جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«مجموع السيد حميدان» مجموعه ‏ايست كه در آن آثار به جاى مانده از سيد حميدان بن يحيى القاسمى گردآورى شده است. اين آثار عبارتند از: 1- تنبيه الغافلين على مغالط المتوهمين: اين كتاب داراى پنج فصل است كه در فصل اول آن نسبت به فريب خوردن دانش ‏پژوه با ظاهر سخنان فريبنده هشدار داده مى‏ شود. در فصل دوم درباره عقل و نفس و ديدگاه ‏هاى مختلف در اين‏ باره سخن به ميان مى‏ آيد. در فصل سوم به توضيح معناى علم و انواع آن و نيز روش هاى علم و... پرداخته مى‏ شود. در فصل چهارم از عالم و ماهيت و اصل و انواع آن سخن به ميان آمده و در فصل پنجم معناى اسلام و ايمان و نيز صفات خداوند متعال بيان مى‏ گردد. 2- التصريح بالمذهب الصحيح: اين كتاب نيز داراى پنج بخش است: در بخش اول نويسنده به بيان برخى مقدمات مى ‏پردازد كه در آنها ابتلاء انسان به برخى امور در كسب علوم دينى يادآورى شده است. در بخش دوم از مسائل امامت سخن به ميان آمده است. در بخش سوم درباره صانع و صفات ذاتى و فعلى او سخن گفته شده است. در بخش چهارم از عالم و صفات ذوات آن و نيز كيفيت فناء و نابودى آن سخن به ميان آمده در بخش پنجم به نقد و بررسى برخى از اصول معتزله پرداخته شده است. 3- المسائل الباحثة عن معاني الأقوال الحادثة: كتابى است مشتمل بر بيست مسأله كه در آن‏ها نويسنده به نقد ديدگاه معتزله پرداخته و مذهب اهل بيت عليهم السلام را درباره آن مسائل يادآور مى‏ شود. 4- المنتزع الاول من اقوال الائمة: كتابى است كه به موضوع مهم امامت اختصاص يافته‏ و نويسنده در آن به بيان اقوال ائمه زيديه در تصريح بر امامت على عليه السلام و انحصار امامت پس از پيامبر (ص) در آن حضرت و نيز صفات امام و... پرداخته است. 5- المنتزع الثاني من اقوال الأئمة (ع): مشتمل بر گزيده‏ اى از سخنان ائمه زيديه درباره ذات خداوند و نيز صفات و احكام او مى ‏باشد. 6- تذكرة تشتمل على أربع مسائل من كلامه (ره) 7- الفصل السابع من سبعة فصول من كتاب التطريف، كه در آن نويسنده به رد ديدگاه ‏هاى گروه مطرفيه از زيديه به وسيله دلايل عقلى و نقلى و نيز اجماع مى‏ پردازد. 8- تنبيه اولى الالباب على تنزيه ورثة الكتاب، مشتمل بر شش فصل است. در فصل اول برخى از اصول فقهى و احكام آنها كه در كتاب و سنت بيان شده، يادآورى مى‏ شود. در فصل دوم به بيان اصولى كه مخالفان ائمه بدانها احتجاج كرده ‏اند پرداخته مى‏ شود. فصل سوم به بيان برخى اختلاف حالات ائمه زيديه اختصاص يافته است. در فصل چهارم نمونه ‏هايى از موارد اختلاف فيما بين ائمه زيديه بيان و موارد صحيح از ناصحيح مشخص گرديده است. در فصل پنجم ويژگى‏ هاى مورد اجماع درباره كسى كه مى‏ تواند اجتهاد كند بيان شده و در فصل ششم به بيان فرق ميان شيعى و متشيع پرداخته شده است. 9- بيان الاشكال فيما حكى عن المهدى (ع) من الاقوال‏ 10- حكاية الاقوال العاصمة من الاعتزال مما انتزع و جمع من كتب الامام المنصور باللّه. 11- جواب المسائل الشتوية و الشبه الحشوية. در اين كتاب سيد حميدان به برخى سؤالات و ايراداتى كه يكى از فقيهان معاصر وى بر برخى از ديدگاه ‏هاى زيديه گرفته پاسخ مى ‏گويد. 12- خبر خولة الحنفية 13- سؤال و جواب من كلامه (ره). در پايان اين مجموعه برخى قصائد سيد حميدان نيز درج گرديده است.

