جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عصر کنونی، عصر بحران ها و چالش های بنیان افکن است. بشر امروز برای رسیدن به تعادل روانی و موفقیت در روابط فردی و اجتماعی چاره ای جز روی آوری، به اخلاق و تربیت اخلاقی ندارد. امروزه رویکرد اخلاقی به منزلة یکی از مهم ترین رویکردها در قلمرو برنامه ریزی درسی به شمار میرود. در این رویکرد، برنامه های درسی ابزاری مؤثر در رشد و توسعة فضایل اخلاقی و مهارت های اجتماعی در فراگیران است و آنان را برای برخورد مناسب با مسائل و موضوعات جدید آماده میسازد. هدف این مقاله، بررسی رویکردهای اخلاقی و ارائة عناصر اصلی دیدگاه اخلاق مدار در برنامة درسی است.باید آموزش اخلاق به منزلة یک درس در برنامه درسی یا در ارتباط با دروس دیگر توسط دست اندرکاران تربیتی، به ویژه معلمان، مورد توجه قرار گیرد. برای تربیت اخلاقی میتوان سه بعد شناختی، عاطفی و عملی در نظر گرفت. در این ابعاد، تواناییها و قابلیت هایی از حیث دانش، گرایش و عمل در فرد پدید میآید.

پژوهش حاضر ،با عنوان " بررسی فلسفه ارزشیابی آموزشی و اشارات آن بر مولفه های برنامه درسی" به دنبال آن است که به تبیین چیستی و چرایی فلسفه ارزشیابی آموزشی بر بنیان مبانی و مقولات فلسفی از جمله مبانی متافیزیکی،معرفت شناسی،ارزش شناسی ارزشیابی بپردازد و تاثیر آن را بر مولفه ها و عناصر برنامه درسی بررسی کند .روش به کار گرفته در این پژوهش ، تحلیل تاملی است. که بر اساس آن ، ابتدا اطلاعات به روش کتابخانه ای – اسنادی گرد آوری و سپس طبقه بندی،توصیف و بر مبنای سوال های پژوهش به تحلیل ، تامل و نتیجه گيری پرداخته شد. یافته های این پژوهشدر زمینه فلسفه ارزشیابی نشان داد که اگر فلسفه سئوال درباره ی ماهیت چیزهاست، فلسفه ارزشیابی سئوال در باره ماهیت ارزشیابی آموزشی است و برای این مساله با مبنا قرار دادن مقولات فلسفی به طرح این مساله پرداخته است که ارزشیابی آموزشی دارای مبانی متافیزیکی (با تاکید بر مفاهیم خدا،انسان،جهان) ،معرفت شناسی(با تاکید بر مفاهیم دانش و شناخت) و ارزش شناسی(با تاکید بر اخلاق و زیبایی) است . از سویی فلسفه ارزشیابی با تاثیری که بر عناصر و مولفه های برنامه درسی دارد ، نشان می دهد هر یک از این عناصر به صورت عمودی و افقی در ارتباط با یکدیگر می باشند که ارزشیابی با رویکردی فلسفی، به ارزیابی ماهیت هریک از این عناصر می پردازد.

رساله حاضر به تبیین مبانی فلسفی نظریه پیچیدگی و استلزامات آن در برنامه درسی پرداخته است.نظریه پیچیدگی مبانی هستی‏شناسی نوینی شامل واقعیت پیچیده و غیرقطعی، علیت غیر – خطی؛ و مبانی شناخت‎شناسی شامل محدودیت شناخت، نگرش غیرتفکیکی و غیرساده‏گرایانه؛ و مبانی روش‎شناسی شامل تفکیک‏ناپذیری پژوهش‎گر از پژوهش، و حمایت از پژوهش کنشی را مطرح می‎کند.برخی از استلزامات نظریه پیچیدگی در برنامه درسی عبارتند از: به چالش کشاندن اهداف قطعی و عینی، ترویج دانش زمینه‎ای، توسعه قابلیت‏های عمومی ذهن، تحقق رویکرد فرارشته‏ای، تناسب میان دانش تولید شده در محیط آکادمی و مشکلات دنیای واقعی، جهانی‌سازی تفاهم، حمایت از دانش توزیعی و ...

