جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی آراء شارحان و صاحب‌نظران در طول تاریخ نقش بسیار زیادی در کشف مسائل جدید ایفا نموده است به‌طوری‌که برای به دست آوردن سیر رشد علم و مشکلات مسائل، نیاز است که به مطالعه آراء بزرگان هر علمی پرداخت تا بتوان مسائل جدید را با کمک گرفتن از مسائل گذشته و سیر رشد آن و چگونگی پاسخ و بحث درباره آن مسائل به جواب مناسب دست‌یافت.در این میان بررسی آراء ملا عبدالرزاق لاهیجی در شرح شوارق الالهامکمک شایانی به ما خواهد کرد که به این سیر دست‌یابیم و قطعه‌های مسائل کامل شود تا به مجموعه کاملی از تاریخ علم کلام دست‌یابیم. خواجه‌نصیرالدین طوسی با ارائه منظم و طرحی نو در بیان مسائل به رشد علم کلام بسیار کمک کرد به‌گونه‌ای که بعد از ایشان شارحان برای بیان مسائل کلامی (اهل سنت – شیعه) به شرح کتاب تجرید الکلام پرداخته‌اند. یکی از بهترین شرح‌ها توسط ملا عبدالرزاق لاهیجی بر این کتاب نوشته‌شده است و برای دست یافتن به آراء مرحوم لاهیجی بایستی به بررسی کتاب شوارق الالهام پرداخته شود.مطالعه کتاب شوارق الالهام علاوه بر اینکه مجموعه‌ای کامل از مسائل کلامی را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد و با آراء صاحب‌نظران و متکلمان آشنا می‌سازد و به‌عنوان دایره‌المعارفی از علم کلام شیعی محسوب می‌شود.

ابن‌تیمیه بزرگ‌ترین نظریه‌پرداز سلفیّه که فتواهای افراط‌گرایانه تکفیری او همچنان دستاویزی برای کشتار مسلمانان است، موضوع ایمان و کفر را از مسائل شرعی دانسته وکفر را همان عدم ایمان تعریف می‌کند. وی در یک تقسیم‌بندی کلّی، تکفیر را به مطلق و معین تقسیم می‌کند؛ در تکفیر مطلق، تنها به بیان اسباب کفر پرداخته و آن را بر وصف عامّی، معلّق ساخته و به فرد خاصی اختصاص نمی‌دهد؛ ولی در تکفیر معیّن، حکم کفر به فرد یا گروه معیّنی صادر می‌شود که قول، عمل یا اعتقاد کفرآمیزی که با اسلام در تناقض است، از او سر زده باشد. وی در تحلیل دیدگاه خویش درباره دسته‌بندی یاد‌شده، تکفیر معیّن را به آیاتی از قرآن مستند می‌سازد که در آن خداوند متعال، افرادی را به‌صورت‌خاص به‌عنوان کافر معرفی می‌کند؛ اما از‌آنجا‌که ابن‌تیمیه برای صدور حکم تکفیر معیّن، ضوابطی را لازم می‌داند، ما در این مقاله به بیان و نقد دیدگاه‌های ایشان در این خصوص پرداخته و نشان داده‌ایم که ایشان خود به ضوابطی که در خصوص سلب ایمان و نسبت کفر ترسیم می‌کند، پایبند نیست و به‌راحتی به تکفیر و وجوب قتل اهل قبله فتوا می‌دهد.

