضع نامطلوب امید در نظام های تربیتی جاری و نگاه به قرآن و روایات در قالب دستور العملی تربیتی، نگارنده را برآن داشت تا سوالاتی را در این پایان نامه بررسی کند و پاسخ دهد.1. مفهوم امید از دیدگاه قرآن و روایات چیست؟ 2. راه های ایجاد امید در انسان از دیدگاه قرآن و روایات چگونه است؟ 3. نقش امید در تربیت انسان از دیدگاه قرآن و روایات چیست؟ 4. مفهوم امید از دیدگاه روان شناسی مثبت گرا چیست؟ 5. وجوه تشابه و تفاوتامید در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن و روایات با روان شناسی مثبت گرا چیست؟ در پاسخ به سوال اول باید گفت: مفهوم امید در قرآن در واژگان رجاء، طمع، مُنی و امل و تعابیر گوناگون مانند احسان، انفاق، جهاد و ... قابل پیگیری است. بنابراین؛ به طور کلی امید را به امید مطلوب که مربوط به اموری است که در جهت رضای الهی و هماهنگ با واقعیت وجودی انسان است و امید نامطلوب که مربوط به اموری است که رضای الهی در آن لحاظ نمی گردد و حاصل وسوسه نفس و القائات شیطان است، بیان کرد.در پاسخ سوال دوم نیز پژوهشگر راه ایجاد امید در قرآن و روایات را در دو محور اعتقادی و رفتاری بررسی کرده که بعد اعتقادی شامل توحید، نبوت و معاد می باشد و بعد رفتاری شامل حوزه فردی و اجتماعی می گردد.در پاسخ به سوال سوم: نقش امید در تربیت انسان در حوزه های ارتباط با خود، دیگران و جهان شامل فعالیت هدفمند، آرامش، معرفی الگو، آینده نگری است. تعریف امید و مولفه های آن شامل هدف، مسیر و عامل و نظریه امید از مفهوم امید در روان شناسی مثبت گرا به شمار می روند، که در پاسخ به سوال چهارم ذکر گردید. در نهایت به وجوه تشابه و تفاوت امید در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن و روایات با روان شناسی مثبت اشاره شده است.

این مقاله درپی کشف و ترسیم گوشه ای از مسائل تربیتی و کمابیش اخلاقی ره یافته در آثار پرشمار جاحظ است. این مهم از رهگذر پژوهشی بنیادی ـ تاریخی، با بهره گیری از روش پژوهشی توصیفی ـ تحلیلی و با استناد بی واسطه به آثار جاحظ رقم خورده است. از این پژوهش برمی آید که نگرش های تربیتی و اخلاقی جاحظ که نیک درخور توجه اند، در آثار پرشمار او به صورت پراکنده منکعس شده است و با کاوش در آثار او می توان به دیدگاه ها و گاه نوپردازی های وی درباره مسائل مهمی چون چیستی، هدف ها، اصول، مراحل، عوامل، روش ها، حوزه های تعلیم و تربیت دست یافت و نیز دریافت که تنها پس از گذشت کمتر از یک سده از برآمدن طلعت تاریک سوز اسلام، عالمانش در زمینه تعلیم و تربیت و اخلاق تا چه مایه نیک پردازی کرده اند و چه طرفه ها آورده اند.