تخیل نیرویی است که همه‌ی عرصه‌های زندگی ما را، از لذت‌های کودکانه، تا آموزش و اخلاق، و حتی ابداعات علمی، تحت نفوذ خود قرار داده است. در عرصه‌ی تعلیم و تربیت نیز به سختی می‌توان کسی را یافت که تربیت رابی نیاز از توجه به کاکردهای عظیم این نیروی خدادادی انسان بداند، اما باید دید که آیا نظریه‌ای منسجم و متقن نیز وجود دارد که بتواند در سایه تبیین جایگاه و کارکرد‌های تخیل در تربیت، عمل تربیتی را سامان بیشتری ببخشد؟ ایگن متفکری است که عمرش را صرف مطالعه‌ی تخیل، و طرح ریزی الگویی برای تربیت بر مبنای آن کرده است. به عقیده‌ی ایگن، تخیل در یک کلمه، منبعی برای تصور "بودن‌های امکانی" است. در این منظر، نیروی تخیل می‌تواند در خدمت تصور جهان "آنگونه که هست" و تصور جهان "آنگونه که نیست" درآید. ایگن تخیل و روایت را شالوده‌ی تعلیم و تربیت می‌داند. وی بر الگوی پیاژه‌ای رشد انسان، که در سایه‌ی توجه افراطی به وجوه منطقی شناخت، الگوی مکانیستیِ صلبی را در برنامه درسی رواج داده است، می‌تازد. ایگن معتقد است که فهم و یادگیری، گرانبار از روایت است؛ و روایت راه مناسبی برای پیوند شناخت و عاطفه، در ظرف تخیل آدمی است. نتایج توجه به تخیل از زاویه دید ایگنرا می‌توان در دو حوزه پی گرفت، در حوزه یادگیری از طریق جریان کثرت‌گرایی معرفت شناختی و در حوزه‌ی تربیت اخلاقی در رویکرد اخلاق غمخواری. از سوی دیگر تخیل یکی از موضوعات مهم در سنت فکری ایرانی-اسلامی است. از فارابی تا کنون، تخیل مورد توجه جدی فیلسوفان مسلمان قرار گرفته است. ملاصدرا تخیل را در ابعاد معرفت شناختی آن مورد بحث قرار داده است با این وجود، تخیل مانند غالب مباحث فلسفی صدرا خالی از ریشه‌های وجودشناختی نیست. از این رو، اثبات تجرد خیال و عالم مثال در قوس صعود، امکانات فراوانی را در حکمت متعالیه برای بازسازی نظریه تربیت تخیل بنیاد ایگن، فراهم ساخته است. بر اساس نتایج این پژوهش، می‌توان دوگانه‌های متقابلی را تصور نمود که از خلال آنها تفکیک مناسبی میان تخیل فرهیخته و تخیل خام بدست می‌آید؛ این دو گانه‌ها عبارت‌اند از، تخیل رها- تخیل مقید؛ عقل غایت‌‌نگر -عقل محاسبه‌گر؛ گریز از واقعیت-گذار از واقعیت؛ و تخیل مولد-تخیل مصرفی. بدین ترتیب روشن می‌گردد که تخیل فرهیخته، تخیلی مقید، در ربط توامان با عقل محاسبه‌گر وعقل غایت نگر، مولد و معطوف به گذار از واقعیت است. این تخیل در بین سه قطب «حضور»، «غیاب» و «انسان» که سه پایه‌ی تخیل‌ورزی محسوب می‌شوند در وضعیت تعادل قرار گرفته است. نتیجه‌ی بازسازی "تربیت تخیل بنیاد" نیز در دو مفهوم «همدلی جهت‌مند» و «کثرت‌گرایی شناختی ناهم‌طراز» صورت‌بندی شد. همچنین در زمینه‌ی کاربستی بحث، راهبرد «روایتِ روایت» که بر «نقل» و «نقد» روایت به صورت توامان تاکید می‌کند، سخن به میان آمد.

