جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد (قسم الالهيات)»، با مقدمه و تعليقه آيت اللّه سبحانى، در سال 1416 قمرى در موضوع كلام مى ‏باشد. تجريد الاعتقاد نوشته مرحوم خواجه نصيرالدين طوسى كه مرحوم آقا بزرگ طهرانى در الذريعه آن را تجريد الكلام فى تحرير عقائد الاسلام ناميده است. از وزين ‏ترين، دقيق ‏ترين و محكم ‏ترين متون كلامى است كه منطبق بر عقائد اماميه مى ‏باشد. اين كتاب در پاره ‏اى از موارد داراى مطالبى پيچيده مى ‏باشد كه صاحب تعليقه، يعنى آيت الله سبحانى در صدد حل آن معضلات برآمده ‏اند.

کتاب «ختم نبوت» نوشته شهید مطهری رویکردی است کلامی، فلسفی و عرفانی درباره نبوت حضرت محمد (ص). در این پژوهش به تبیین و تحلیل مبحث نبوت پرداخته شده و دیدگاه اندیشمندان کلامی، فلسفی، عرفانی و تفسیری (قرآنی) در مورد نبوت منعکس گردیده است. استاد در ابتدای بحث خود، به تبیین جایگاه ختم نبوت می پردازد. ختم نبوت جزء اعتقادات ضروری اسلامی به شمار می رود به این معنا که اندیشه ظهور پیغمبر دیگر، مانند انکار یگانگی خدا یا انکار قیامت با ایمان به اسلام همواره ناسازگار شناخته شده است. بررسی موضوع ختم نبوت بین اندیشمندان اسلامی سابقه داشته است؛ اما نحوه مواجهه استاد مطهری با این موضوع کاملاً جدید به نظر می رسد که البته میزان و ابعاد تازگی طرح مباحث استاد در این زمینه نیازمند بررسی تاریخی و مقایسه ای است. در مورد شیوه طرح بحث استاد در موضوع ختم نبوت، نقش اقبال لاهوری نیز قابل توجه است. اقبال در مورد ختم نبوت سخنی در مورد چرایی این رویداد دارد که البته مورد پذیرش استاد مطهری قرار نگرفته است که به ویژه در کتاب «وحی و نبوت» آن را مورد نقد قرار داده است. همچنین اقبال در موضوع جایگاه اجتهاد مطالبی بیان کرده که چه بسا الهام بخش استاد مطهری در تبیین لوازم نظری و عملی ختم نبوت بوده است. استاد در تبیین چرایی ختم نبوت به ارتباط محفوظ ماندن قرآن از تحریف و تغییر و نابودی با ختم نبوت اشاره می کند. به اعتقاد استاد مطهری، یکی از علل تجدید رسالت و ظهور پیامبران جدید، تحریف و تبدیل هایی است که در تعلیمات و کتب مقدس پیامبران رخ می داده است. بر همین اساس غالب پیامبران مبعوث می شدند تا احیا کننده سنن فراموش شده و اصلاح کننده تعلیمات تحریف یافته پیشینیان خود بوده اند. استاد مطهری در ادامه به نقش تکامل بشری در این زمینه می پردازد. استاد یکی از ارکان خاتمیت را بلوغ اجتماعی بشر می داند به حدی که می تواند حافظ و نگهبان مواریث علمی و دینی خود باشد و خود به نشر و تبلیغ و تعلیم و تفسیر آن بپردازد. استاد در بخش دیگری از کتاب، بر این نکته تأکید می ورزد که لازمه ختم نبوت، قطع هر گونه رابطه معنوی و روحانی میان جهان غیب و جهان انسان نیست. استاد با ذکر نمونه هایی از قرآن نشان می دهد که برقراری ارتباط با جهان غیب منوط به نبوت نیست. مباحث بعدی استاد در پاسخ به پرسش هایی شکل می گیرد که اعتقاد به ختم نبوت زمینه ساز آن است. با پذیرش ختم نبوت، در واقع ماندگاری آیین اسلام را برای همیشه پذیرفته ایم و آن را معیاری برای ساماندهی زندگی بشر برای همه دوره ها و شرایط می دانیم. اعتقاد به جاودانگی اسلام این پرسش جدی را به وجود می آورد که در جهانی که همه چیز آن تغییر می کند چگونه می توان از جاودانگی اسلام دفاع کرد؟ اگر اسلام مدعی پاسخگویی به نیاز آدمیان است چگونه تغییر ناپذیری اسلام، با تغییر نیازهای انسانی قابل جمع است؟ استاد در ادامه از اجتهاد به عنوان مکانیسمی که تضمین کننده روش مندی و ضابطه مندی هماهنگی اسلام با تحولات جدید است، یاد می کند و از ضرورت اجتهاد و روند تکاملی آن سخن می گوید.

