جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مذهب و رسانه دو پدیده بسیار مهم در جوامع خاورمیانه در عصر حاضر است. در این جوامع، رسانه بازیگری جدیدالورود محسوب می شود که قدمت حضور جدی آن در عرصه های مختلف این جوامع به زحمت، به یک سده می رسد؛ در حالی که مذهب در قرون و هزاره های متمادی یکی از عناصر اصلی کهن و مهم در ساختار جوامع منطقه خاورمیانه به شمار می رفته است. این مقاله تلاشی است برای بررسی ابعاد گوناگون مواجهه این دو پدیده در جوامع خاورمیان، به طور عام، و جامعه ایرانی، به طور خاص، و در آن سعی شده است تا راه های متفاوت و گوناگونی واکاوی شود که رسانه همچون ابزاری له و علیه مذهب ظاهر شده است و نشان داده شود که چگونه مذهب توانسته است در بسیاری از مواقع رسانه را به خدمت خود بگیرد و چگونه در برخی مواقع با احساس تهدید از جانب رسانه، از در جنگ و ستیز با آن در آمده است. مقاله حاضر بر این فرضیه استوار است که تعامل و تقابل میان رسانه و مذهب تاثیرات عمیق و مهمی بر جوامع مطالعه شده و نیز بر چگونگی شکل گیری فرهنگ سیاسی و اجتماعی این جوامع بر جای گذارده است؛ تاثیراتی که ابعاد آن می تواند در مواجهه سنت و مدرنیته و فرجام آن نقشی تعیین کننده داشته باشد.

پژوهش حاضر به بررسی نقش مشارکت افراد در مراسم مذهبی مساجد و برگزاری آداب مذهبی مشترک، در کاهش و کنترل پرخاشگری می پردازد. این مقال با روشی توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی 420 شرکت کننده در مساجد شهر اصفهان با 420 غیر شرکت کننده در سال 1385 انتخاب گردیدند و با مقیاس پرخاشگری از طریق پرسش نامه AGQ مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که، بین دو گروه (مسجدی و غیر مسجدی) در میزان پرخاشگری تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین بین دفعات حضور در مسجد و میزان پرخاشگری رابطه معکوس وجود دارد؛ یعنی هر چه میزان دفعات مراجعه به مسجد بیشتر باشد، از میزان پرخاشگری کاسته می شود. همچنین میزان پرخاشگری در مردان بیش از زنان و افراد مجرد بیش از افراد متاهل می باشد.

پس از روی کار آمدن خاندان صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، شیعیان پس از مدت ها به آزادی، ثبات و امنیت دست یافتند. در پرتو امنیتی که به واسطه حکومت شیعی ایجاد شده بود، فرهنگ و هنر رشد و نمو یافت و هنر اسلامی نیز در تمام ابعاد هنری گسترش پیدا کرد. نگارگری و نقاشی مذهبی به خدمت مصور کردن نسخ مربوط به اهل بیت در آمد و در این دوره نسخ مذهبی بسیاری مصور شدند. حدیقه الشهدا نیز نسخه ای بود که در این دوره متعاقب رشد و رونق هنرها مصور شد. این نسخه کتابی درباره شهادت طلبی خاندان حضرت علی (ع) است و از لحاظ سبک، به مکتب بغداد تعلق دارد. از حدیقه الشهدا نسخ بسیاری در موزه های مختلف موجود است. در این مقاله تصاویری از این نسخ انتخاب و با توجه به سبک و ویژگی های نگارگری آن بررسی گردیده است.

عبدالکریم شهرستانی (479-548) در دوران اقتدار اهل سنت، به مطالعه و تحقیق در باب فرقه های گوناگون پرداخت و با وجود متهم بودن به رافضی گری و گرایش به اسماعیلیه، توانست واقعیت های بسیاری را در باب حوادث تاریخی که منجر به اختلافات مذهبی شده، در اثر خویش منعکس کند. در دوران معاصر، بسیاری در باب شهرستانی مطلب نوشته اند و بیشتر به رویکرد اعتقادی او و تحلیل و تفسیر این بعد، با مراجعه به آثارش، پرداخته اند، اما با توجه به اینکه او را مورخ نمی دانند کمتر به دیدگاه تاریخی او توجه شده است.شهرستانی در معروف ترین اثرش الملل والنحل با اظهار بی طرفی و نقل قول از آثار صاحب ادیان و فرق، به شرح و توصیف عقائد و آرا کلامی و فلسفی پیروان اهل کتاب، فرقه های مختلف اسلامی و غیر آنها پرداخته و در ضمن مباحثی که مطرح کرده به دلایل انشعاب در بین مکاتب مختلف، از جمله فرقه های گوناگون مذهبی، در بین مسلمانان و سابقه تاریخی آنها پرداخته است.شهرستانی، به رغم آنکه مورخ محسوب نمی شود، دیدگاه تاریخی خاصی در اثرش داشته که این مقاله به آن پرداخته است. به نظر می رسد رویکرد تاریخی شهرستانی، متاثر از اوضاع اجتماعی و سیاسی زمانه و نیز عقائد کلامی اش بوده است. او تاریخ را علمی تکرار پذیر و قابل پیش بینی و آیینه عبرت انسان می داند.