از دیدگاه آلتوسر در نظام‌ها‌ی ایدئولوژیک دستگاه‌هایی که بتوانند ایدئولوژی را در اذهان توده‌های مردم درونی کنند از اهمیت بالایی برخوردار هستند، به همین دلیل است که دانشگاه به عنوان یکی از دستگاه‌های ایدئولوژیک نظام آموزشی در این نظام‌ها به شدت مورد توجه قرار می‌گیرد. به واقع انتظارات دولت از دانشگاه دراین‌گونه از نظام-های سیاسی معطوف به ابقای ایدئولوژی نظام سیاسی از طریق تحقق دو کارکرد مشروعیت بخشی به نظام سیاسی و هویت بخشی به سوژ‌های مورد نظر خود است. دانشگاه در جمهوری اسلامی عرصه‌ی برخورد و محل مجادلات جدی ایدئولوژیک در طول 30 سال عمر خود بوده است. نظام جمهوری اسلامی از همان ابتدا با تأسیس نهادها و رویه‌های جدید سعی داشت مبانی ارزشی خود را که بر گرفته از دین اسلام است در نهاد دانشگاه گسترش داده و محیط دانشگاه و کنشگران حوزه‌ی دانشگاه را مخاطب اصلی ایدئولوژی انقلابی – اسلامی خود قرار دهد تا بدین ترتیب هویت و ذهنیت دانشجویان دانشگاه را به نحو دلخواه سیاسی خود درآورد. هدف اصلی این پایان‌نامه خوانش دانشجویان از سیاست‌های فرهنگی دانشگاه که حاوی کدها و رمزگان ایدئولوژیک خاص خود است می‌باشد. در این پژوهش از روش نظریه‌ مبنایی به منظور جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شده است. بدین منظور با 30 نفر از دانشجویان دانشگاه علامه‌طباطبایی مصاحبه‌ی عمیق به عمل آمد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که بین خوانش ذهنی دانشجویان در قبال سیاست‌های فرهنگی و نوع رفتار آنها در قبال این سیاست‌ها نوعی شکاف وجود دارد. به عبارت دیگر آنچه دانشجویان به زبان می‌آورند، که نشان دهنده ذهنیت آنها نسبت به سیاست‌ها می‌باشد، با آنچه در رفتار آنها مشاهده می‌شود یا خود آنها در اظهار نظرهاشان بیان می‌کردند فاصله‌ای وجود داشت که نشان از گسستی با معنا بود. چنین شرایطی نشان می‌دهد دانشگاه بررسی شده نتوانسته از حیث کارکرد مشروعیت بخشی به نظام سیاسی و هویت بخشی به دانشجویان (به دلایل مختلفی که در این نوشته به آنها پرداخته شده) عملکرد رضایت بخشی داشته باشد. همچنین یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد ما در دانشگاه با ذهنیت متکثر روبرو هستیم، این در حالی است که سیاست‌های فرهنگی دانشگاه در بعضی از موارد قدرت جذب تمام مخاطبان خود را ندارد. یافته مهم دیگر این پژوهش این است که موضع دانشجویان در قبال سیاست‌های فرهنگی دانشگاه یک موضع سیاه/سفید یا رادیکال نیست، بلکه موضعی خاکستری و سازشکارانهمی‌باشد. یعنی دانشجویان نه کاملا بر اساس ذهنیت خود عمل می‌کنند و نه بر اساس ذهنیت سیاستگذاران، بلکه موضعی بینابین اتخاذ می‌کنند.

چکیدهزندگی امام علی (ع) نیز مانند سایر ائمه برای همه بشریت، پیام ها و آموزه های سازنده و زندگی ساز دارد. سیاستمداران، دانشوران، مبارزان، جوانمردان، همه و همه از گفتار و رفتار امام علی علیه السلام الگو گرفته اند. اما در این میان تعالیم تربیتی آن امام بزرگوار، ویژگی های برجسته ای دارد که برای هر انسانی سازنده و درس آموز است.لذا بررسی ابعاد و ویژگی های تربیتی سیره امام علی (ع) می تواند ما را برای رسیدن به هدف خلقت که همانا رشد و تعالی انسان می باشد، رهنمون سازد.پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل تربیت اسلامی در سیره و کلام امیرمومنان علی (ع) و استنتاج دلالتهای برنامه درسی می پردازد. اهداف این تحقیق شناخت و معرفی دیدگاههای حضرت علی (ع) در جهت ارائه مبانی، اهداف، اصول و روشهای تربیت اسلامی و استنتاج دلالتهای برنامه درسی از آن برای آشنایی مربیان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت برای استفاده در امر تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان می باشد.روش مورد استفاده در این پژوهش، روش توصیفی و تحلیلی –استنتاجی است و با استفاده از فیش برداری از اسناد و مدارک و منابع کتابخانه ای و گردآوری اطلاعات مورد نیاز به این امر اقدام شده است.به هر حال سعی ما بر این بوده است که با بررسی سیره و کلام آن امیر مومنان (ع)، به یک نتیجه تربیتی و رفتاری نائل آییم.کلید واژه ها: امام علی (ع)، تربیت، تربیت اسلامی، سیره، برنامه درسی

