جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث بنیادی در عرصه‌ی اخلاق پژوهی مسئله‌ی رابطه‌ی جنسیت و اخلاق است که از دیرباز ذهن متفکران را به خود مشغول کرده است. از یک سو عدم التزام به همسانی اخلاقی و ارزشی زنان و مردان پیامدهایی همچون امتیاز و برترییک جنس بر جنس دیگر در ارزشمندی را در پی داشته و از سوی دیگر قائل شدن به تشابه زنان و مردان در حوزه‌ی رفتارهای اخلاقی، نادیده گرفتن نقش‌های جنسیتی اخلاق- که نظام آفرینش بر عهده‌ی هر یک از زن و مرد نهاده- را به دنبال داشته است. با توجه به این پیامدها و ساحت‌های وجودی متمایز زن و مرد است که ضرورت استمداد از مرجعی فراجنسیتی- رهیافت اسلام‌شناسانه- در تبیین، ارزش‌گذاری و الگو دهی مسئله جنسیت و اخلاق بیش از پیش آشکار می‌گردد. این رساله ضمن استخراج و بررسی دیدگاه اندیشمندان غربی، گرایش‌های فمینیستی و مقایسه‌ی متون دینی (عهدین و قرآن)، به بیان دیدگاه اسلام با روش تحلیلی و تطبیقی پرداخته است. از بررسی‌های انجام‌شده معلوم شد که از دوران یونان باستان تا دوره‌ی جدید بهطور غالب، رویکرد «مردانه‌نگر» به اخلاق همراه با تحقیر زنان، وجود داشته است. به نظر می‌رسد ظهور گرایش‌های اخلاقی «زنانه‌نگر» (فمینیستی) و غیر آن، بازتاب یکسونگری مردانه به اخلاق باشد. در این میان برخی از فمینیست‌ها با ناامیدی از القای برتری زنان، با طرح مشابهت و همسانی جنسیتی زنان و مردان به اخلاق «زنمرد» (Androgyny) روی آورده و برخی «اخلاق مراقبت» را ویژه زنان و اخلاق «عدالت» را ویژه‌ی مردان دانسته‌اند، بعضی نیز منکر هر نوع خصیصه‌ی مردانه و زنانه شده و جنس‌گونگی را پدیده‌ای تاریخی و فرهنگی می‌دانند. اسلام به عنوان مجموعه‌ای از باورها و ارزش‌ها و منبع و تکمیل‌کننده‌ی مکارم اخلاق، با عنایت به همه ابعاد روانی، جسمی و ویژگی‌های فطری و تکوینی زنان و مردان، رویکرد خاصی را در مبحث جنسیت و اخلاق به نمایش گذاشته است. این الگوی جنسیتی اخلاق ضمن تأکید برهمسانی ارزشی زنان ومردان حاوی دو نکته اساسی است؛ نخست اینکه در حوزه‌ی خوی‌های اخلاقی مجموعه‌ای از تفاوت‌ها در شدت و ضعف و دامنه‌ی برخی از ویژگی‌ها همچون حیا و انعطاف‌پذیری بیشتر برای زنان و غیرت ورزی و صلابت فزون‌تر را برای مردان مورد سفارش قرار داده‌ است؛و دیگر اینکه در حوزه‌ی رفتار‌های اخلاقی بر متانت بیشتر در گفتار، رفتار و پرهیز از خودنمایی زنان تاکید نموده است.