هدف این مقاله استخراج ابعاد دینداری از آیات قرآن است که از طریق تحلیل محتوای کیفی و نظریه زمینه‌ای، میسر شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد ایمان و عمل صالح دو بعد اساسی دینداری‌اند و انسان با آن دو از قوه به فعل یا از نقص به کمال ارتقا می‌یابد. با درونی‌شدن بعد نظری دین، ایمان شکل می‌گیرد و ظاهر می‌شود و مبتنی بر آن، بعد دوم دینداری، یعنی عمل صالح، بروز می‌کند. رابطه‌ای تنگاتنگ و لازم و ملزومی بین ایمان با عمل صالح برقرار است، اما همواره ایمان مقدم بر آن است؛ چراکه عمل صالح ثمره و میوه ایمان است. به دلیل همین پیوستگی اگر ایمان شکل گیرد، به طور قطع عمل صالح ظهور خواهد کرد و عمل صالح نیز فقط از ایمان برمی‌خیزد. بر این مبنا انسان موجودی صاحب اختیار و دارای حق انتخاب است که خود، مسئول ساختن خویش با دو بعد ایمان و عمل صالح است.

کتاب «انسان و ایمان» تالیف متفکر شهید مرتضی مطهری می باشد. بخش اول کتاب مجموعه ای از «مقدمه‌ ای بر جهان‌ بینی اسلامی» را تشکیل می‌ دهد. استاد مطهری از وجوه تمایز انسان و حیوان آغاز می‌ کند تا جایگاه ایمان را در انسانیت روشن نماید. استاد توضیح می‌ دهد انسان در دو بعد بینش‌ ها و گرایش‌ ها از حیوان متمایز است. این دو بعد همان علم و ایمان است که ملاک انسانیت نیز محسوب می‌ گردد. استاد هم در مورد فرد و هم در مورد جامعه، هر چند نقطه آغاز سیر تکاملی انسان را حیوانیت می داند اما مسیر تکامل را به سوی انسانیت می داند. استاد مطهری بعد از بررسی رابطه انسانیت انسان و حیوانیت او، به بررسی رابطه علم و ایمان می پردازد. از نظر استاد، علم و ایمان مکمل یکدیگرند و هیچ یک نمی تواند جانشین دیگری گردد. استاد مطهری در ادامه به موضوع ضرورت پیوستن به یک مکتب و ایده می پردازد. استاد در ادامه برخی مسأله ها در خصوص تمایز ایدئولوژی ها را مطرح می کند: انسانی یا گروهی بودن ایدئولوژی، وحدت یا تعدد فرهنگ، لازمه اتکای ایدئولوژی بر ارزش های انسانی، مطلق یا نسبی بودن ایدئولوژی از نظر زمانی و مکانی، و در نهایت حاکمیت اصل ثبات یا تغییر بر ایدئولوژی. بحث بعدی که استاد ارائه می کند لغزش گاه های اندیشه از نظر قرآن است. این لغزش گاه ها عبارت است از: تکیه بر ظن و گمان به جای علم و یقین، پیروی از میل ها و هواهای نفسانی، شتاب زدگی، سنت گرایی و گذشته گرایی و بالاخره شخصیت گرایی. موضوعی که در پایان این اثر آمده، معرفی منابع تفکر در اسلام است. طبیعت، تاریخ و ضمیر انسان سه موضوعی است که قرآن برای تفکر مفید و سودمند ارائه می دهد.