در پژوهش حاضر، میزان و نحوه توجه به سیره انبیاء(ع) و معصومین(ع) درکتب جدید التألیف فارسی (بخوانیم- بنویسیم) سال تحصیلی 88- 87 در مقایسه با کتب فارسی چاپ 80- 79 دوره آموزش ابتدایی در ایران مورد بررسی قرارگرفت تا مشخص شود که تا چه حد در این کتاب ها تلاش برای آشنا کردن دانش آموزان با ابعاد شخصیت انبیاء(ع) و معصومین(ع) صورت گرفته است. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوای توصیفی استفاده شد. جامعه آماری در این پژوهش، کتاب های فارسی دوره ابتدایی که در سال تحصیلی1380- 1379 در سراسر کشور تدریس می شده اند، وکتاب های جدید التألیف فارسی (بخوانیم- بنویسیم) دوره ابتدایی درسال تحصیلی 1388- 1387 که درحال حاضر تدریس می شوند، می باشند. یافته های تحقیق نشان می دهد که در کتاب های فارسی (بخوانیم- بنویسیم) دوره ابتدایی سال تحصیلی88- 87 برحسب صفحه، تنها 5/4% از کل صفحات کتاب های فارسی این دوره تحصیلی به انبیاء(ع) و معصومین(ع) اختصاص داده شده است، یعنی در آنها مجموعاً به 33 مورد شرح زندگی، 35 مورد رفتار وبه 4 مورد احادیث این بزرگواران اشاره شده است. همچنین تحلیل محتوای کتاب های فارسی دوره ابتدایی سال تحصیلی80- 79 نیز بر حسب صفحه، نشان می دهد که 9/7% از کل صفحات این کتاب ها به انبیاء(ع) و معصومین(ع) اختصاص داده شده است و مجموعاً در این کتاب ها به 25 مورد شرح زندگی، 70 مورد رفتار و به 9 مورد احادیث انبیاء(ع) و معصومین(ع) اشاره شده است. میزان فراوانی اسامی انبیاء(ع) و معصومین(ع) در کتاب های فارسی سال های 88- 87 و 80- 79، با تفاوت قابل ملاحظه ای (156 به 201)، به کتاب های فارسی سال80- 79، بر می گردد. نتایج تحلیل محتوای پرسش ها و تصاویر در زمینه مورد نظر پژوهش نیز، نشان داد که در هر دو سال تحصیلی فوق، پرسش ها بسیار سطحی بوده، و تصاویر کتاب های سال 88- 87 نیز، به نسبت کتاب های سال80- 79، بسیار بهتر و جذابتر شده است. بنابراین نسبت فراوانی صفحات و موارد اشاره شده مربوط به سیره انبیاء(ع) و معصومین(ع) در کتاب های فارسی سال 80- 79، جدای از تصاویر و ظاهر این کتاب ها، به مراتب بیشتر و حیطه های بیشتری را در بر داشته است.

این تحقیق با هدف بررسی مبانی معرفت شناسی و انسان شناسی برنامه درسی صورت پذیرفت. در این راستا این مبانی به استناد آیات قرآن کریم و با استفاده از تفسیر المیزان مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس این مبانی استخراجی و بر اساس مبانی نظری و مطالعاتی که پژوهشگر با استفاده از منابع داخلی و خارجی انجام داد، به ارائه راهکارهایی در خصوص اسلامی کردن برنامه های درسی پرداخته است و در نهایت تلاش نموده است تا مدلی را بر اساس یافته های تحقیق برای طراحی مبانی معرفت شناسی و انسان شناسی برنامه درسی پیشنهاد نماید.