دانش کلام و مسایل جدید کلامی یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین دانش های روزگار ما است. از این رو شایسته است پژوهشگران با پژوهش کافی به این گونه مسایل بپردازند. جهانی که در آن به سر می بریم با پرسش هایی در حوزه های سکولاریزم، پلورالیسم، قرائت پذیری دین، رابطه علم و دین، رابطه عقل و دین، تساهل و تسامح و... روبرو است که همه این موضوع ها به کلام جدید مربوط است. موضوع اصلی و مورد بحث در کتاب «رویکردهای جدید کلامی در حکومت مصلح» نوشته عبدالحسین خسرو پناه این است که آیا حکومت مصلح جهانی با این رویکردهای جدید کلامی سازگاری دارد؟

مجموعه وسیعی از مناظرات كلامی و احتجاجی در تاریخ فرق اسلامی است راجع به مسئله امامت. یك طرف این مناظرات شخصیتی مدافع اندیشه شیعه و اثبات حقانیت این مذهب و در طرف دیگر افرادی از اهل ‏سنت به دفاع از دیدگاه خود می ‏پردازند. مولف در كتاب «مناظرات في الإمامة» این مناظرات را با تفحص در متون روایی و تاریخی و كلامی به دست آورده و به ترتیب تاریخی آنها را مدون ساخته است. مناظره امام علی (ع) با ابوبكر، مناظره امام باقر (ع) با هشام بن عبدالملك، مناظره امام صادق (ع) با غیلان بن جامع، مناظره شیخ مفید با قاضی عبدالجبار، مناظره شیخ كاظمی با آلوسی، مناظره پدر شیخ بهایی با بعضی از فضلای حلب، بحث در عدالت صحابه، حدیث ائمه اثنی‏ عشر، مناظره سیدمهدی روحانی در حكم مسح پاها در وضو برخی از مهم ترین عناوین این مناظرات را تشكیل می‏ دهد. موضوع اكثر مناظره‏ ها بحث امامت است اما دیگر عقاید اختلافی شیعه و سنی هم در مناظره ها منعكس شده است.

بحوث فی الملل و النحل تالیف فقیه محقق آیت‌ الله سبحانی است که به زبان عربی جهت بیان آراء و عقائد فرق اسلامی تالیف شده است. در تالیفات اسلامی، کتاب‌ های زیادی در این زمینه نوشته شده است من جمله الفصل فی الملل و النحل تالیف علی بن خرم مظاهری، ملل و نحل شهرستانی، الفرق الاسلامیه کرمانی و... مولف در جمع آوری عقاید، هرگونه هوا و مصالح شخصی و عواطف دینی و تعصبات باطل و هر گونه تساهل در ضبط عقاید و مذاهب را کنار گذاشته و از کتب غیر قابل اعتماد استفاده نکرده، مخصوصا کتاب‌ هایی که دشمنان یک قوم در مورد آنها نوشته‌ اند. ایشان هیچ مطلبی را در مورد مذهبی یا شخصی ننوشته‌ اند مگر اینکه با دقت کافی مصادر آن را پیدا کرده و به کتبی مراجعه کرده‌ اند که توسط بزرگان و علمای آنها نگاشته‌ اند، مؤلف با عنایت خاصی عقاید امت‌ ها را تحلیل و نقد می‌ کنند لذا این کتاب علاوه بر بیان عقاید، اثری کلامی در بیان زندگی و حالات بزرگان فرق است. ایشان پس از بیان علت تفرق امت اسلام بعد رسول اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ به هفتاد و سه فرقه و علت شروع اختلاف در عصر رسالت، ده فرقه از امم اسلامی را ذکر می‌ کنند.

