جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسرائیلیات به مجموعه تاثیری گفته می شود که فرهنگ یهودی و مسیحی بر تفسیر قرآن داشته است و از آنجا که روایات و تفاسیر قرآنی در ادبیات فارسی تاثیر زیادی داشته به تناسب موضوع از طریق شاعران و نویسندگان همان مسائل فرهنگ یهودی و مسیحی در ادبیات فارسی (نظم و نثر) وارد شده است.بی تردید آن تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم موجب غنا و زیبایی ادبیات به ویژه در متون عرفانی شده اند تحقیق این امر که آیا درافزوده های داستان ها و حکایت های منقول در متون ادبی به ویژه متون صوفیه با اصل حکایات و قصص قرآنی تطبیق دارد یانه؛ در بررسی هر یک از قصص مولانا، عطار، نجم رازی و ... و حاشیه ها و لابلای روایات، چنین هنرمندی ها و شگفت کاری ها به کرات مشاهده می شود که اگر همه آثار مثبت، هنر آفرینی، تعالیم عرفانی آن ها را قدر بدانیم رسالت علمی اقتضا می کند حقیقت های قرآنی را متمایز کنیم و حداقل شاخ و رگ های اضافی و برافزوده های قصص اسلامی را بازشناسی کنیم.تحقیق حاضربا هدف دست یابی به معیارها و موازینی برای تحلیل صحیح اسرائیلیات، در متون عرفانی فارسی از دیدگاه دینی و قرآنی شکل گرفته است.

کسی که در پرتو هدایت وحی و با توسل عنایت معصومین به سوی خدای متعال حرکت می کند، حقایقی را می یابد که به آنها واردات گفته می شود، در سیر پرخطر عرفانی بعضی از واردات صحیح با واردات نفسان و شیطانی مخلوط می شود که باز شناسی آن نیازمند سنجه های معتبر است از این رو از دیر باز محققان برای باز شناسی واردات حقیقی از واردات باطل سنجه هایی ارائه نموده اند، در نوشتار حاضر پس از بیان انواع واردات، سنجه های آن مورد بررسی قرار می گیرد و آنها عبارتند از،شریعت، عقل، استاد و تطابق با خارج.

فرهنگ و ادب ایرانی در کشور ترکیه ریشه های کهنی از دو سه هزار سال پیش دارد و عوامل مختلفی سبب نفوذ اندیشه و زبان فارسی در این سرزمین زیبا شده است.زبان گویای این فرهنگ که شعر فارسی است در فراز و نشیب تاریخ و حوادث آن در زمان سلاطین عثمانی به شکوه تمام عیار خود دست یافته و در گستره جغرافیایی وسیع حوزه حکومت عثمانی تلالو پیدا کرده است. در میان سلاطین عثمانی سلطان سلیم [918-926 م] از نظر آشنایی به زبان فارسی که می توانست به این زبان سخن سرایی کند جایگاه خاصی دارد و خدمات ایشان به گسترش، رونق زبان فارسی و تعمیق فرهنگ و هنر ایرانی در آسیای صغیر قابل توجه است. سلطان سلیم مردی باهوش، شوخ طبع و حاضر جواب بوده و در بداهه شعر گفتن نیز توانایی داشته است و چون درویشان، درویشانه بر روی گلیمی می نشست. در اشعار او وجود مضامین صوفیانه و درون مایه های عارفانه که بی تاثیر از فرقه مولویه نیست به واقع میراث مشترک ایرانی، عثمانی و تقلیدگونه از ارتباطات فرهنگی است که در عشق، محبت، سماع، وصول، هجران، شکایت از بخت، بی ارزش دانستن دنیا و توجه به اخلاق درویشی و خلوت گزینی و عافیت دوستی ... نمایان گردیده است.

عارفان راستین، در آثارشان، خود را همواره با نام های ویژه ای، معرفی کرده و با اوصاف و القاب خاصی نام برده اند. دقت در ابعاد و زوایای معنایی این نام ها، از یک سو نشانگر راز آلودی ساختار نظام عرفانی و از سوی دیگر نشانه ای در تایید حضور و کارکرد موثر عارفان در جریان های مردمی است.در این مقاله یکی از نام واره های عرفانی که در متون عرفانی از آن بسیار یاد شده است - آزادگان - مدنظر واقع شده و با بهره گیری از شواهد قابل استناد، بر اهمیت آن در ساختار اندیشگی عارفان، تاکید شده است.

