جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر "شناخت خدا و صفاتش " را در آثار غزالی جستجو می‌کند و عهده‌دار بررسی اندیشه‌های این اندیشه‌ور بزرگ در زمینه خداشناسی است . این جستار کوتاه پس از گذر از مقدمات لازم، براهین اثبات وجود خدا و دلایل و راههای اثبات یگانگی حضرت حق را مورد بررسی قرار داده و به تحلیل اندیشه‌های غزالی در این باب پرداخته است . همچنین در این مقاله نوع نگرش غزالی به صفات حق‌تعالی و مشرب او در اثبات این صفات مورد تحلیل قرار گرفته و حتی‌المقدور اختلافهای موجود در مباحث فوق ریشه‌یابی شده است . نظر به اینکه غزالی از شاخص‌ترین چهره‌های کلام اشعری است و نیز با توجه به اینکه مهمترین نزاع‌های علمی با فلاسفه و معتزله بوسیله او انجام گرفته است ، بررسی نظراتش علاوه بر شناساندن آراء شخصی او آراء متکلمین را در برابر فلاسفه و افکار اشاعره را در مقابل معتزله می‌شناساند و بدین وسیله عملا مبانی نظرات علمی و یا تعصب‌های مذهبی و فرقه‌ای را نیز در لابلای بحثها تبیین می‌کند. گرایشهای عرفانی این متکلم برجسته و رویکرد عمیق او به خداشناسی قلبی در کنار سنگین‌ترین مباحث نظری، این رساله را وادار کرده تا در ضمن بررسی مبانی نظری و استدلالهای عقلی او، از توجه به خداشناسی عملی و "راه دل" نیز غفلت ورزد و لذا می‌توان گفت آشنایی اجمالی با شیوه خداشناسی و عرفا نیز عملا جزء دستاوردهای این گزارش قرار گرفته است . گرچه رسالت این رساله "نقد" آراء ابوحامد را در بر نمی‌گیرد ولی حالت ستیهندگی افکار و نظرات او خود به خود گزارشگر را گاهی از مقام گردآوری به صحنه داوری کشانیده است .

بخش مهمی از تعالیم انبیاء اختصاص به تبیین نظام اخلاقی دارد که در آن شیوه‌ی خاصی از زندگی را به پیروان خود توصیه می‌کنند نمود بارز این تعالیم را می‌توان در کتب مقدس ادیان جستجو کرد. قرآن کریمو اوستا از جمله کتب مقدسیبه شمار می ‌آیند که برای اینمسئلهاهمیت خاصی قائل هستند و دارای یک نظام اخلاقی نظام‌مند می ‌باشند. پژوهش حاضر به بررسی مقایسه-ای نظام اخلاقی قرآن و اوستا پرداخته تا به شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها به عنوان دو نظام اخلاقی دینی پی ببردو به همین منظور مبانی و مفاهیم اخلاقی این دو کتاب را به منظور ارائه‌ی یک نظام کامل مورد بررسی قرار می‌دهد. نگاهی به مبانی این دو نطام نشان می‌دهد که هر دو نظام علاوه بر اینکه مبانی محکم و مشترکی برای نظاماخلاقی خود ارائه می‌دهند، ساختار نظام اخلاقی خود را به صورت1- مفاهیم بیان کننده رابطه انسان با خدا؛ 2- مفاهیم بیان کننده رابطه انسان با انسان دیگر؛ 3- مفاهیم بیان کننده رابطه انسان با خودش 4-مفاهیم بیان کننده رابطهانسان با طبیعت ترسیم می‌کنند در این میان هر دو کتاب ذیل چهار رابطه مفاهیم اخلاقی را تعریف کرده که دارای اشتراکات و تفاوت‌هایی می‌باشند.وجود اشتراکات فراوان میان نظام اخلاقی قرآن و اوستا از یک سو نشان دهنده این است که این دو دین دارای منشإ آسمانی هستند و از سوی دیگر نشان دهنده وحدت ادیان و هماهنگی قرآن با آموزه‌های انبیای پیشین است. همچنین وجود امتیازات نظام اخلاقی قرآن بر اوستا بر این اصل تأکید می‌کند که ادیان الهی در طول یکدیگرند و کامل‌ترین دین کامل‌ترین تعالیم را ارائه می‌دهد.شایان ذکر است این پژوهش نظری و از نوع مقایسه‌ای می‌باشد که با روش کتابخانه‌ای اطلاعات آن گردآوری شده است.

