جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسم در عرفان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در عرفان نظری، هر موجودی از موجودات و هر عالمی از عوالم مظهر اسمی از اسماء الهی است. در عرفان عملی، هر حالتی از احوال موجودات و هر مرتبه و مقامی از مقامات انسانی تحت تاثیر یک و یا چند اسم است. در نتیجه ارتباط تمام موجودات با حق تعالی فقط از طریق اسماء امکان پذیر است. و این ارتباط اعم از ارتباط وجودی و شهودی است. اسماء، خلیفه حق در ظهور می باشند. گر چه اسماء و صفات، نسبتهای الهی هستند و به خودی خود وجود عینی ندارند، ولی موجودات عینی وابسته به آنها می باشند. اسم به معنای ذات حق به اعتبار صفتی از صفاتش است. اسماء الهی به افعالی، صفاتی و ذاتی همچنین به جمالی و جلالی تقسیم می شود. اسم اعظم الله جامع تمام اسماء الهی است و انسان کامل مظهر آن است. عبادات و منازل سیر و سلوک نیز تحت تاثیر اسماء واقع می شوند. مقاله حاضر به روش توصیفی_تحلیلی، به مقایسه دو دیدگاه ابن عربی و امام خمینی در زمینه اسماء و کارکردهای آن در حوزه های عرفان نظری و عملی می پردازد.

در نگرش عهد عتیق، زن موجودی فرعی و ثانوی است.حقوق زن نسبت به مرد بسیار محدود بوده و به جزموارد معدودی، از بسیاری از امتیازات انسانی برخوردار نمی باشد.این نگرش،مبنای بسیاری از کج فهمی ها نسبت به جایگاه زن در هستی، گردید و در نهایت به نقش ابزاری بودن زن در جامعه غربی گردید.در تلقی اسلام، زنان و مردان،دارای جوهری واحد در انسانیت بوده و در حدود ماهیت انسانی هیچ تفاوتی ندارند. این نگرش،مهم از آیات قرآنی بوده و سیره پیامبر (ص) و ائمه معصومین سرشارآن است.اگر به تاثیر این دو نگرش در حوزه عرفان بنگریم،خواهیم یافت که درادبیات عرفانی یهود نیز، وضعیت زن بهبود نیافته ونگاه همان نگاه جنسیتی است.وزن درمقام پایین تری از مرد قرار گرفته، و یا به عنوان انسان نیزبه شمارنمی آید.اما زن از جایگاه متفاوتی در حوزه عرفان اسلامی برخودار است. عرفا نیز تحت تاثیر نگاه اسلام، به زن به عنوان موجودی که در مسیر کمال قدم نهاده و در انسان کامل شدن هیچ مانعی ندارد، می نگرند. این تلقی در اشعار مولانا کاملا بارز است، از طرف دیگر خود زنان عارف در اثبات این نگرش بسیار سهیم بوده اند. نقش این عده را در باروری ادبیات عرفانی، نمی توان انکار نمود.این تحقیق برآن است که ضمن بررسی شخصیت زن در یهود و اسلام، به معرفی جایگاه وی در حوزه عرفان یهود و اسلام بپردازد.

مولانا جلال الدین محمد بلخی فرزند بهاء ولد در سال 604 ه. ق در بلغ دیده به جهان گشود و به سال 672 ه.ق در قونیه دارفانی را وداع گفت. پس از آشنایی با شمس تبریز عارف قلندرمآب، به یک شاعر عاشق پیشه ای تبدیل شد و وعظ و تدریس را ترک کرد و به سماع و وجد روی آورد از آثار او می توان به: کلیات شمس، مثنوی، فیه ما فیه، مجالس سبعه و مکاتیب اشاره کرد. شعر مولانا زاده تجربیات عرفانی اوست که به قصد تحریض مخاطب سروده شده است؛ شعراو همچون شعله ای است که گردن می کشد، تغییر رنگ می دهد و فرو می افتد و دوباره سر می کشد، زبان مولانا، سرشار از کشف ها و شور حالات معنوی است که با واسطه صور خیال، تشبیه و استعاره ها حجاب از عشق و عظمت الهی برداشته است. تعلیم مولانا، درس عشق و تبتل و تجربه از خود رهایی است که محصول ذوق عمل و بینش می باشد نه فکر و دانش. در مقاله حاضر، حقایق عرفانی با صورت های خیالی ابداعی مولانا در غزلیات شمس مورد تحلیل و توجیه قرار گرفته است.