در این مقاله، نگارنده کوشش می کند به تحلیل موضوع «دعا در غزلیات شمس» بپردازد. به همین منظور، در ابتدا مباحثی همچون «معناشناسی لغوی و اصطلاحی دعا، نیایش و ذکر در فرهنگ های معتبر عربی و فارسی»، «اهمیت و فضیلت دعا از دیدگاه قرآن، روایات و اقوال بزرگان مورد بررسی قرار گرفته و سپس در مقوله «دعاهای مولانا در غزلیات شمس»، برخی اعتقادات او از قبیل: «اظهار عجز و نیاز فقط در پیشگاه خداوند»، «تاثیر دعا در هنگام سحر»، «نیایش همه موجودات»، «استجابت دعا»، و «نماز از دیدگاه او» مورد تحلیل قرار گرفته و برای هر مورد نیز نمونه ادبیات زیبایی از دیوان کبیر ذکر گردیده است.علاوه بر آن به این نکته اشاره شده که مولانا بر «عاشقانه دعا کردن» تاکید می ورزد و اظهار می دارد که ذکر و یاد کرد خداوند باید در تمام وجود بنده جاری گردد. او می گوید: خداوند است که حالت دعا را در بنده ایجاد می کند و بنده ای که هیچ چیز به جز دعا در کف ندارد، به تدریج، خود، تبدیل به «دعا» می شود؛ از این رو مولوی خود را «دعا » می خواند. پس از آن به مباحثی همچون «دعا کردن پیروان همه ادیان» و نیز «تبدیل شدن تدریجی خواسته های کوچک به حاجاتی بزرگ» بر می خوریم. در نهایت نیز آمده است که مولانا در همه احوال وشرایط، دعا را بر بنده لازم می داند و عقیده دارد که دعا موجبات رحمت و برکت حق تعالی را فراهم می گرداند.

مقاله حاضر موضوع تعامل دین و سیاست را به مثابه یکی از مهم ترین مسایل دوران وزارت خواجه نظام الملک طوسی که گاه به تصریح و گاه تلویحا در سیاست باز تابیده است، بررسی می کند.بنابراین ابتدا به اختصار به مساله پیوند میان دین و سیاست را که پیش زمینه مبحث اصلی است، اشاره کرده، سپس نحوه شکل گیری سیاست مذهبی خواجه را با تاثیرپذیری از این زمینه ها در عصر غزنویان و اوایل دولت سلجوقی، نشان داده ایم.در بخش های بعدی کوشیده ایم گوشه یی از باورهای مذهبی خواجه را که متین بر عقاید مذهب شافعی و کلام اشعری استوار است و عمده ترین سازنده شخصیت وی به شمار می آید و بر تمامی شئونات زندگی و اندیشه های سیاسی اش اثر دارد، معرفی نماییم.در پی این مسایل با طرح دو روی داد مهم عصر خواجه، یعنی به کارگیری کارگزاران حکومت با معیارهای معین مذهبی و تاسیس مدارس نظامیه به منظور تقویت مذهب حاکم بر جامعه و تامین نیروهای مورد نیاز حکومت، این نوشته را به پایان می بریم.

در میان سخنان عرفا کمابیش به اقوالی برخورد می کنیم که از همان ابتدا مواضع دوگانه ای را نسبت به خود، به وجود آورده است. در این دست اقوال که به «شطحیات» شهرت یافته اند، سالک از عباراتی سخن می راند که منتقدان آن را به نوعی یاوه گویی و هنجارشکنی تلقی کرده، ظاهرش را مخالف و معارض با شرع دانسته و نهایتا قائل این اقوال را محکوم به کفر و زندقه و مهدور الدم می شمارند. سوال اساسی اینجاست، حکم به ظاهر تا چه اندازه در مورد شطح با انصاف مواجه است و آیا هیچ راهی برای تاویل این قبیل سخنان وجود ندارد؟ طرف دیگر این جریان نیز، البته ساکت ننشسته به توجیه و تاویل «شطحیات» در کلام «شطاح» پرداخته و آن را به نوعی نشانه تنگی ظرف کلام و فراخی مظروف تجربیات عارفانه می دانند. توجیهات ایشان بیانگر این مطلب است که تجربه عارفانه فنا، شطح را به دنبال خود به یدک می کشاند، چیزی که نامحرمان از فهم آن عاجز مانده اند. از این منظر، شطاح نه تنها از اتهام سنگین کفر و زندقه مبراست، بلکه وی همان موحد حقیقی است که خدا از زبان او قائل قول «انا الحق» است.