کتاب الآداب الدینیة للخزانة المعینیة نوشته فضل بن حسن طبرسی و ترجمه احمد عابدی است کتاب در چهارده فصل تنظیم گشته و بطور کلی دارای سه بخش عمده می‌باشد: بخش اول: ادب انسان نسبت به خداوند متعال؛ بخش دوم: ادب انسان نسبت به خود؛ بخش سوم: ادب انسان در جامعه و در معاشرت با سایر مردم. برخی از فصول کتاب عبارتند از: آداب لباس، آداب حمام، آداب مسواک، آداب غذا خوردن و آشامیدن، آداب نگاه، آداب سفر، آداب ازدواج، آداب تجارت و غیره

ب‍ی‌گمان سترگ‌ترين انديشناكی آدمی، در جملگی دورانها و سامانها، چگونگی سرنوشت و فرجام كار او است. در اين ميان آسمان‌باوران را نگرانی افزون‌تر است؛ چه مرگ از نگاه ايشان پايان كار نيست و آدمی را در سرای ديگر، زندگی ديگر و جاودان است. پرسش سرينه آنان اين است كه برای خوشبختی در جهان بازپسين چگونه بايد بود و چه بايد كرد؟ كارگزار و كاردار آفرينش، كه از اين سترگ‌ترين پرسش آدمی‌زاده آگاه بود، آيين خويش را با پيامبران خويش گسيل داشت تا پاسخ آن فراهم آيد. اسلام، فرجامين و برترين نمود آيين ايزدی است؛ از اين رو بهترين پاسخ را برای بشر گرد آورده است، اما پرسش ديگر آن است كه چنانچه پس از فرو آمدن اسلام، گروهی آن را برنتابند و به فرمان پيام‌‌آورش سر ننهند، سرنوشت آنان در ديگرسرای چگونه خواهد بود؟ آيا از آن رو كه مسلمان نيستند جملگی دوزخی‌اند؟ يا از راه آيينهای ديگر نيز می‌توان رستگار شد؟ آشكار است كه هيچ كس را يارای آن نيست كه بهتر از قرآن و حديث چنين پرسشی را پاسخ گويد. نوشتاری كه پيش رو است بر آن بوده است تا نگرگاه اين دو چشمه پاک يزدانی را در اين باره بكاود. گزيده بايد گفت كه از نگرگاه قرآن و حديث، اسلام آيين بهی است و از پسِ فرود آن جملگی آدميان را، بر هر آيينی كه باشند، شايسته و بايسته است تا در برابر پيام‌‌آورش كرنش كنند، به او و آيين او باور آورند و فرمان‌اش را بر ديده نهند و چنانچه دانسته چنين نكنند، ستمگرند و دوزخ سزای ايشان است. آيين خداوندگار يكتا يكی است؛ چه حق را دويی نيست و در هر دوران به فراخور پيامبری كه بر او فرود آمده نمودی كرده است؛ از اين رو جملگی حق است، ولی پس از برانگيختگی محمد امين ـ درود پروردگار دانا بر او و خاندانش باد ـ ديگر آيينها را دوران به سر آمده و اينک فرمان، فرمان محمد است، ولی با اين همه رستگاری تنها از آنِ مسلمانان نيست؛ چه نه اين است كه رستگاری تنها با راست‌كيشی فراهم آيد. چنانچه كسی آيين خويش را آيين بهی می‌‌دانسته و در انديشه گمان جز اين نمی‌برده و آن را پايبند و فرمانبردار بوده، رستگار است و پاداش كردار نيک خويش را خواهد گرفت؛ نيز چنانچه كسی در دريافت آيينی كه پيروی از آن بايسته است كوتاهی كرده، ولی نه از سر غرّه‌گی و كين‌ورزی، بلكه از آن رو كه ناتوان بوده، رستگار است. ناتوانی او از هر گونه‌ای كه باشد بخشودنی است؛ برای نمونه می‌توان از ناتوانی در انديشه، ناتوانی در پيكره، ناتوانی در رفتن به جايی كه می‌توان آموزه‌های آيين استوار را در آن آموخت يا زيستن در جايی كه در آن از آيين پيروی‌بايسته خبری نبوده و آموزگاری نيامده است تا آن آیین را به مردم بياموزد ياد كرد.

