جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متکلمین اسلامی در معنا وشرایط معجزه ودلالت آن بر صدق مدّعی دارای اختلاف نظراتی می باشند.این تحقیق به بررسی این اختلافات ازدیدگاه سه متکلم بزرگ جهان اسلام یعنی:قاضی عبدالجبار با گرایش معتزلی وفخر رازی با گرایش اشعری وخواجه با گرایش شیعی پرداخته است.نگارنده به شیوه تحلیلی-توصیفی واستفاده از منابع وآثار مهم این سه متکلم کوشیده است تا درسه فصل مجزا پس ازتعریف لغوی ،به بررسی شرایط معجزه از نظر هریک از این سه متکلم ودر فصل آخر به بررسی شباهت ها وتفاوت های آنها بپردازد.ونتیجه این بررسی این است که: عبدالجبار در تعریف معجزه می‌گوید؛معجزه،فعل حادث وخارق‌العاده ای که خداوند برای تایید انبیاء بر ایشان جاری می‌سازد.و دارای شرایطی از قبیل :1-یا خارج ازقدرت هر موجود محدود باشد یادرحدّ قدرتش.2- پس ازادعای نبوّت باشد.3-مطابق ادّعا باشد.4-مخالف جریانات عادی باشد.5-حقیقتاً یاتقدیرا ازسوی خدا باشد.6-از اموراتی باشد که انجام آن از جهت جنس وصفت سخت ودشوار است. امّا فخر می‌گوید؛معجزه امر خارق‌العاده،مقرون به تحدّی با عدم معارضه که دارای قیودی می‌باشد؛1-قید امر:از جهت این که معجزه عادی وغیر عادی می‌باشد.2-قیدخارق‌العاده:جهت متمایز ساختن مدّعی از غیر مدّعی.3-قیدمقرون به تحدّی:برای شناخت کاذب از صادق ومتمایز ساختن معجزه از ارهاص وکرامت آمده. 4-قید عدم معارضه:برای متمایز ساختن معجزه ازسحر وشعبده آمده است.خواجه درتعریف معجزه می‌گوید:کارهای خارق‌العاده‌ای که دیگران از آوردن آن چه درقسمت سلبی وچه درقسمت اثباتی ناتوانند. و دارای شرایطی ازقبیل:1-مردم ازآوردن آن عاجز باشند.2-ازجانب خدا باشد.3-در دوران تکلیف باشد.4-توام با ادّعا باشد.5-خارق‌العاده باشد. وازطریق این معجزات نبوّت پیامبررا به ثبوت می‌رساند.