لغت عیسی، یسوع؛ به معنی نجات دهنده است. برای این نام معانی دیگری چون پادشاه و مبارک بیان کرده اند. نصاری، حضرت عیسی را خدا، یکی از سه خدا و پسر خدا یا تجسد خدا می دانستند و بر این باورند تنها از طریق عیسی می توان با خدا ارتباط برقرار نمود. لقب روح الله به خاطر تولد عیسی بدون مقدمات طبیعی و به موجب «از روح خویش در او دمیدیم» (21/91) است.حضرت عیسی دارای معجزاتی از قبیل: بر روی آب رفتن، خط خوانی بدون رفتن به مکتب، گویایی در گهواره، دمیدن در پرنده، علاج بخشی اکمه و ابرص، آوردن ماﺋده از آسمان، عروج و ... است چون مبنای این پژوهش بر معرفی عیسی از دیدگاه قرآن و غزلیات شمس تبریزی است لذا از پرداختن به معجزات و امور دیگری از زندگی عیسی؛ چون داستان زنده کردن عازر (ایلعازر) و ... که در قرآن یا غزلیات شمس مذکور نیست، پرهیز شده است.

ورود اسلام به هند و تاثیرات آن در جوامع هندی نقش بسزایی داشته و مهمترین نقش را عرفا و متصوفان و فقها داشته اند. مشایخ سلسله های سهروردیه، چشتیه و قادریه و نقشبندیه در شبه قاره در میان مردم حرمت و محبوبیت خاص داشتند و عرفا و علما راه ورود به اسلام و قلوب مردمان این سرزمین را گشودند و بسیار در بسط آموزه های آن در سرتاسر این سرزمین پهناور کوشیدند.یکی از پیروان فرقه چشتیه، سید اشرف جهانگیر از شهر سمنان ایران است که در قرن هشتم برای پیوستن به عالم عرفان و تصوف به هند مهاجرت می کند و بعد از طی مسافت طولانی و گذر از شهرهای مختلف هند، به مرشد و پیرش شیخ علاء الحق می رسد و پس از سال ها آموزش بنا به دستور مرادش در شهری کوچکی بنام کچوچا ساکن می شود و طرفداران بسیاری پیدا کرده و در آنجا به بسط اسلام و تصوف می پردازد و فرقه ای بنام اشرفیه به او منتسب است که پیروان بسیاری بالغ بر 4 میلیون نفر در هند و دیگر کشور ها دارد.در این مقاله به زندگی سید اشرف سمنانی و تاثیر او در در میان هندیان و شهر کوچک و ناشناخته ای بنام کچوچا در نزدیکی احمدآباد و لکهنو پرداخته می شود.

ابراهیم (ع)، در سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام، دارای عظمت خاصی است. به حدی که هر یک از این ادیان، همواره خود را به ایشان منصوب دانسته و دینشان را در زمره دین ابراهیمی قلمداد می کنند.پیامبران این ادیان برای تداوم شریعت، همراهانی خاص، همانند هارون و خاندان لاوی در عهد موسی (ع)، حواریون در زمان عیسی (ع) و امام (ع) و صحابه خاص در دوره پیامبر اسلام (ص) برگزیده اند. این افراد بعد از پیامبران در مسیر تاریخ وظیفه نگهبانی از دین را بر عهده گرفته و در هر یک از ادیان با نام های برگرفته از فرهنگ آن معروف شده اند.روحانیت، به سبب مصاحبت مستقیم با صاحب شریعت و یا دسترسی، مهارت و تسلط بر منابع و متون شریعت، قول و فعلش برای عموم حجت بوده و همین عامل سبب شده تا روحانیت در ادیان ابراهیمی به لحاظ جایگاهشان در همه امور معنوی و دنیوی از جمله مسائل اخلاقی، دینی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و ... تاثیر مستقیم داشته باشد.در اسلام، این شان و جایگاه با نام های فقهاء، علماء و اولوالامر آورده شده است و به کسانی اطلاق می شود که در احکام دین به معرفت عمیق رسیده اند و به عنوان نایبان پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) در عصر غیبت معرفی شده اند.