علامه طباطبایی وجود انسان را مرکب از سه وجود متناظر با عوالم سه گانه جهان آفرینش می داند. از نظر او انسان توسط حواس با عالم محسوسات، توسط خیال با عالم خیال و توسط عقل با عالم عقل ارتباط برقرار می کند. در حالی که ملاصدرا عوالم ثلاثه را عقل، نفس و طبیعت می داند و در قوس صعود، عالم مثال را در پرتو نفس و اشتداد وجودی آن تبیین می کند. از نظر ملاصدرا عمل امری عرضی و تبعی است و آنچه باقی است نفس و ملکات نفسانی است و بدن مثالی که قیام صدوری به نفس دارد و بر اساس نیات و اعمال، توسط نفس انشاء شده است. علامه ابدان اخروی را تابع نفس نمی داند. از نظر او پس از پیدایی عالم آخرت و پیدایش ابدان اخروی انسان به عنوان حقیقتی مرکب از بدن و روح در عالم آخرت تحقّق پیدا می کند. از این رو، روح با وجود مغایرت با بدن در این نشئه به نحوى با آن متّحد است که هوهویّت میان آن دو صدق مى کند. بر این اساس در باب ایمان ملاصدرا از میان دو عنصر نظر و عمل، اصالت را به بعد نظری می دهد و معتقد است که ایمان که تنها عامل سعادت و جاودانگی وجود انسان است، تنها از سنخ علم بوده و عمل در این جایگاه در حد علت معدّه تنزل می یاید. اما علامه طباطبایی با نگاهی متفاوت به انسان و اعمال و کردار او، برای عمل جایگاهی رفیع و در حد نظر قائل می شود و معتقد است که سعادت انسان در گرو هر دو بعد نظری و عملی اوست. وی ایمان را برخاسته از علم و عمل می داند و در این رابطه برای عمل، نقشی اصلی و نه تبعی و معدّه در نظر می گیرد. علامه طباطبایی در عین خارج کردن عمل از حوزه تعریف ایمان با پیش کشیدن نقش گرایشات انسانی در این زمینه به نحو ظریف و دقیقی اهمیت عمل در این حوزه را نیز مشخص می کند.

عین القضات معرفت را دانشی می داند که از سوی خداوند بر دل عارفان تقوی پیشه و در طوری ورای عقل افاضه می شود. با وجود این، عقل و علوم مکتسب توسط آن، برای آدمی و به عنوان مقدمه ای در قابلیت یافتن برای دریافت معرفت ضرورت دارند. از نظر وی ارتباط عقل با طور ورای عقل مانند ارتباط نفس و بدن است و از این رو عقلِ غیرعارفان که به طور ورای عقل متصل نیست، با خودبینی و خودرایی رو به فساد می رود، همچنان که بدن بدون نفس، فاسد می شود. با عقل است که علوم ظاهری کسب می شود، علومی که تنها در این دنیا مفید است. اما چشم باطنی موجب حصول معرفت می شود، معرفتی که خود، موجب سعادت اخروی انسان است. از نظر عین القضات معرفت به نفس، موجب سعادت می شود. معرفت نفس با حس و عقل، به دست نمی آید، بلکه به بصیرت احتیاج دارد، زیرا بصیرت وسیله کسب معرفت حقیقی، یعنی معرفت به خداوند است، که آن هم از طریقِ معرفت نفس به دست می آید. البته مقصود از معرفت نفس، معرفت دل است که حقیقت آدمی است.

تعيـين اينكـه مـؤمن كيسـت ومـؤمنی چيسـت، دايرمـدار تعيـين مفهـوم ايمـان اسـت كـه بدين منظور ارائه مشخصه هايی برای مفهوم ايمان ضروری مـی نمايـد. ارائـه تعريـف ايمـان مورد توجه متكلمان مسـيحی ومتكلمـان اسـلامی بـوده اسـت. هرچنـد اسـتاد مطهـری بـه صورت مستقل به تعريف موضوع ايمان اقدام نكرده است؛ ولی از مجموعه مطالب ايشـان كه مرتبط با موضوع ايمان است، می تـوان دريافـت كـه ايشـان ايمـان را نـوعی دلبسـتگی می داند كه از جنس معرفت محض نيست. ايمان در مرتبه ای برتراز علم قـرار مـی گيـرد و موضوع آن كه همان موضوع دلبستگی آدمی است، می تواند مذهبی و يا غيرمذهبی باشد. پل تيليش متأله اگزيسيتانسياليست مسيحی نيز ايمان را به حالت دلبسـتگی نهـايی آدمـی و غايت او معرفی می كند. دلبستگی فرجامين هر شخص متفاوت با ديگری ودقيقاً امری شخصی است. او غايت نهايی زندگی انسان را تنها خداوند تعالی می دانـد و ايمـان را عملـی آگاهانـه و امری تضمينی كه كل وجود انسان را در برمی گيرد، می داند. ايمان امری احساسـی نيسـت كـه مولود عاطفه باشد. ايمان می تواند زايل شود و به اصطلاح ممزوج با شك گردد كه اتفاقاً همين امر است كه پويايی ايمان را به همراه دارد و آخرالامر اينكه ايمان، عملی آگاهانه است كـه از روی آزادی،ولی با دخالت عنصر ناخودآگاه شخصيت آدمی شكل می گيرد.