پژوهش حاضر به بررسی اندیشه ها و آموزه های تربیتی چهار دانشمند مسلمان ایران زمین (فارابی، غزالی، خواجه نصیرالدین و سعدی) می پردازد. هدف کلی آن، تحلیل و تطبیق دیدگاه های هر یک از دانشمندان یاد شده در زمینه ارکان تربیت (هدف، برنامه، روش، معلم و دانش آموز) است. جامعه مورد مطالعه شامل آثار به جامانده از چهار دانشمند مسلمان و ایرانی؛ فارابی، غزالی، خواجه نصیرالدین و سعدی است که این بزرگان با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. داده های پژوهشی با مطالعه کتب مربوط به این موضوع، منابع دست اول و دوم، پایان نامه ها، مقالات، سایت های مختلف اینترنتی و همچنین تعامل با متخصصین آموزشی جمع آوری و سپس با استفاده از روش بردی (توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه) مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که هر چهار دانشمند نگاهی مشابه به تربیت به طور کلی و ارکان آن به طور جزیی داشته اند. آنان از منظر دین به تربیت نگاه کرده اند، تربیت جسم را لازمه تربیت روح می دانند. اعتدال اخلاقی را لازمه رشد می دانند و در اکثر مباحث آموزشی از قبیل خداشناسی، اعتقاد به رسول خدا و جانشینانش، داشتن اخلاق پسندیده، رعایت بهداشت، آمیختگی علم و عمل، استعدادیابی، تکرار و تمرین، روش تدریجیو تشویق و تنبیه هم رای و هم عقیده هستند. اگر هم اختلافی باشد بسیار کوچک است و در حد شدت و ضعف تاکیدات است. برنامه از نظر ایشان بر اساس سنت تدریج، دین، ورزش و بازی می باشد که تفاوت های فردی نیز در آن لحاظ می شود. معلم هم فرد عاقل، دیندار و معتدلی است که به تفاوت های افراد توجه دارد و با دانش آموزان با محبت رفتار می نماید. دانش آموز هم از نظر ایشان فردی پرهیزکار و توانا است که با دانش آموزان دیگر همکاری می نماید و هدفش از تحصیل کسب رضای خداوندی است.در یک جمع بندی کلی، فارابی نگاهی دینی-فلسفی، غزالی نگاهی دینی، خواجه نصیرالدین نگاهی دینی- طبیعت گرایی، و سعدی نگاهی اخلاقی، اجتماعی به تربیت دارد.در آخر هم می توان گفت هر چهار دانشمند راجع به هدف، برنامه، روش، معلم و دانش آموز نظرات مشابهی دارند و فقط در برنامه بود که غزالی مخالفت خود را با علوم طبیعی بیان کرده است در حالی که اندیشمندان دیگر با آن مخالفتی نداشته اند.

حسن وقبح اخلاقی که به فعالیتّهای ارادی انسان اختصاص دارد، منشاء صدور امر و نهی اخلاقی است. فلاسفه‌ی اخلاق بحثهایی بسیار طولانی در خصوص منشاء و واقعیّت آن داشته‌اند. خواجه نصیر الدّین طوسی(رحمه اللّه علیه) به عنوان یک فیلسوف بزرگ معتقد است که حسن و قبح اخلاقی یک امر قراردادی می‌باشد و در نزد او ملاک تشخیص حسن و قبح اخلاقی «توافق عقلا»‌ است. علاّمه سیّد محمّد حسین طباطبایی(رحمه اللّه علیه) در «حسن و قبح اخلاقی» نظریّه‌ی بدیعی دارند. در نظر ایشان «حسن و قبح اخلاقی» از اعتبارات ذهنی است. بر طبق نظر ایشان ملاک تشخیص «حسن و قبح اخلاقی» «ملائمت و منافرت با طبع است.» دین با بالا بردن توان فطرت برای تشخیص اخلاقیّات به انسان کمک می‌کند و نیز از طریق ترمیم ناتوانی‌های او به یاریش می‌شتابد و این دو دیدگاه می‌توانند به اشتراکاتی برسند.

یکی از مهمتری مباحث فلسفه اخلاق ، رابطه ی دین واخلاق می باشد . مساله ای که در این مبحث بیشتر مورد توجه می باشد میزان وابستگی واتکاء اخلاق به دین است .آنچه در این تحقیق پی گرفته شده ، پاسخ به سه پرسش ذیل از دیدگاه غزالی وخواجه نصیر الدین طوسی است .1-