دین در عرصه اجتماعی دارای کارکردهای زیادی است. اثبات این فرضیه هدف اصلی این پژوهش است. البته کارکرد دین غیر از عملکرد جوامع دینی است. چون در این جوامع به آموزه‌های دینی عمل نمی‌شود و لذا عملکرد آنها نمی‌تواند کارکرد دین باشد. بین علامه طباطبائی‌و اریک فروم در مورد کارکردهای دین اشتراک نظرهای زیادی است اگرچه رویکرد یا رهیافت‌ها یکسان نیست؛ فروم دین را درمانگر خوشیفتگی می‌داند و علامه خودشیفتگی را نتیجه عمل نکردن به دستورات دینی دانسته است. کارکرد دوم دین به عقیده اریک فروم و علامه طباطبائی عدالت است؛ عدالت به عقیده هر دو امری دقیق‌تر و ظریف‌تر از تساوی است چون در عدالت هم تساوی لحاظ می‌شود و هم تمایز. سومین کارکرد دین در اجتماع مبارزه با بت‌پرستی است؛ علامه طباطبائی به تفصیل از بت‌پرستی بحث کرده اما انرا کارکرد اجتماعی قرار نداده زیرا بت پرستی نقطه مقابل دین است ونمیتوان مبارزه با انراکارکرد دین قرار داد. چهارمین کارکرد دین، ضمانت اجرائی قوانین است؛ به نظر فروم دین قدرتی ما فوق قدرت بشری را در درون انسان نهادینه می‌کند بنام وجدان و وجدان امری درونی و ناظر بر حسن اجرای قوانین است اما به نظر علامه، دین با دستوراتی که بیان کرده از یک طرف و اعتقاد شخص از طرف دیگر، ملکاتی در وجود انسان پدید می‌آورد که انسان قوانین را به طور منظم انجام می‌دهد.پنجمین کارکرد دین آزادی است؛ آزادی در نظر هردو‌ اندیشمند معنای یکسانی دارد یعنی رهائی از قید و بندهای هوای نفس. ایجاد ارزشهای اخلاقی در جامعه کارکرد دیگر دین است که به عقیده فروم پایبندی به دین، این ارزشها را ایجاد می‌کند و به عقیده علامه ایجاد ارزشهای اخلاقی و رهین دو امر است؛ یکی اعتقاد و دیگری عمل. اعتقاد، انگیزه بر عمل ایجاد می‌کند و عمل ملکه اخلاقی می‌آفریند. هفتمین کارکرد دین، احساس مسئولیت است که به گفته فروم، این کارکرد به شدت با اهداف جامعه صنعتی در تضاد است. علامه نیز در مورد این کارکرد با فروم هم عقیده است. وحدت هم هشتمین کارکرد دین است، تفاوتی که در این مورد بین فروم و علامه وجود دارد این است که فروم، دین را ظرف اتحاد می‌داند و علامه آن را علت و موجب اتحاد جامعه دانسته است.در مجموع می‌توان گفت که این تحقیق جواب سئوال اصلی خود را به تفصیل یافته است و دین دارای کارکردهای اجتماعی زیادی است. در پایان ذکر این نکته قابل توجه است که فروم تلاش زیادی در جهت اثبات امکان دینی بودن جامعه به عمل آورده است اما علامه طباطبائی در صدد بیان اجتماعی بودن دین بوده است.

امروزه دین پژوهی رشته ای نوین به شمار می رود که در بین شاخه‌های آن، روانشناسی دین مورد توجه بسیاری از متفکران حوزه دین و روانشناسی قرار گرفته است. مسئله کارکردهای دین و آثار ایمان نیز در دو سده اخیر از مباحث جدید حوزه دین پژوهی است، چنانچه جامعه شناسان و روانشناسان به این مسئله پرداخته و درباره آن دیدگاه های مختلفی ارائه داده اند و از آثار مثبت و سازنده آن سخن گفته اند. روانشناسان دین از جمله زیگموند فروید، کارل گوستاو یونگ و اریک فروم با رویکردی روانشناختی و با توجه به جنبه های روانی و عاطفی انسان به بررسی کارکردهای دین پرداخته اند. هر یک از آنان با توجه به مبانی نظری خود فوائد و کارکردهایی را برای دین ذکر می کنند. که از آن جمله می توان به تسکین رنج های زندگی، وحدت شخصیت، حفظ تعادل روانی و احساس اطمینان و آرامش اشاره کرد. در این میان فروید دین را پندار می داند و برای آن کارکرد منفی نیز قائل است اما یونگ و فروم از تأثیر و نقش مثبت دین به شدت دفاع می کنند.

دراین تحقیق ضمن بررسی شرایط اقتصادی اجتماعی جامعه ایران که منجر به ظهور قدرتمند دین درعرصه اجتماعی گردید. چنانچه ازدهه 1340 ه. ش . به بعد بصورتی همه جانبه بعنوان ایدئولوژی اسلامی درمحافل واقشار مختلف سبب حرکت وتحولی جدید وعمیق گردید. پراخته ایم وسپس به بررسی مقایسه ای نظرات دو شخصیت اسلامی یعنی امام خمینی و دکتر علی شریعتی که نقش عمده ای دراین دگرگونی ها داشته اند اشاره شده است ودرراستای سئوال اصلی تحقیق یعنی بررسی کارکردهای اجتماعی دین دراندیشه این دو اندیشمند اسلامی به این نتیجه رسیده ایم که دین هم درحیات اخروی وهم درحیات اجتماعی انساها نقش عمده ای داردوکارکردهای اصلی انرا درچندمحور اصلی انسجام بخشی معنا دادن به حیات انسانها مانع شدن از انقلاب ، اهتمام انسانها برای اطلاع جامعه شرح داده ومقایسه نموده ایم ودرخاتمه نشان داده ایم که این دو شخصیت اسلامی دارای نقطه نظرات بسیار مشابهی درمقولات فوق می باشند.