این نوشتار، که مشتمل بر یکپیشگفتار و هشتگفتار است ، قطره‌ای از دریای بیکران معرفتمعصومین استکه در پی اندکی جستجو، از شاگردی بی‌بضاعتفراهم آمده است .پیشگفتار ضمن اشاره‌ای اجمالی به اهمیتو شرافتخداشناسی و طریق تحصیل آن، چند نکته را در خصوصمطالباین رساله متذکر میشود.در گفتار اول نقشپیشوایان معصوم در تحصیل شناختمورد بررسی قرار گرفته است .پساز آن فواید و آثار خداشناسی و ویژگیهای عارفان از دیدگاه دعاها در قالبگفتار دوم بیان شده است .برای پاسخ به این سوال که خداشناسی چه ضرورتی دارد؟ گفتار سوم گشوده شده استو ضمن اشاره به ادله کلامی مساله، بر روی حسحقیقت‌جویی و فطری بودن خداجویی تاکید شده استو به همین مناسببحثفطرتطرح و در ضمن آن اشاره‌ای به بحثیقین شده استدر پایان گفتارسوم، شناختخدا به عنوان هدفخلقتمعرفی شده است .گفتار چهارم معنای معرفتو تفاوتآن با علم را مطرح کرده استو گفتار پنجم در پی پاسخی مناسببه این سوال اساسی استکه آیا اصولا شناختخدا امری ممکن است ؟ پساز بحثامکان شناختخدا، این سوال مطرح استکه آیا معرفتامری اختیاری استو انسان میتواند آن را تحصیل کند؟ برای پاسخ به این سوال گفتار ششم منعقد شده است .گفتار هفتم آغاز خداشناسی استکه بحثاثباتوجود خدا را از سه دیدگاه قران، فلسفه و دعاها مطرح میکند.و بالاخره گفتار هشتم مهمترین ویژگی خداوند یعنی یگانگی او را باز سه دیدگاه قرآن، حکمتو دعاها مورد بررسی قرار میدهد و بیستتعبیر مختلفاز دعاها را در بیان جنبه‌های توحید برمی‌شمرد.

محمّد بن خالد برقی از راویان شناخته‌ شده‌ی شیعی در قرن 2 و 3 هجری قمری و از خاندان شیعی بزرگی است. وی در قم به دنیا آمده و تحصیلات خود را علاوه بر این شهر در کوفه و بغداد ادامه داده است.روایات برقی در بحث خداشناسی به سه راه برای شناخت خداوند اشاره کرده و هرگونه تشبیه‌ای به مخلوقات در مورد صفات الهی و جبر و تفویض، نفی و بین این دو معنایی والا از مختصّات عقاید شیعه، تبیین شده است. بحث راهنماشناسی (نبوّت و امامت) با روایاتی دالّ بر لزوم حجّت آغاز شده است. تبیین معنای رسول و نبیّ و محدّث و فرق آنها و راه علم پیامبران به رسالت‌شان از مسائلی است که در بحث نبوّت عامّه طرح شده است.در بحث امامت که بیشترین روایات کلامی برقی است روایات جامعی مانند لزوم شناخت امام، استمرار امامت در تمام زمان‌ها، نصب امام از سوی خداوند و ... نقل شده است. بهترین حدیثی که از طریق شیعه بیانگر واقعه‌ی نصب امام در غدیر خمّ است توسّط برقی و با اسانید بسیار متعدّد و معتبر روایت شده است.روایات مربوط به موضوع فرجام شناسی به وضعیت خاصّ انسان در هنگام مرگ و جایگاه شیعیان در قیامت اشاره کرده است.از مجموعه روایات کلامی برقی که دایره المعارفی عقیدتی است اینگونه استفاده می‌شود که عقاید شیعه در طول تاریخ ثابت بوده و دچار تغییر نشده است. آنچه برقی نقل نموده از قطعیّات و مسائل استدلالی است که شیعیان از امامان معصوم ? آموخته و به آیندگان انتقال داده‌اند. از اینجا اعتماد اصحاب به او وثاقتش نیز استفاده می‌شود که آنچه او نقل نموده مورد پذیرش آیندگان نیز قرار گرفته است.