چکیده: پژوهش حاضر به معرفی تبیین و دیدگاه‌ها و نظرات دو دانشمند و متفکر بزرگ جهان اسلام یعنی امام محمد غزالی و خواجه‌نصیرالدین طوسی در مورد علم اخلاق و تعلیم و تربیت می‌پردازد، و هدف از آن مطالعه روش‌ها و رویکردهای اخلاقی و تربیتی آنان و ارائه چهارچوبی منسجم از نظرات آنان در این خصوص و بررسی نکات اشتراک و اختلاف آن‌ها می‌باشد. تا با کمک آن بتوان از تلقی این دو متفکر در مورد ماهیت امور اخلاقی و روش‌ها و رویکرد‌های تربیت اخلاقی آنان معین و مشخص گردد. در اندیشه غزالی اخلاق از منزلت و اهمیت خاصی برخوردار است؛ زیرا از نظر وی سعادت جامعه از طریق اخلاق و فضیلت ممکن می‌گردد. اخلاق غزالی مشتمل بر اجزای فلسفی و دین و صوفیانه است، که این عناصر مکمل یکدیگرند غزالی اساس را در اخلاق بر وحی می‌گذارد، و هدف تعلیم و تربیت از نظر غزالی عبارت است از: «سعادت دین و دنیا و یکی از اهداف تعلیم و تربیت را ایجاد اخلاق نیکو در کودک می‌داند.»، وی در مورد تعلیم و تربیت مراحل متعددی را بیان داشته که هرکدام مقتضی نوعی تعلیم و تربیت خاص است. وی بر تعلیم و تربیت همگان اعتقاد دارد. نظام اخلاقی خواجه‌نصیرالدین طوسی بر شناخت نفس و اعتدال قوا مبتنی است. بر این اساس، مهم‌ترین نتایج و دستاوردهای این تحقیق عبارت از: شناسایی اهداف تربیت اخلاقی از نظر طوسی شامل اهداف غایی، واسطی و اهداف آموزش است. و غایت و هدف نهایی تربیت اخلاقی سعادت است، و فرایند اخلاقی یک جریان پیوسته است که از دوران کودکی شروع می‌شود تا مرگ ادامه دارد. تهذیب و تربیت اخلاقی از دیدگاه، خواجه طوسی، آراستن نفس به فضایل و پیراستن از رذایل است، تربیت اخلاقی از دیدگاه خواجه نصیر طوسی مبتنی بر فضیلت است.و در فصل اول این رساله به بیان مفاهیم و کلیات می‌پردازد و در فصل دوم که در دو بخش تهیه گردیده به بحث اخلاق و تعلیم و تربیت از دیدگاه غزالی می‌پردازد و فصل سوم به بررسی اخلاق تعلیم و تربیت از دیدگاه طوسی می‌پردازد را به خود اختصاص می‌دهد، و در ضمن در فصل چهارم وجوه اختلاف و اشتراک دیدگاه‌ها و نظرات غزالی و طوسی را تبیین می‌کند.در فصل پنجم به نتیجه‌گیری پیرامون نظریه دو دانشمند بزرگ می‌پردازد، وجوه اختلاف و اشتراک آنان برای اندیشمندان علمی، و دانشجویان و طلاب حوزه علمیه مورد استفاده واقع گردد.کلیدواژه: دین، اخلاق، تعلیم تربیت، خواجه‌نصیرالدین طوسی، امام محمد غزالی،فلسفه، فضیلت، سعادت