با توجّه به چالش های دین در دنیای مدرن و دفاع به ویژه جامعه شناسان و روان شناسان از کارکردها و آثار معنوی و تربیتی دین، دانش های جدیدی، نظیر جامعه شناسی و روان شناسی دین در حوزه ی پژوهش های دینی پدید آمد. پژوهشگران این حوزه کوشیدند تا طرح ها و راهکارهایی برای عملیاتی کردن دین ارائه نمایند و آثار تربیتی دینداری را به صورت عینی در مناسبات و رفتارهای اجتماعی نشان دهند. ازاین رو، برای دین ابعاد متعدّدی مطرح نموده و آن را به عنوان پدیده ای چند بعدی معرّفی کردند. یکی از مهم ترین ابعاد دینداری، تجربه ی دینی است که جوهره ی دین را می توان در آن جست و جو نمود.تجربه ی دینی یکی از موضوعات بنیادی در دین پژوهی معاصر به شمار می آید. در تجربه های دینی بر احساس که منبع ژرف دین است تأکیدمی گردد. تجربه ی دینی از عناصر مشترک همه ی ادیان و شیوه ای برای احساس حضور خداوند در درون می باشد و برای آن، شاخص ها و مولّفه های ویژه ای برشمرده اند. گلاک و استارک: 1. شناخت 2. توجّه 3. ایمان و 4. ترس را شاخص های تجربه ی دینی می دانند. ویلیام جیمز: 1. کیفیّت معرفتی 2. انفعال 3. بیان ناپذیری و 4. ناپایداری را شاخص های تجربه ی دینی معرّفی می کند. اریک فروم: 1.حیرت 2. علاقه و 3. وحدت را به عنوان شاخص های تجربه ی دینی برمی شمارد. حافظ شیرازی به عنوان مسلمان مومن و معتقد و شاعر عارف، صاحب تجربه های عمیق دینی است. بررسی غزلیّات حافظ بر اساس شاخص های مذکور، شباهت های بسیاری را میان تجربه های دینی حافظ با شاخص های مطرح شده به دست می دهد. با توجّه به شاخص های گلاک و استارک، شناخت و ایمان حافظ از نوع شهودی و دعا، پُل ارتباطی او با خداست. تنها تمایز او با دیدگاه گلاک و استارک در زمینه ی ترس است؛ به این معنی که حافظ در تجربه های دینی خود، امید را جایگزین ترس می کند. بر اساس شاخص های ویلیام جیمز، تجربه ی دینی حافظ از نوع شهودی و اشراقی است. او در لحظه های ناب تجربه ی دینی از خود بیخود بوده و تسلیم محض مکاشفات است. به دلیل ناتوانی زبان، عقل، قلم و نیز بیان ناپذیری احساسات، تجربه های دینی حافظ هم بیان ناپذیر بوده و چنین تجربه هایی برای او جنبه ی پایدار نداشته و لحظه ای هستند. بر مبنای شاخص های اریک فروم، تمایز آشکاری میان حافظ با او وجود دارد و این به تلقّی آنان از شاخص ها ی تجربه ی دینی برمی گردد. حیرت حافظ، ناشی از غایت شناخت و حاصل تفکّر و تعمّق اوست. در زمینه ی علاقه باید گفت که حافظ نماد علاقه به زندگی و شادی و عشرت است. در زمینه ی وحدت، حافظ معتقد به وحدت ادیان بوده و از نظر او خداوند را در همه جا می توان یافت و حضورش را می توان احساس کرد.