کتاب عبقات الانوار تألیف علامه میر حامد حسین هندی، از مهمترین کتب کلامی شیعه در موضوع امامت خاصه می باشد که مع الأسف در عصر حاضر مهجور و متروک مانده است. این کتاب از اهمیت ویژه ای در بین کتب کلامی شیعه در دفاع از حقانیت امامت ائمه علیهم السلام برخوردار است. در این پایان نامه تأثیر این کتاب ارزشمند را بر کلام شیعه امامیه بررسی می نماییم، تا جایگاه کتاب مشخص و از مهجوریت اش کاسته شود. در ابتدا شرح حال مختصر از مولف و کتاب را بیان داشته و بعد از ذکر سبکها و روشهای میر حامد حسین در تدوین عبقات الانوار، تأثیر این روشها را در کلام شیعه بررسی می نماییم. چون ملاک بارز هر مکتب کلامی، کتب آن مکتب است، لذا در بررسی تأثیر عبقات الانوار از چند منبع مهم شیعه استفاده نموده ایم. این منابع شامل: الغدیر علامه امینی، المراجعات سید شرف الدین و آثار علامه عسکری است. علت انتخاب این منابع، شهرت و اهمیت آن، بعد از تألیف عبقات، در بین کتب کلامی شیعه در موضوع امامت خاصه است. نحوه کار بدین صورت است که روشهای عبقات الانوار را در این کتب بررسی و تأثیر عبقات را بر آن استخراج نموده ایم. و از هر کتاب برای این تأثیرات، نمونه ای در جهت اثبات تأثیر، ذکر نموده ایم. نتیجه کار بر این شد که روش جدید مولف عبقات الانوار، تأثیر بسیاری بر کتب کلامی شیعه در موضوع امامت خاصه داشته است. مولفان این سه منبع، بیشتر به روش عبقات الانوار توجه نموده و از آن اثر پذیرفته اند.

آخوند ملا علی نوری که از حکمای سده دوازدهم و سیزدهم هجری قمری و شاگرد آقا محمد بید آبادی بوده است ، توانست با قریب هفتاد سال تدریس فلسفه و تربیت شاگردان بسیار و نگارش شرح و تحشیه بر کتابهای ملاصدرا، حکمت متعالیه را به جریان غالب فلسفی در ایران تبدیل کند . یکی از آثار او تفسیر مبسوط سوره توحید است که در زمره تفاسیر فلسفی و عرفانی قرار دارد؛ هر چند به شیوه رایج کتب تفسیری نگاشته نشده است . دریغا که این تفسیر ناتمام ماند و آخوند نوری تنها توانست مقدماتی در باب توحید و مراتب آن برای طالبان حکم و معارف قرآن به یادگار گذارد . این رساله به دو بخش تقسیم مجزا گردیده است. در بخش اول ، مقدماتی در باب علم تفسیر و زندگانی ملا علی نوری و معرفی نسخه های خطی کتاب و شیوه تصحیح آنها مده و در بخش دوم نیز متن تفسیر سوره اخلاص آخوند نوری به همراه حواشی مولف بر تفسیر خویش قرار داده شده است .

هر رساله و کتابی، هر شعر و مقاله ای، هر فیلم و تأتری، هر نقاشی و مجسمه ای، هر معماری و خطی، هر خنده و گریه ای، هر سکوت و نگاهی و هر موسیقی و آوازی زبانی دارد و گفتنی هایی، که با صاحب و همدم خود سخن می گوید و هستی خود را در ذات حروف و کلمات می ریزد و به او تقدیم می کند و اما این رساله هم نیز به نوبه خود و با زبان خود می خواهد بگوید: 1 از نظر لغوی چه در زبان فارسی و چه در زبان عربی و لاتین«آزادی» در مفهوم بی بند و باری و رذایل اخلاقی و هرج و مرج به کار نرفته است. 2 از نظر اصطلاحی از منظر این رساله آزادی یعنی«عدم ممانعت از جریان سیل طبیعی تکامل خواهی و زیبا دوستی فطری انسان در عرصه زندگی که در قالب اندیشه و اعتقاد و عمل فردی و اجتماعی بطور خود انگیخته