حکمت صوفیه حکمتی ذوقی است که مستلزم تصدیق و تسلیم قلب بوده و سالک از توبه تا فنا احوالات مختلفی را تجربه می کند. تذکرﺓ الاولیاء مجموعه ای گزارش گونه از حالات و گفتار اولیاء صوفیه است که عطار در لابلای آنها رد پای پویندگان راه خدا را دنبال می کند. هدف اصلی از نوشتن این مقاله بررسی و درک و فهم دیدگاه کلی چهار مقوله کرامت، خرقه، سماع و دنیا در تذکرﺓ الاولیاء عطار است، در کنار آن پس از ذکر مقدمه ای در احوال صوفیه و تصوف، آداب و ادب صوفیه، مثال هایی از کتبی دیگر همچون رساله قشیریه، اسرار التوحید، تمهیدات، نفحات الانس، کشف المحجوب و... برای مقایسه و توضیح بیشتر ذکر شده است. نتیجه آنکه سالکان و واصلان این طریق علی رغم طی مسیرهای یکسانی چون هفت شهر عشق، تحمل سختی ها و شدائد و در نهایت با داشتن هدف واحد (سیمرغ حق و حقیقت)، افکار، اقوال و رفتاری گوناگون و حتی ضد و نقیض با یکدیگر داشته اند. بررسی کرامت، خرقه، دنیا و سماع در تذکرﺓ الاولیا بیانگر گوشه ای از تلون مسیری است که در نهایت همه به یک مقصد می رسند.

موضوع مقاله حاضر بررسی اندیشه های سیاسی- مذهبی خواجه نظام الملک طوسی، در کتاب سیاست نامه است. در این مقاله نشان داده ایم که او در عصر تعصب های مذهبی می زیست و به عنوان فردی تاثیر گذار، به جای تعدیل این دشواری جامعه، با عمده کردن مذهب خود، به مبارزات مذهبی دامن می زند. اگر چه او به تصوف گرایش و با صوفیان نشست و برخاست دارد و برای آنان خانقاه می سازد، اما از تسامح آنان در برخورد با اعتقادات مردم، درس نمی گیرد. برعکس برای آن که بتواند باور مذهبی خویش را در جامعه تسری دهد و همگان را به قبول آن وادار سازد، با تاسیس نظامیه ها، از دانشمندان بزرگی چون غزالی کمک می گیرد تا نظریه آنان را پشتوانه باور های خود قرار دهد و بدین ترتیب مخالفان مذهبی خویش را که در اصل مخالفان سیاسی او و حکومت سلجوقیان اند، از میدان به در کند. خواهیم دید که تقریبا در تمام فصول این کتاب، اندیشه های مذهبی تعصب آلود خواجه بر همه مسایل سیاسی و اجتماعی، سایه افکنده است.

حقیقت عشق و جلوه های گوناگون آن یکی از مباحث مهم در عرفان اسلامی است، که هر یک از عرفا به نحوی بدان پرداخته و در مکتوبات خویش درک خود را از آن نشان داده اند. در این میان گروهی تحت تاثیر نظریه حب افلاطونی بوده اند. دو عقیده بسیار مهم در عرفان اسلامی تاثیر بیشتری از حب افلاطونی گرفته اند: یکی پیروان حب عذری و دیگری جمال پرستان. لذا نگارندگان در این مقاله تلاش کرده اند با شرح مبانی نظری حب افلاطونی، تاثیر آن بر این دو گروه از عرفای اسلامی را آشکار نمایند.

این نوشتار، پژوهشی است تطبیقی میان مضامین عشق در دستگاه فکری سهراب سپهری (1307-1359ه)، شاعر برجسته ی ایرانی و جبران خلیل جبران (1931م-1883)، شاعر و اندیشمند لبنانی. موضوع عشق که همواره مورد بحث عرفان است در اندیشه این دو شاعر که ارتباطی عمیق و عاشقانه با همه مظاهر صنع برقرار نموده اند از جایگاه مهمی برخوردار است و جان کلام آنها در عشقی عارفانه متمرکز می باشد. این مقاله برآن است تا از چیستی عشق و تاثیر آن بر سرنوشت آدمی از دیدگاه این دو شاعر سخن به میان آورد. از این رو پس از مطالعه آثار آنها و استنباط دیدگاهشان در مورد عشق تشابهات و تفاوت دیدگاهشان در این مورد بررسی می شود. در نظر این دو عشق است که روح آدمی را چنان تعالی می بخشد که قوانین انسان ساخته و پدیده های طبیعی نمی توانند مسیر آن را تغییر دهند. سپهری و جبران به همه ی کائنات عشق می ورزند از نظر آنها تنها با عشق می توان به حقیقت اشیاء و زندگی رسید و عشق را همواره با غم و اندوه همراه می دانند.