ویژگی های دین مبین اسلامو جوانب گوناگون آن هموارهو در عرصه ها و زمان های مختلف الهام بخش و راهگشا برای مسلمانان و حتی غیرمسلمانان بوده است؛ در زمان کنونی که جهان اسلام به بیدارگشته و مسلمانان در حال تلاش برای تعیین سرنوشت خویش هستند، یقینا درآینده ای نزدیک نیازمند الگو و شالوده ای اسلامی برای مناسبات خارجی خود و همچنین بازیگری در نظام بین الملل می باشند. پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) و بیش از32 سال رفتارسیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و همچنین ایفای نقش در نظام بین الملل بر مبنای تفکر ایشان نمونه و الگوی مناسبی برای آزمایش و میزان توانایی، ظرفیت و موفقیت رهیافت اسلامی می باشد.محقق در این پژوهش برآن است تا به این پرسش پاسخ گویدکه، رهیافت اسلامی روابط بین الملل از دیدگاه امام خمینی(ره) بر چه ویژگی هایی استواراست؟ برای پاسخ به این پرسش، در این پژوهش از رهیافتی مرکب از روش های توصیفی، تحلیلیو مقایسه ایو در چارچوب مباحث فرانظری(هستی شناسی، معرفت شناسی، روش شناسی) بهره گرفته می شود. فرضیه پژوهش اینگونه است که؛ رهیافت امام خمینی(ره) به روابط بین الملل درهستی شناسی؛ خدامحورانه، مبناگرایانه، انسان مدارانه و عدل گسترانه، در معرفت شناسی، قائل به امکان شناخت، صدق وگزاره های مطابق با واقع، تاثیر متقابل دانش و ارزش، وابستگی شناخت به تهذیب نفس و تکثر منابع آن و در روش شناسی فقیهانه و تکثرگرااست.این پژوهش مشتمل برپنج فصل می باشدکه، در فصل نخست کلیات پژوهش ارائه می گردد؛ در فصل دوم وسوم به توصیف و تحلیل مبانی فرانظری دیدگاه امام خمینی (ره) به حوزه روابط بین الملل می پردازد و درفصل چهارم نیز، ضمن بررسی دلالت های فرانظری تفکرامام (ره) در روابط بین الملل، به مقایسه اجمالی این رهیافت با نظریه های مطرح روابط بین الملل وتحلیل تشابهات و تمایزات تعلق گرفته است و درفصل پنجم به نتیجه گیری خاتمه می یابد.

حکیم نزاری قهستانی از گویندگان بزرگ اسماعیلی مذهب نیمه دوم سده هفتم و آغاز قرن هشتم است. از جمله مهم‌ترین آثار نزاری، می‌توان به دیوان اشعار او اشاره کرد. از آن‌جا که کاربرد روایات دینی و اساطیری نقش مهمّی را در شاعرانه نمودن کلام نزاری ایفا می‌کنند، در این تحقیق سعی شده بدین موارد پرداخته شود. بدین جهت، ابتدا کلّ دیوان اشعار وی بررسی شده و نمونه‌های مربوط به کاربرد اساطیر و روایات ملّی، تاریخی و دینی استخراج شده و در نهایت مورد بررسی قرار گرفته‌اند، تا راز ماندگاری اشعار حکیم نزاری قهستانی بیشتر آشکار گردد. در دیوان او تا حدودی اساطیر ملّی وعناصر تاریخی و بیشتر اساطیر دینی استفاده شده است.

پوشاک پدیده‌ای است که می‌توان گفت قدمت آن به اندازه طول تاریخ انسان بوده و از تنوع و گستردگی زیادی برخوردار است. این پدیده با خصوصیات فردی و اجتماعی انسان در ارتباط است و می‌توان آن را از دیدگاه‌های متفاوت از قبیل تاریخی، مذهب، جامعه‌شناسی،... و همچنین از منظر نشانه‌شناسی مورد مطالعه قرار داد. موضوع بررسی نشانه‌شناختی هر چیزی است که بتوان آن را همچون نظامی نشانه‌ای مطالعه کرد؛ نظامی که براساس قراردادها و رمزگان فرهنگی یا فرایندهای دلالتی، سازمان یافته است.عناصر مختلف نظام پوشاک به عنوان یک نظام نشانه‌ای دیداری نیز همچون نوشتار با ما سخن می‌گویند و در تاروپود زندگی نفوذ دارند، شناخت روابط نشانه‌ها در این نظام و کارکرد اجتماعی آن می‌تواند روشنگر بسیاری از معانی پدیدارهای اجتماعی و تاریخی در جوامع انسانی باشد. بنابراین در این میان آنچه که مسلم است، تنها خاصیت پوشانندگی لباس نیست بلکه ویژگی‌های دیگریست که پوشاک دارد. هر تکه از پوشاک به مثابه یک نشانه می‌تواند بیان‌گر سلیقه‌ی پوشنده‌ی لباس، وضع اقتصادی مصرف‌کننده و میزان درآمد وی، شرایط آب و هوایی و اقلیمی، باورهای مذهبی، مسائل سیاسی ـ اقتصادی، التقاط فرهنگ‌ها و پیشرفت‌های صنعتی و تکنولوژی، ... باشد. در این تحقیق سعی شده به کمک علم نشانه‌شناسی که یکی از روش‌های تحلیل نیز محسوب می‌شود به بررسی پوشاک رایج دو طبقه‌ی فرادست و فرودست ایرانیان در دوره‌ی قاجار پرداخته شود. روش تحقیق کیفی است و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات تحلیل محتوایی می‌باشد.چهارچوب نظری تحقیق نیز بر اساس دو رویکرد تحلیلی ساختارگرا و گفتمانی می‌باشد. مهمترین نتایج به دست آمده از این تحقیق براین ادعا استوار می‌باشند که بررسی پوشاک در چارچوب نظریه‌های نشانه‌شناسی امکان‌پذیر است و همچنین تکه‌های مختلف پوشاک دوره‌ی مورد بحث به مثابه نشانه، حاوی معانی متفاوت و چندگانه‌ای هستند و می‌توانند بیانگر سن، جنسیت، مذهب، فرهنگ، تعلق فرد به طبقه‌ای خاص و ... ‌باشند. و همچنین با استفاده از علم نشانه‌شناسی می‌توان به تحلیل نظام پوشاک پرداخت.