دوره صفویه معمولاً به دوره «اختلاف مذهبى» بین ایران و عثمانى معروف است، ولى تاریخ، برگ‏هایى از اتحاد، حسن تفاهم، دوستى و صمیمیت دو کشور مسلمان را با همدیگر نشان مى‏دهد. بعد از انعقاد معاهده زهاب (1049ق/1639م) بین شاه صفى و سلطان مراد چهارم، عثمانى‏ها از مخالفت با ایران دست کشیدند. به این ترتیب، عامل «مذهب» که یکى از عوامل اختلاف بین دو کشور بود، تا اندازه‏اى تأثیرگذارى خود را از دست داد. در دوره افشاریه، نادرشاه چندین سال با عثمانى جنگید، ولى سرانجام دریافت که باید بین مسلمانان، صلح و آشتى برقرار شود. وى براى تحقق الفت بین شیعه و سنى، «انجمن دینى نجف» را در سال 1156ق تشکیل داد که علماى بزرگ و معروف شیعه و سنى کربلا، نجف، حلّه، بغداد و کاظمین در کنار عالمانى از ایران، بخارا و افغانستان، در آن مجلسِ بزرگ مشورتى شرکت مى‏کردند.

در این مقاله به بررسی تغییرات ساخت اجتماعی بازار تهران به عنوان یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی ایران پرداخته می شود. منظور از ساخت اجتماعی ساخت هنجاری بوده و تغییرات نیز در یک بازه زمانی پنجاه سال بررسی شده است.محور این مطالعه هنجارهای اخلاقی مربوط به کسب وکار می باشند که ما در این مقاله از آنها تحت عنوان «هنجارهای اخلاق اقتصادی» نام می بریم. بررسی تغییرات هنجارهای اخلاق اقتصادی از آن جهت دارای اهمیت است که پایبندی به هنجارهای مذکور بروز هرگونه تخلف اقتصادی در بازار را محدود می ساخته است. لازم به ذکر است که این هنجارها از دستورات مذهبی نشات می گرفته اند.در این تحقیق تغییرات ساخت اجتماعی بازار تهران با استفاده از روش کیفی و مصاحبه عمیق با 27 نفر از کسانی که در بازار تهران در نقش های مختلف اقتصادی و غیراقتصادی فعالیت داشته اند بررسی و واکاوی شده است.یافته های این تحقیق نشان می دهد تغییراتی در ساخت اجتماعی بازار تهران پدید آمده و پایبندی به هنجارهای اخلاق اقتصادی در بازار تهران کاهش یافته است. به علاوه مصاحبه شوندگان پس از اشاره صریح به تنزل پایبندی به این هنجارها؛ به پیامدهای آن مانند رواج دروغگویی، دغل بازی و کلاهبرداری در بازار تهران اشاره کرده اند. همچنین بر اساس یافته های این تحقیق می توان ادعا نمود که کاهش پایبندی به هنجارهای اخلاق اقتصادی در بازار تهران تحت تاثیر، تغییر ارزش ها بوده و تغییر ارزش ها نیز از طریق مکانیسم تغییر بافت نیروی کار در بازار تهران بر پایبندی به هنجارهای اخلاق اقتصادی تاثیرگذار بوده است.

شکست نظامی ایران از روسیه و انگلیس و نیز آشنایی گام به گام با استعمار و غربِ پیشرفته در دو قرن اخیر، در تاریخ تفکر و اندیشة ایران شکافی عمیق ایجاد کرد که به رویارویی پیچیدة سنت و مدرنیته انجامید. این تقابل که پس از ده ها سال کشمکش، همچنان ادامه دارد در دورة مشروطه تعین بخش اصلی صحنة سیاست و فرهنگ ایران بود و متفکران بسیاری را با ضرب آهنگ خود به این سو و آن سو کشاند. در این میان، ملک الشعراء بهار و امثال وی که در جریان نخستین برخوردهای سنت و مدرنیته، بیشتر به جانب مدرنیته و غرب ستایی می گرایند، به واسطة وابستگی اش به ادبیات، سنت ایرانی ـ اسلامی را لنگ لنگان با خود حمل می کنند.بدین ترتیب، آنچه این مقاله در پی بررسی آن خواهد بود، بررسی نظریات بهار دربارة غرب و سنت بومی (تجدد و مدرنیته) با توجه به زمینة فکری و اجتماعی آن روزگار است تا از این رو برخی جریانات فکری مؤثر در تحولات معاصر جامعه ایران روشن تر شود.