چکیده:یکی از اندیشمندان بزرگ اسلامی که در رشته های مختلف علوم متداول صاحب نظر بوده ،استاد البشر، خواجه نصیرالدین طوسی است . این اندیشمند والامقام درمنطق ، ریاضیات ، فلسفه وکلام وهیئت ونجوم واخلاق وعرفان نظری تالیفات ارزشمندی دارد که وی را در میان مولفان واندیشمندان اسلامی ممتاز ساخته است.خواجه نصیر به عنوان متفکری ازجهان اسلام به بررسی اخلاق وتربیت اخلاقی توجه ویژه ای نشان داده است. هدف اصلی این تحقیق بررسی ومطالعه ی روشها و رویکردهای اخلاقی و سیاسی ازدیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی می باشدتا به کمک آن بتوان طرز تلقی این متفکر و فیلسوف بزرگ مسلمان، درمورد ماهیت اموراخلاقی، سیاسی واهداف وروش های آن را کشف نمود و از رهگذر آن بتوان به رهنمودهای عملی دراین زمینه دست یافت. "فقه سیاسی" در لغت به معنای اسننباط احکام سیاسی از منابع کتاب خدا و سنت پیامبر اکرم(ص) می باشد. که نظریات این فقه اگر چه، نه به این نام،لیکن از اولین روزهای خلافت بعد از پیامبر اکرم(ص) شکل اجرایی و کاربردی را به خود گرفت،اما نکته مهم این است که قبل از اجرای این فقه ، مبانی تئوریک آن به عنوان یک پیش شرط در اذهان فقهای صدر اسلام وجود داشته است،. لیکن ائمه هدی در طول سالیان متمادی کوشیدند تا رابطه بین سیاست و فقه را رابطه بین خدا و انسان تعریف نمایند. البته در طول سده های مختلف تاریخی ، حکومتهای متفاوت چه اهل سنت و چه شیعی این تعریف اهل بیت(ع) را دچار تعابیر و تفسیر های مختلفی کرده اند، ایده ی اصلی این تحقیق به ارائه ی مفاهیم فقه سیاسی از منظر و دیدگاه این فقیه بزرگوار می پردازد .این تحقیق سعی بر معرفی رابطه ی دین و اخلاق از منظر این عالم پرداخته است .هدف اصلی این گردآوری مرور نقصان فقه سیاسی در ایران و تقابل آن با اخلاق و با رویکردی متفاوت است و بررسی همخوانی ها و همپوشانی های فقه سیاسی و اخلاق در آراء و افکار خواجه نصیر الدین طوسی می باشد، در عین حال به بررسی اجمالی در رابطه علم و دین و نسبت استنباط فقهی و اخلاقی از نظر دین خواهد پرداخت. فیلسوف شهیر شرق وافتخار فلاسفه وحکمای اسلام خواجه نصیرالدین طوسی در رساله فیلسوفانه ومحققانه ای که درامامت تألیف فرموده،فصلی کامل راجع به غیبت امام دوازدهم ، مرقوم داشته است.شمولیت این تحقیق در بر گرفتنشرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر اوضاع زندگی وی در زمانخویش را دارا می باشد.

توحید فلسفی و توحید عرفانی از انواع پژوهش های محققانه توحیدی است که هم از جمله دستورات اصلی دین و هم مهم ترین مأموریت اندیشمندان مسلمان بوده است . فلسفه به یاری عقل با تکیه بر قانون علیّت و تأمل در اقتضائات وجوب وجود سرانجام وحدت را به مفهوم یگانگی ذات و اثبات بساطت حق تعالی تعریف می کند. در حالی که عرفان خود را به یک روش باطنی می سپارد تا نور وحدت را به مشاهده بنشیند. مولوی و خواجه نصیر الدین طوسی در مقام اثبات توحید روش های مختلفی را به کار گرفته اند.