بررسی های پژوهشگران در تاریخ ادیان و مذاهب نشان می دهد که عناصری چون، پرهیز از لذائذ دنیوی، کشف و شهود، وحدت وجود،اتحاد با حقیقت و فنای در روح کلی که عناصر عمده وارکان اصلی تصوف و عرفان را تشکیل می دهد،دارای سابقه ای دیرینه است که هزاران سال ازپیدایش آن می گذرد.برخی معتقدند هند زادگاه، نخستین تصوف و عرفان بوده و افکار صوفیانه از آنجا به دیگر سرزمین ها سرایت کرده است. مذاهب و مکاتب فلسفی هند با همه اختلافات فکری و عقیدتی که در میان آنها وجود دارد، همگی دارای عناصر مشترکی هستند که اصول عرفان و تصوف آنها را تشکیل می دهد. آیین های مختلف هندی در این اصل مشترک هستند که پایه و اساس سعادت ونجات، همانا ترک لذات وامیال دنیوی و مادی و تداوم ریاضت می باشد. آخرین مرحله ریاضت و سلوک از نظر عقاید هندی، وصول به نیروانا ویا موکشا است. مقاله حاضر به بررسی مقام نیروانا و راه های رسیدن به آن از نگاه بودیسم می پردازد و در پایان تاثیر عرفان هندی بر عرفان اسلامی مورد بحث قرار می گیرد.

تجلی یکی از مباحث مهم خداشناسی در عرفان نظری،به معنای نمایان شدن و ظهورذات در اسماء و صفات است. نظریه تجلی یا ظهور مورد توجه مکاتب مختلف بوده است ؛از جمله این مکاتب: سنت عرفانی یهودی (قبالا) است. در این سنت خدا دارای دو وجه متعالی (ان سوف) و وجودی (اسما و صفات) است؛وجه وجودی از وجه متعالی صادر می شود؛ ومراتب تجلی خداوند از بالا به پایین را نشان میدهد. این مراتب ده گانه تجلی را سفیرا یا سفیروت می نامند. سفیروت ها را به شکل انسان، درخت یا شمعدانی هفت شاخه وسه گره نشان می دهند. دهمین و آخرین سفیره ملکوت یا شخینا نامیده می شود واز آن به معنی نور و جلال خداوند یا حضور او در عالم یاد می کنند. در این مقاله به بررسی مراتب تجلی خداوند از دیدگاه عرفان قبالا که مهم ترین مکتب عرفان یهودی است؛ با هدف اثبات توحید در این سنت پرداخته می شود.با توجه به این مطلب که قبالاییان برای حفظ تعالی خداوند از عالم،قائل به واسطه در خلقت شده اند ؛در نتیجه این واسطه چیزی جز اولین مرتبه تجلی حق نیست و آن ها خلقت را بر اساس مراتب تجلی الهی یعنی تجلی خاص شرح می دهند.

جریان عرفانی حسیدی را می توان سومین جریان مهم عرفانی در تاریخ یهود پس از دو مکتب مرکبه و قباله دانست. واژه «حسید» به معنای پارسا و نیک رفتار و مرد پرهیزگاری که در اخلاص و ایمان نسبت به خداوند پایدار است، به عنوان مفهومی عام در یهودیت به کار می رفت که بعدها به عنوان اسمی خاص برای نامیدن این جریان دینی–عرفانی استفاده شد. این جنبش در قرن هجدهم و تحت تاثیر شرایط نابسامان اجتماعی یهودیان توسط اسرائیل بعل شم طور معروف به «بشت» شکل گرفت. مرکز اولیه حسیدیسم در اوکراین و لهستان جنوبی قرار داشت که پس از اندک زمانی سراسر اروپای شرقی را فرا گرفت. تعالیم حسیدیسم متاثر از قباله بود و به جای مراعات شریعت ظاهری یهود، بر اهمیت عبادت باطنی خدا تاکید داشت، اما عام تر و فراگیرتر از قباله بود و به همین دلیل به یک جریان مردمی تبدیل شد. یکی از مهمترین دستاوردهای حسیدیسم اولیه، تثبیت رهبری کاریزماتیک یا نیروی معنوی و مقدس در جامعه یهود با عنوان «صدیق» بود که واسطه بین خداوند و بندگان است.