چکیدهاز آنجایی که اسلام دین انسان ساز است، برای هدایت و گم نکردن راه سعادت منبع مکتوبی چون قرآن و راهنمایانی چون پیامبر (صلی الله و علیه و آله) و پس از ایشان ائمه (علیهم السلام) را در دسترس همگان قرار داده است. با مطالعه قرآن و نهج‌البلاغ? شریف به عنوان مترجمان قرآن کریم می‌توان به هدایت دست یافت. عارفان مسلمان تلاش می‌کنند که سیر و سلوک خود را بر اساس دستورات دین و راهنمایی این بزرگان قرار دهند تا مسیر را به خطا نروند از جمله عطّار نیشابوری که گرچه اهل سنت است اما با مطالعه آثارش می‌توان به تأثیرپذیری او از امیر المومنین علی (علیه‌السلام) در طی طریق معترف شد.تزکیه عرفانی نفس در نهج‌البلاغه بر انسان شناسی که به خداشناسی و در نهایت به کمال رساندن انسان منجر می‌شود استوار است. امیر المومنین علی (علیه‌السلام) به عنوان انسان کامل، شناخت صحیح خداوند و اخلاص در عقیده و عمل، تقوی و صبر را از عوامل دست‌یابی به تزکیه نفس در نهج‌البلاغه می‌دانند و برتری طلبی، پیروی از خواهش‌های نفسانی، طغیان، حبّ دنیا و موانع عملی و اخلاقی ازجمله عجب و ریا و ارتکاب رذائل اخلاقی را موانع شناختی در راه تهذیب نفس می‌شمرند.عطّار عوامل دست‌یابی را به کمال شناخت خداوند و عوامل فردی منحصر می‌داند و در آثارش از طلب، عشق، معرفت، استغناء، توحید، حیرت، فقر و فنا به عنوان وادی‌ها و یا مراحل سیر و سلوک عرفانی نام می‌برد. موانع شهودی در نزد شیخ عبارتند از: غفلت از خداوند و غفلت از مرگ. عطّار موانع عملی و اخلاقی را پیروی از هوای نفس، خودپرستی، آرزوهای دور و دراز و سراب‌های فریبنده می‌داند.کلیدواژه: تزکیه نفس، عرفانی، نهج‌البلاغه، عطّار.