چکیده ندارد.

هنر چون زبان مشترکی بین آدمی که با فطرت انسان در ارتباط است، با انتقال مفاهیمی موجود در لایه‎های پنهان و آشکار خود در ذهن و جان مخاطب اثر می‎گذرد، ازجمله‌ی این هنرهای که در میان جوامع به منصه‎ی ظهور می‎رسد، معماری است. معماری به‌عنوان هنری که قوام و دوامش، در مفاهیم صورت و ماده گره‌خورده، به‌واسطه‌ی قوه‎ی بصری، ادراک و شهود می‎شود، و چنانچه بازتابی از ذات احدیتی مقدس و تجلی عالم برتر در ساحت مادی و نفسانی باشد، آن هنر، هنر قدسی و متناسب با آن فضای معماری مخلوق، معماری قدسی و مکان موردنظر مکان تقدس یافته‎ای است؛ به‌عبارتی‌دیگر خلق مکان مقدس مستلزم وجود کارکرد مقدس است، میزان تقدس این کارکرد رابطه‎ی مستقیم با حضور و تجلی امر قدسی دارد، در این خصوص ایجاد فضای گفتگو دینی به سبب اطاعت از امر قدسی در راستای تمسک جویی به حبل الله از مهم‌ترین اماکن در برقراری ارتباط و گفتگوی موثر است، درست به همین دلیل است که مرکز گفتگو به عنوان مکانی مقدس تصویری از قلمرو الهی، حاوی پیام‎هایی مقدس و متعالی است که چگونگی برقراری روابط انسانی را به تصویر می‎کشد. فضای گفتگو دینی در پی اهدافی چون کاهش بحران‌های میان پیروان ادیان با تفاهیم و درک طرفین، نجات جامعه‌ی انسانی، افزایش روحیه‎ی دینی و منجی‎گرایی است، این اهداف تحقق نمی‎یابند مگر اینکه همراه با ملاحظات دینی، به‌دوراز جانب‎داری و سوگرایی باشد. سیر مسیر در تحقق اهداف به‎صورت شناخت ماهیت و مفاهیم، واژه‎شناسی، بررسی دیدگاه اندیشمندان در راستای با بهره‎گیری از مفهوم هنر، چگونگی تجلی هنر قدسی در فضای معماری و کالبد بنا، و نیز مولفه‎های معماری قدسی که در مخاطبین ایجاد حس مشترک نماید، است، سپس بستر، پتانسیل‎ها و عوامل دخیل بر آن، حول محور عوامل انسانی، طبیعی و کالبدی مورد بررسی قرار گرفت، پس از آن برخورد سایر طراحان از منظر تشابه با موضوع، رویکرد، بستر و مصادیق خارجی تدقیق و بازخوانی شد، در مجموع مطالعات انجام شده برنامه‎ی عملکردی و برنامه‎ی فیزیکی در ده عرصه در راستای پاسخگویی به نیازها در غالب جداولی ارائه شد، مطالعات حاکی از آن است که توجه به عناصر طبیعی و عناصر معماری در چهار حرف معماری (کف، سقف، دیوار و بازشوها) مفاهیمی را به آدمی با منشاء قداست منتقل می‎کند، این مفاهیم که زمینه‎ساز حیات معنوی، غایت زندگی و سعادت وی است آدمی را به شناخت و برقراری رابطه‎ی قدسی با خود، دیگران، طبیعت و معبود سوق می‎دهد، توجه به این ارتباط و چگونگی برقراری آن در حیات مدنی به دریافت حس قدسی مشترک هم‌راستا با نقاط مشترک می‎تواند در فرآیند نشست و گفتگوی دینی راه‎گشا باشد.