نمادین می شود» 3 یگانه مبنای آزادی همانا نیروی اراده است که شکل تبدیل یافته نیروی عقل است، که از مجموع دستاوردهای علمی و عرفانی(تجربه های حسی و باطنی) انسان به وجود می آید و قرآن کریم از آن تعبیر به«فواد» نموده است و از نیروی عقل تعبیر به«قلب» می نماید و تجربه های حسی و باطنی را مجموعه دستاوردهای نیروهای«بصر» و«سمع»می داند. 4 پیامبران آمده اند تا اراده آزاد انسان را با علم و آگاهی کافی به سمت تکامل هدایت نمایند. 5 شعار تمام پیامبران و ادیان توحیدی در طول تاریخ، شعار«لا اله الا الله» است، که مفهوم آن یعنی نفی قدرت و اثبات آزادی برای انسان. 6 «لا اله الا الله» نافی«جبت» و«طاغوت» است، یعنی نافی قدرت سالاری دینی و قدرت سالاری دنیوی و همچنین قدرت سالاری دینی دنیوی است. 7 عدم تمرکز قدرت در فرد و گروه و حزب و سیستم خاص و تقسیم قدرت در بین آحاد جامعه بر حسب بروز شخصیت ها در فضای آزاد، گوهر آزادی را تشکیل می دهد و این همانا روح توحید و مفهوم«لا اله الا الله» است. 8 لذا آزادی یکی از ویژگی های لا ینفک دین مبین اسلام و ادیان توحیدی است، که نفی آن به مثابه نفی دین است و بدین گونه امر دین هر چند مقدس جلوه کند، بعد از مدتی از سر ناچاری باید دفن شود و هیچ جفایی بدتر از آن نیست که جاودانگی و حیات را از دین بگیریم و دین را به قربانگاه امیال و آرزوهای شخصی و یا مذهبی و حزبی و تفرعن مآبی های خود را ببریم. 9اسلام و منطق«لا اله الا الله» نافی هر گونه بردگی و بندگی است از این رو هیچگاه اسلام نظام برده داری را به رسمیت نشناخته است و با شجره ملعونه برده داری که ریشه در ضمیر و زمان جوامع مختلف بشری داشت، بسان یک واقع با دیده ای واقع گرایانه برخورد نمود و به مبارزه بر علیه آن پرداخت و راهکارهای متعددی را جهت برچیدن این پدیده شوم بکار گرفت و از آنجا برچیدن این نظام شیطانی نیازمند زمان بسیار طولانی بود، لذا اسلام به حقوق بردگان در حد نرمال و طبیعی آن اهتمام و عنایت ورزید و در کمال سعی و تلاش به جبران و بازیابی حقوق از دست رفته آنان پرداخت. 10 لذا نه ارتداد و نه قتال هیچکدام از سیاست غلبه و خدعه و تاکتیک فرمان نمی برند و هیچگاه اسلام مرتد را به خاطر نفس ارتداد نمی کشد مگر اینکه ارتداد او منجر به محاربه گردد و قتال در اسلام هیچگاه جنبه ابتدایی و شروعی نداشته است بلکه جنبه دفاعی و حمایتی دارد و جنبه دفاعی قتال در برابر تمامیت خواهان و انحصار طلبانی است که آزادی و حقوق سایر جامعه را به مسلخ می برند و هیچگاه نمی خواهند کسی یا گروهی دیگر در صحنه عمل باشد مگر اینکه همسو و هماهنگ با آنان حرکت کنند. 11 کمترین توجه به ماهیت ارتداد، اوصاف مرتدین، اهداف مرتدین و جزا و عقاب ارتداد در قرآن و سنت نبوی و همچنین اندک تأملی در فضای گفتاری سوره توبه در رابطه با قتال و توجه به ذات آشتی و صلح و صف در اسلام ما را به این حقیقت می رساند که اصل در اسلام صلح و صفا و آشتی و آزادی است و جنگ و کشتن و دفاع از سر ناچاری است و تا راهکار آشتی و آزادی باشد، دست زدن به جنگ و خشونت حرام است و اسلام آن را تعدی و تجاوز به حریم و حقوق انسانی انسان می شمارد و خداوند از ستمگران و تجاوزکاران بیزار و و متنفر است.