پژوهش حاضر با عنوان « نقش دین در زندگی از نگاه امام علی(ع)در نهج البلاغه »، ابتدابه بررسی معانی واژه های کلیدی «دین» و «زندگی» در لغت و اصطلاح پرداخته، سپس با بیان اقسام دین و زندگی، رابطه آنها را مورد بحث قرار می دهد. آنچه مسلّم است، ضرورت وجود دین در زندگی است. درست است که انسان، چه دین دار و چه بی دین، در این دنیا چند صباحی زندگی کرده و بالاخره عمر او پایان یافته و به دیار باقی خواهد شتافت، امّا مهم این است که زندگی دنیوی در مقایسه با زندگی جاودان اخروی، بسیار کوتاه بوده و انسان را به آرزوها و آرمان های طولانیش نخواهد رساند.بنا براین باید از دنیا به عنوان پلی برای رسیدن به زندگی جاودان آخرت گذر کرد. انسان عاقل و متفکّر، با قدری تأمّل، می فهمد که در این شرایط، برای رسیدن به خوشبختی حقیقی، تنها راه، استفاده بهینه از عمر و زندگی است.این تحقیق با اشاره به جایگاه نهج البلاغه و اهمیّت آن، خصوصیت ویژه زمان امیر مومنان علی7و تصویری از شخصیت ایشان، به شناخت دین حقیقی و دین در واقعیت و عینیت در نهج البلاغه پرداخته، و مسائل مربوط به دین از جمله: آگاهی و تفقّه در دین، اساس دین، ارکان دین، نمونه هایی از ارزش های دین و آفت های دین را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. به عنوان نمونه این که آنچه در نهج البلاغه اساس دین شمرده شده، عبارت است از: شناخت خداوند سبحان و معصومین:. همچنین ارکان چهارگانه دین عبارتند از: نظام عقاید، نظام عبادی، نظام اخلاقی و نظام حقوقی، که هرکدام به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است. همان طور که در بحث ارزش های دین، فقط ده نمونه از این ارزش ها از نهج البلاغه استخراج شده و نظر مولا علی(ع) درباره آنها بیان شده است. جا دارد که بقیه ارزش های دین نیز از زبان گویای امام علی(ع) در نهج البلاغه مورد توجّه واقع شود. چرا که نهج البلاغه درس زندگی است ونقش دین در زندگی در آن بسیار پررنگ دیده می شود. با تقسیم آفت های دین به آفت های درون دینی و برون دینی، نقش هرکدام از آنها در زندگی مورد بررسی واقع شده و تأثیر عوامل مختلف از جمله: عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در دین، به طور مختصر توضیح داده شده است.در این پژوهش، زندگی فردی و اجتماعی در نهج البلاغه و هدف از زندگی، سعادت فردی و اجتماعی، ارکان و عوامل سعادت یا شقاوت فرد و جامعه مورد تحلیل واقع شده و بیانات حضرت علی7 در این رابطه عنوان شده است.از همه مهم تر درباره مسوولیّت های فردی، اجتماعی و حکومتی انسان ها و نقش هرکدام در سعادت و سلامت دینی فرد و جامعه، بحث هایی مطرح شده که هرکدام به نوبه خود می تواند در زندگی انسان تأثیر بسزایی داشته باشد و انسان را به سرمنزل مقصود و کمال مطلوب راهنمایی کند.آنچه مسلم است در این تحقیق، فرصت بهره مندی از تمامی سخنان امیر مومنان علی(ع) درباره مسائل مذکور، وجود نداشت، ولی امیدوارم که همه خوانندگان این پایان نامه، با مراجعه به نهج البلاغه، از تمامی خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار آن حضرت به حدّ کافی استفاده نموده و به سعادت دنیوی و اخروی دست یابند. ان شاء الله.

یکی از مباحث مهم اعتقادی بحث خداشناسی است. در این زمینه اهل بیت (علیهم السلام) به عنوان احیاگران بزرگ توحید مباحث دقیق و عمیقی بیان فرمودند و به شبهات مطرح از سوی افراد و گروههای مختلف پاسخ دادند در این پژوهش به بررسی و تبیین این پاسخ‌ها، در سه حوزه ذات و صفات و افعال پرداخته شد.در حوزه ذات، با توجه به پاسخ‌های اهل بیت (علیهم السلام)، وحدت عددی و نوعی از خداوند نفی شده و وحدت حقیقی برای خداوند اثبات شد. و در فهم‌پذیری اوصاف خداوند هم، تشبیه و تنزیه از ذات خداوند نفی شد و تنزیه در عین تشبیه و تشبیه در عین تنزیه برای خدا ثابت شد و به سوالات مطرح در مورد صفات سلب شده از ذات خداوند بر اساس پاسخ‌های اهل بیت (علیهم السلام) اشاره شد در حوزه صفات، ضمن نفی نظریه اشاعره و معتزله، نظریه عینیت ذات با صفات اثبات شد ودر ادامه به شبهاتی که در مورد برخی از صفات ذاتی و فعلی و همچنین خبری در روایات مطرح شده، اشاره شد. در حوزه افعال، به حقیقت قضا و قدر در پاسخ‌های اهل بیت (علیهم السلام) به خصوص سازگاری آن با اختیار انسان تأکید شد و سپس بداء و جایگاه آن در تقدیر مشروط بیان شد و در ادامه با ردّ نظریه جبر و نظریه تفویض، نظریه امر بین الامرین که جمع بین فاعلیت خدا و فاعلیت انسان است براساس پاسخ‌های اهل بیت (علیهم السلام) اثبات شد و در ضمن هر بخش نکات مهم مورد استفاده در روایات بیان گردید.روش این پژوهش توصیفی تحلیلی و بر اساس کتاب شریف توحید صدوق صورت گرفت.