هدف از نگارش این رساله، تبیین معیارهای برنامه درسی براساس معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی دو دیدگاه فلسفی رئالیسم و رئالیسم اسلامی است . نخست نظریه معرفت و نظریه ارزش علامه طباطبایی و هری برودی به عنوان صاحب‌نظران معاصر مکاتب یاد شده مورد بررسی قرار گرفته و آنگاه معیارهای برنامه درسی از دیدگاه آنان استنباط شده است . در پایان آرای آنان در باب معرفت و ارزش و برنامه درسی مورد بررسی مقایسه‌ای قرار گرفته و وجوه تشابه و افتراق آنان مطرح گردیده است . در معرفت‌شناسی علامه از امکان دست‌یافتن به علم و دانش و توضیحاتی در باب مراتب ادراک ، انواع علم و معنای حقیقت و خطا و راههای پیشگیری از خطا سخن به میان آمده است . برودی نیز جهان خارج و واقعیت را منشاء دانش بشری دانسته احساس را سرآغاز ادراک آدمی می‌داند. او بر این اساس به بحث پیرامون جایگاه نظریه و انواع آن (نظریه‌های علمی و فلسفی) پرداخته است . علامه در مبحث ارزش‌شناسی به بحث پیرامون ادراکات اعتباری پرداخته و آنها را به اعتبارات ثابت و متغیر، قبل از اجتماع و بعد از اجتماع تقسیم کرده است . او ضمن بحث از انواع اعتباریات ، لغویت و عدم لغویت را معیار درستی آنها قلمداد می‌کند. در این نظریه فطرت مبنای ارزشهای دینی و اخلاقی است . در بحث از زیبایی‌شناسی بر سازگاری درونی و بیرونی تاکید شده است . برودی به نقد نظریه ارزشی تجربه‌گرایان و دیدگاه عاطفی ارزش پرداخته نسبیت کامل ارزشها را نفی می‌کند. او برای ارزشها جنبه ذات و ابزاری قایل است و نیت را جنبه درونی فعل اخلاقی و نتیجه را جنبه بیرونی آن می‌داند. از آرای علامه برای تدوین معیارهای برنامه درسی استفاده شده است . در بحث از معیارهای سازماندهی محتوا از عواملی شامل مراحل تحول ذهنی به زبان فلسفی و ضرورت استفاده از تحقیق‌های تجربی سخن به میان آمده است . به علاوه معیارهای دیگری در برنامه درسی پیشنهاد شده است ، مانند سبکهای سازماندهی، تشکیل عادت ، تناسب محتوا با فهم یادگیرنده و سودمندی و پیوستگی و انسجام محتوا. در بحث از روشهای یادگیری و تدریس به روشهای مشاهده و تجربه، استدلال، تحقیق و تفکر اشاره شده است . آرای برودی نیز برای تدوین معیارهای برنامه درسی مورد استفاده قرار گرفته است . او ضمن بحث درباره معیارهای سازماندهی محتوا، از مراحل تحول ذهنی، سبکهای سازماندهی شش‌گانه، ایجاد عادت (مطالعه، مهارتهای تحقیق و تفکر، مهارتهای کتابخانه‌ای، مشاهده و آزمایش ، کسب دانش ، تفکر تحلیلی، ارزشیابی، تخیل و ذوق) انعطاف‌پذیری محتوا و در بحث از روش بر روان‌شناسی تربیتی تاکید کرده، رابطه روش تدریس با معرفت‌شناسی را مورد بحث قرار داده است . در پایان نیز بررسی تطبیقی میان آرای معرفت‌شناختی ارزش‌شناختی و نظریات دو محقق در باب برنامه درسی صورت گرفته و وجوه تشابه و افتراق آنها به بحث گذاشته شده است .

نظریه‌های تربیتی به دیدگاه‌هایی پیرامون تعلیم و تربیت گفته می‌شود که بر اساس آنها فرآیند یاددهی و یادگیری صورت می‌گیرد. نظریه‌های تربیتی کارکردهای گوناگونی دارند. در این میان کارکرد راهنمایی و اثرگزاری آنها به فرآیند یاددهی و یادگیری اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا مبنای تصمیم گیری‌ها، برنامه ریزی‌ها و نیز عمل در کلاس درس می باشند و اصول، اهداف، روش‌های تدریس، انتخاب محتوا و روش‌های ارزشیابی بر اساس آنها شکل پیدا می‌کنند. در این پژوهش دیدگاه نظریه تربیتی اسلام پیرامون هر کدام از عناصر فوق مورد بررسی قرار می گیرد.