بحوث فی الملل و النحل تالیف فقیه محقق آیت‌ الله سبحانی است که به زبان عربی جهت بیان آراء و عقائد فرق اسلامی تالیف شده است. در تالیفات اسلامی، کتاب‌ های زیادی در این زمینه نوشته شده است من جمله الفصل فی الملل و النحل تالیف علی بن خرم مظاهری، ملل و نحل شهرستانی، الفرق الاسلامیه کرمانی و... مولف در جمع آوری عقاید، هرگونه هوا و مصالح شخصی و عواطف دینی و تعصبات باطل و هر گونه تساهل در ضبط عقاید و مذاهب را کنار گذاشته و از کتب غیر قابل اعتماد استفاده نکرده، مخصوصا کتاب‌ هایی که دشمنان یک قوم در مورد آنها نوشته‌ اند. ایشان هیچ مطلبی را در مورد مذهبی یا شخصی ننوشته‌ اند مگر اینکه با دقت کافی مصادر آن را پیدا کرده و به کتبی مراجعه کرده‌ اند که توسط بزرگان و علمای آنها نگاشته‌ اند، مؤلف با عنایت خاصی عقاید امت‌ ها را تحلیل و نقد می‌ کنند لذا این کتاب علاوه بر بیان عقاید، اثری کلامی در بیان زندگی و حالات بزرگان فرق است. ایشان پس از بیان علت تفرق امت اسلام بعد رسول اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ به هفتاد و سه فرقه و علت شروع اختلاف در عصر رسالت، ده فرقه از امم اسلامی را ذکر می‌ کنند.

کتاب عقاید استدلالی یک دوره مسایل اعتقادی و کلامی بر پایه الهیات اسلامی و از منظر مذهب شیعه امامیه است. عقل و وحی -کتاب و سنت- مرجع داوری نهایی در تصمیم‌ گیری‌ ها و ارزیابی‌ ها بوده است. در این میان، از آراء و اندیشه های متفکران اسلامی، به ویژه اندیشمندان شیعه امامیه، بهره‌ های فراوان برده شده است و به انگیزه حق‌ شناسی و امانت داری مصادر و منابع آراء و اندیشه‌ های دیگران نقل گردیده و احیانا نام آنان در متن پاورقی آورده شده است. بحث‌ های کتاب از نظر ساختاری به روش درسنامه‌ ای تنظیم گردیده است. کوشش شده است نثر کتاب روشن و روان باشد و از اصطلاحات نامانوس و نامفهوم یا ترکیب‌ های کلامی ثقیل و دشوار پرهیز گردد.

كتاب «النکت فی مقدمات الاصول» به بررسی مسائل علم کلام و اصول عقائد از دیدگاه عقل و شرع پرداخته است. مؤلف اصطلاحات و مسائل علم کلام را نیز شرح و توضیح داده است. شبهات عقیدتی یکی از خطرناک‌ ترین سلاح‌ های دشمن برای مبارزه با دین و ایمان مردم بوده و هست. شیخ مفید با نگارش این کتاب و با استدلال‌ های روشن و محکم پاسخ آن اشکالات را داده است. در این کتاب، علاوه بر شرح و توضیح اصطلاحات علم کلام، بیانات مفیدی نیز در شرح و توضیح مسائل و کلیات این علم آمده است. مؤلف، این کتاب را به سبکی ساده و روشن نگاشته، تا کسانی که تازه به فراگیری این علم پرداخته‌ اند به راحتی به درک مباحث آن نایل آیند. شیخ مفید این کتاب را به شیوه محاوره و پرسش و پاسخ نگاشته تا با زنده بودن بحث، خواننده بهتر متوجه مباحث کتاب گردد و در عین حال مباحث کتاب را به ترتیب و نظم دیگر کتاب‌ های کلامی نگاشته است. این کتاب اولین کتابی است که توسط علمای شیعه در علم کلام نگاشته شده و از این جهت از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار است.

«الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل»، نگارش آيت الله جعفر سبحانى از عالمان معاصر شيعى، تقرير ابحاثى است كه نويسنده در بررسى عقايد اسلامى شيعى با استفاده از قرآن مجيد و سنت نبى مكرم اسلام و اهل بيت طاهرين حضرت عليهم الصلاة و السلام به روشى جديد ارائه كرده است. اين كتاب مشتمل بر چهار جلد است و مجموعا ده فصل را در بردارد: جلد اول كه به برخى مباحث مقدماتى و نيز راه ‏هاى شناخت خداوند و نيز مباحث اسماء و صفات الهى اختصاص يافته، داراى سه فصل و فصل سوم مشتمل بر چهار باب به شرح ذيل مى‏ باشد: 1. مقدمات أصوليّة عامة. 2. الطّرق إلى معرفة اللّه. 3. الأسماء و الصّفات، كه مشتمل بر ابواب ذيل مى‏ باشد: الف. الصفات الثبوتية الذاتية. ب. الصفات الثبوتية الفعلية. ج. الصّفات الخبريّة. جلد دوم مشتمل بر باب چهارم از مباحث اسماء و صفات و سه فصل ذيل مى ‏باشد. در اين فصول به مسائل مهم و غامضى چون قضاء و قدر، مساله بداء و عدل الهى پرداخته شده است: 4. القضاء و القدر. 5. البداء. 6. العدل الإلهي و أفعال العباد. جلد سوم كتاب به مباحث نبوت اختصاص يافته و داراى دو فصل ذيل مى باشد: 7. النبوة العامة. 8. النبوة الخاصة. جلد چهارم كتاب به موضوع امامت و خلافت و جانشينى پيامبر اكرم و نيز موضوع معاد اختصاص يافته و داراى دو فصل ذيل مى‏ باشد: 9. الإمامة و الخلافة. 10. المعاد. ‏

«الفصول العشرة فی الغیبة» نوشته شیخ مفید، ابو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی از چهره‌ های برجسته فقها و روات شیعه در نیمه دوم قرن چهارم هجری است. موضوع اصلی کتاب جواب به مهم‌ ترین شبهه ‌هایی است که درباره وجود مبارک امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در دوران شیخ مفید مطرح بوده است. شیخ مفید در این کتاب با بیانی زیبا و استدلالی محکم و استوار به پاسخ گویی شبهات مخالفین می‌ پردازد. شیخ مفید به درخواست یکی از علما و دانشمندان زمان خود به نام رئیس ابوالعلاء ابن تاج الملک این کتاب را به نگارش درآورده است. ابوالعلاء با ارسال ده شبهه از شبهات مخالفین برای شیخ مفید از ایشان درخواست کرده تا کتابی در پاسخ به این شبهات بنویسد؛ شیخ مفید نیز پذیرفته و با نگارش این کتاب به پاسخ گویی آن شبهات پرداخته است. این کتاب برای شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و ویژگی ‌های آن حضرت مانند ولادت و علت غیبت و کیفیت آن و پاسخ گویی به بسیاری از شبهات در این باره، کتابی بس ارزشمند و قابل توجه است. شیخ مفید در این کتاب با استناد به بسیاری از وقایع تاریخی مسلّم و مورد قبول فرقه‌ های مختلف و بیان استدلال‌ های عقلی، با روشی برهانی به طرح عقاید شیعه درباره امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف پرداخته است.