براساس نظریه فطرت در ساده ترین تقریر؛ انسانها نوع واحدی هستند، دارای ماهیت مشترک؛که این ماهیت مشترک برخوردار از ویژگی ها و لوازم مشترکی است که در تمام افراد نوع وجود دارد. مطالعه آثار ملاصدرا نشان می دهد که وی در باب فطرت به مطالعه مستقل فلسفی یا عرفانی نپرداخته است؛ ولی مبحث فطرت در آثار او‌‌ به تفصیل و متأثر از انس او با آموزه های دینی ، به خصوص در آثار عرفانی و تفسیری اش نمایان است.صدرا همچون بسیاری از متفکران پیشین، معتقد به خداشناسی فطری است.اما تفاوت وی با دیگران در این است که وی برای این نوع از خداشناسی، پشتوانه فلسفی تدارک دیده است. وی با در نظر گرفتن دو ولادت برای انسان؛ ولادت اول(طبیعی) و ولادت ثانی(معنوی)، ورود به عالم معنا و بازیابی شخصیت دوباره را در گرو رسیدن به "ولادت ثانی" می داند؛ و حصول این ولادت و گشودن قفل دروازه عالم معنا را تنها از طریق پیمودن راه انبیاء(ع)وعمل به تعالیم ایشان، امکان پذیر می داند. افزون بر آن در نظام حکمت صدرایی مسأله حرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول، دو مبنای فلسفی برای تحلیل و تبیین عبور از فطرت اول به فطرت ثانی است. در این پژوهش تلاش شده است بر اساس این دو مبنا و دیگر مسائل فلسفی و راهکارهای موجود در شریعت، مسأله عبور از فطرت اول به فطرت ثانی تحلیل شود.

اما آنچه در این نوشتار به دنبال طرح آن هستیم، صورت اجمالی آن را به نحو مختصر چنین می‌دانیم: - آزادی یک واقعیت و یک حقیقت است . - آزادی یک صفت و عنوان تحصیلی برای انسان است یعنی اینکه انسان چنان است که می‌تواند آزاد باشد، آزادی چیزی نیست که کسی به انسانها بدهد بلکه راه درست تحصیل آن در زمینه فردی و اجتماعی این است که زمینه و موجبات حصول آن بوسیله اخلاق و تربیت فردی و ساختار قانونی و سیاسی اخلاقی حکومت و دولت با مدیریتعلمی و عدالت اجتماعی فراهم باشد. - آزادی "زمینه" و "محصول" ارزشها و فضائل اخلاقی است زیرا اگر انسان کرامت و آزادی خود را از دست بدهد در قبال کرامت از دست رفته خویش هر چه بدست آورد زیان کرده است . - نسبت فرد و اجتماع نسبت مظروف و ظرف است و ممکن نیست در یک ظرف آلوده که پر از فساد و آفت و حق‌کشی است مظروف آن (افراد انسان) سالم بماند. بنابراین عدالت اجتماعی اصل مهمی استکه آزادی را حاوی و شامل است پس آزادی درونی و اخلاقی منهای آزادی و عدالتاجتماعی مانع رشد و سعادت فرد و اجتماع است . - در تعریف ماهیت آزادی و اهداف و مبانی آن در هر مکتب باید چهار اصل زیربنایی مهم را ملحوظ کنیم که عبارتند از : هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی، اخلاق و ارزشهای انسانی، لذا قبل از اینکه آزادی یک مقوله سیاسی اجتماعی باشد مقوله‌ای است که در زمینه انسان‌شناسی و نوع تعریف از انسان مورد