این پایان نامه که در موضوع معادشناسی نگاشته شده است،شامل شش فصل می‌باشد که در هر کدام از‌آنها به جنبه‌هایی از معاد، با دید فلسفی- کلامی، از نظر خواجه نصیرالدین طوسی و فخرالدین رازی، پرداخته شده است.در اولین فصل کلیاتی در باره موضوع تحقیق مطرح گردیده است. مباحثی چون: تبیین مسأله، معنای لغوی و اصطلاحی معاد، پیشینه، و سوالات اصلی و فرعی معادشناسی، قلمرو، فرضیه و روش تحقیق، زندگی نامه‌ی خواجه نصیر و فخررازی. در فصل دوم، امکان یا عدم امکان معاد بحث و بررسی شده و به مقوله‌هایی ذیل پرداخته شده است: مفهوم امکان، امکان ذاتی و وقوعی، بررسی قاعده‌ی حکم الامثال، قدرت مطلق و بی پایان خداوند، نمونه‌های عینی معاد، زنده شدن زمین، نمونه‌های عینی معاد در قرآن.فصل سوم در باره ضرورت معاد است. برای اثبات ضرورت آن دو نوع دلیل آمده است. یکی ادله‌ی نقلی که ابتدا سراغ قرآن رفته، سپس برهان اخبار انبیا از معاد آمده است. دیگری ادله‌ِ عقلی، در این قسمت ابتدا برهان حکمت، سپس برهان عدالت خداوند بر ضرورت معاد، تقریر شده است.در فصل چهارم، مباحث حقیقت انسان، و نفس(روح) شناسی از دو دیدگاه بررسی شده است. حقیقت روح، دوگانگی روح و بدن، مادی یا مجرد بودن روح، حدوث و قدم نفس، در این فصل آمده است.بحث‌های معاد جسمانی و روحانی، در فصل پنجم آمده است.در این فصل مقوله‌هایی چون: کیفیت معاد در قرآن ، ملاکهای جسمانی یا روحانی بودن، ادله و شواهد هر یک از طرفداران معاد جسمانی تنها، روحانی محض، روحانی-جسمانی، و نظرات تطبیقی خواجه نصیر، فخررازی، ابو علی سینا و ملاصدرا، آورده شده است.در فصل آخر (ششم)، شبهات معاد تحلیل و تقریر گردیده است. در این فصل، زیر مجموعه‌های ذیل آمده است: شبهات منکران اصل معاد در قرآن و پاسخ آنها، شبهات معاد جسمانی، شبهه‌ی اعاده‌ی معدوم شبهه‌ی آکل و ماکول و .... به تفصیل آمده است.

موضوع امامت از مهم‌ترین مباحث کلامی بوده و از صدر اسلام تاکنون موافقان و مخالفان بسیاری داشته است. در این تحقیق به بررسی مسئله امامت از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی و ابن تیمیه حرّانی پرداخته شده است. هدف از مقایسه دیدگاه‌های این دو شخصیت در باب امامت، آشنایی با نظرات آن‌هادر مورد ویژگی‌ها، وظایف و روش تعیین امام و رسیدن به دیدگاه حق در این مسئله می‌باشد. پیامد بررسی نظرات این است که خواجه عصمت و افضلیت را ازویژگی‌های مهم امام برمی‌شمرد ولی ابن تیمیه شرط معصوم بودن امام را منکر است. خواجه نصیر، مسئله امامت را مسئله‌ای کلامی و پیشینی و از اصول دین می‌داند؛ ولی ابن تیمیه امامت را مسئله‌ای فقهی و پسینی و جزو فروع دین به شمار می‌آورد. نگارنده به شیوه توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای کوشیده است که دیدگاه خواجه و ابن تیمیه را در مورد مسئله امامت بیان و ضمن توصیف اشتراکات و اختلافات، به بررسی و مقایسه نظرات بپردازد.

اخلاق و تربیت، نقش بسیار مهمی در شکل گیری فرهنگ و تمدّن و تعامل بشری در افراد و جوامع انسانی در طول تاریخ داشته و همین آموزه ها در اخلاق، رفتار، آداب، تربیت، معاشرت و مدنیّت آینده جهان سهم عظیمی خواهد داشت.موضوع این پایان نامه مقایسه ای بین آموزه های اخلاقی (تربیتی) در گلستان سعدی و اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی است. که هر دو در قرن هفتم نگاشته شده اند.مطابق تعالیم ادیان توحیدی، مسیر سعادت و نهایت بشری که از بدایت خدای یگانه شروع شده به نهایت وصول و کمال توحید و قرب الهی منتهی خواهد شد.این مهّم با توجه به امر تعلیم و تربیت و اصلاح اخلاقرفتار و کردار در دو بُعد مادّی و معنوی حیات انسان و پرورش قوای جسمی و روحی او میّسر است.از یافته های این پژوهش این است که سعدی و خواجه نصیر انسان را با همه ی ابعاد روحانی و جسمانی به نیکی شناخته اند و برای اخلاق و تربیت ورساندن او به کمال در دو اثر خود راه کارهای مناسب با عقل وشرع ارائه کرده اند .