بحث قرار می‌گیرد. و آزادی سیاسی اجتماعی میوه‌ای است که از ریشه و زمینه آن چهار اصل مذکور حاصل می‌شود. - آزادی با دو عنصر "ایمان" و "عقل" ارتباط زنده و حیاتی دارد که در صورت جاری بودن دو عنصر ایمان و عقل در زندگی انسان هم به آزادی درونی می‌رسیم و به آزادیهای بیرونی و دوری از اسارت و بندگی. - آزادی کامل و آرمانی در زبان هنجارهای دینی با تعابیر "فالح"، "تقوی" و "کرامت انسان" بیان شده است . - اصل بسیار مهم سیاسی اجتماعی و تربیتی دینی "امر به معروف و نهی از منکر و تواصی به حق و صبر" اگر با زمینه‌سازی درست تعلیم کتاب و حکمت به حاکم و مردم در حیات اجتماعی جاری باشد موجب آزادی واقعی دینی در حکومت اسلامی است . - طالبان آزادی واقعی و حاکمان آزادی‌بخش که نسبت به آزادی اهتمام دارند ساختار سیاسی اخلاقی حکومت و مجاری امور را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که "خواست و نیاز و اندیشه مردم" مورد شناخت قرار گیرد. و در مسیر درست حرکتکند و این از طریق بیان آزاد فکر میسر است . لذا آزادی شعار انسانهای متواضع و محتاج است که خود را فوق حق و اخلاق و قضاوت عمومی و تعدیل و تصحیح نمی‌بینند. - با ملاحظه چهار مبنای اساسی تعریف آزادی دینی که عبارتند از: هستی‌شناسی دینی، انسان‌شناسی دینی، اخلاق و ارشهای انسانی در دین و معرفت‌شناسی سه اصل مهم به عنوان مبادی و اصول موجبه آزادی در اسلام مطرح است که عبارتند از: "اصل ولایت - اصل عبودیت - اصل عدالت . اصل ولایت شاخص نحوه ارتباط انسان با خداوند است که مطابق و ملازم با حریت است ، اصل عدالت (عدالت اجتماعی) شاخص ارتباط انسان با جامعه در قالب قانون و حق است که حاوی و شامل آزادی است .

دستیابی به تربیت، ازدغدغه‌های اصلی هر نظام آموزشی است. ازمسائل مهم نابسامانی وعدم پیشرفت کشورها، موضوع تعلیم وتربیت است. در دیوان شعرمنسوب به حضرت علی(ع) ،مواردی ملاحظه می‏شود که مربی می تواند، انجام آن ها را درتمام لحظات آموزشی و تربیتی و در میدان عمل به کار برد. محقق ،دراین تحقیق ،در تلاش است تا به بررسیمسائل هستی؛ یعنی ویژگی های خدا، انسان ، دنیا ومرگ واستلزامات تربیتی آنهادردیوان منسوب به امام علی(ع)بپردازد. جمع آوری اطلاعات، مبتنی برروش کتابخانه ای بوده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ،می توان با توجه بهصفات خداوند ویژگیهای انسان ،دنیا ومرگ ،استلزامات تربیتی آنها را استنتاج نمود. و به هدایت وشکوفاسازی همه ارزش‏ها و ابعاد وجودی ‏اش به طور هماهنگ ودر مسیر صحیح خودپرداخت . در این راستا، درسی به عنواندیوان شعرامام علی علیه السّلام به زبان ساده و به فراخور پایه‌های مختلف تحصیلی و با استفاده از تکنیک‌های آموزشی و تربیتی جدید، در مدارس، دانشگاه‌ها و در حوزه‌های علمیه موجّه جلوه می کند.