جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سوره مبارکه توبه، در سال نهم هجری و در آخرین سال های حیات آن حضرت نازل شده است، می توان گفت که جریان های موجود در آن عصر و زمان، از حساسیت و اهمیت ویژه ای برخوردار بوده اند. انتشار سریع اسلام در مدینه، خصوصا در سال های آخر، برای منافع بسیاری از گروه ها و جریان های اجتماعی خطر آفرین بوده، آنان رابه واکنششدید علیه اسلام واداشت. برخی گروه ها به مبارزه آشکار و برخی دیگر به مبارزه پنهان و مخفیانه با اسلام، پیامبر(ص) و جامعه اسلامی پرداختند.بی شک، لزوم شناخت جریان های مختلف در قرآن کریم و کیفیت مواجهه، مقابله و تعامل با آنان، بر همگان آشکار بوده و جزء مهم ترین نیازهای هر عصر و زمانی به شمار می آید.پژوهش حاضر، در راستای بهره مندی هر چه بیشتر از آیات نورانی قرآن کریم، به معرفی، بررسی و تحلیل جریان های مختلف فرهنگی- اجتماعی عصر پیامبر اکرم(ص) در پرتو سوره مبارکه توبه پرداخته است. در این پژوهش، جریان های مختلف به دو بخش خارجی و داخلی تقسیم شده اند. جریان های خارجی، شامل سه جریان مشرکان، اهل کتاب و غیر مسلمانان هم مرز و جریان های داخلی، شامل منافقان، بادیه نشینان، مومنان و سست ایمانانمی شوند. در هر بخش، پس از معرفی هر کدام از این جریانات، مشخصه های روانی، اعتقادی و رفتاری هر یک و نیز کیفیت موضع گیری اسلامدر برابر آنان بازگو شده است.

هدفی که من از این پایان نامه دنبال کردم بیان این نکته است که روش تفسیری پیامبر روشی جامع محسوب میشود و آن حضرت از مناهج مختلف تفسیری چون شیوه عقلی قرآن به قرآن و...بهره جسته است .مجموعه ای که ملاحظه میشود سیری گام به گام در راستای همین هدف بوده است. در فصل اول این مجموعه تفسیر رد عصر پیامبر مورد بررسی قرار گرفته است، در فصل دوم مروری به آراء تفسیری پیامبر به جهت بیان زوایای گفتاری آن حضرت آمده است. فصل سوم به مبانی تفسیری پیامبر می پردازد و در فصل چهارم روش ها و سبک های تفسیری مورد مطالعه قرار گرفته است. در این پایان این مجموعه به بازتاب روش تفسیری پیامبر در تفاسیر معاصر پرداخته ایم و در نهایت نگارنده با استعانت از شواهد روایی و نیز برگفته هایی از اندیشه ی مفسران مختلف به این نتیجه رسیده است که روش تفسیری پیامبر منحصر رد روش خاصی نیست.

شعر، کلامی موزون و مقفّي و برخوردار از خيالی بکر، تصاويری بليغ و تأثير گذار است. نه تنها از کهن ترين روزگار وجود داشته است بلکه همزاد نيروی احساس بشری، قلمداد مي‏شده با ذوق و طبع آدمی ارتباط تنگاتنگ يافته است. بی آنکه بخواهد در چارچوب رشد عقلي ، دانش عميق يا پيشرفت متمدنانه محدود و محصور گردد. شعر عربی از گذشته تاکنون دوره های مخلتفی را پشت سر گذاشته است و از جمله آن دوره‏ی جاهلی و دوره‏ی اسلامی است که در پژوهش حاضر از رهگذر بررسی اشعار سه تن از شاعران مخضرم يعنی حسان بن ثابت ، کعب بن زهير و عبدالله بن رواحه بدان پرداخته شده است. تاکيد پژوهشگر در اينجا بر شعر دوره‏ی اسلامی و نشان دادن نقش شاعران نامبرده در پيشبرد اهداف پيامبر اسلام(ص) و گسترش شعائر اسلامي است و نيز اينکه چگونه اسلام آورده و عوامل اسلام آوردنشان چه بوده است. اين پژوهش مشتمل بر مقدمه و سه بخش اصلی است و هر بخش در سه فصل جداگانه بررسی شده است. شاکله اصلی بحث در حقيقت همان بخش سوم است که در هر فصل آن به طور جداگانه هدف اصلی بررسی شده است .در بخش پاياني نيز ضمن اشاره کوتاه به نقش تبليغاتی شعر در زمان پيامبر، به تحليل نظريات مطرح شده در سه بخش اصلي و نتيجه گيری کلی وتحليلي پرداخته شده است. از نتايج مهم بحث اينکه: شعر عربي در گذر زمان فراز و فرودهايي داشته است و همواره شاعراني معارض و مدافع وجود داشته اند. شعر کاملاً از نظر پيامبر(ص) مردوده نبوده است بلکه شعرهای غير اخلاقی و مخل اهداف اسلام را نپذيرفته اند. در ميان شاعران مورد بحث، حسان بن ثابت، عليرغم اينكه به سختي و با حساسيت بيشترين در مقايسه با دو همتايش اسلام آورد؛ اما در مبارزه با مشرکان و دفاع از اسلام بيشترين نقش را داشت.

در این پایان نامه، تلاش شده، سیمای حضرت رسول (ص) در مثنوی، بررسی و تحلیل شود. ار این رو، بر اساس اشعار مثنوی، بخش هایی از زندگانی پیامبر اکرم (ص) ؛ از قبیل: ولادت و حوادث پیرامون آن، شناخته شدن او توسط راهب نصرانی، هجرت از مکه به مدینه و وقایع متعاقب آن پرداخته شده است. علاوه بر موارد یادشده، این پایان نامه، دربرگیرنده ی توصیف شمایل و سیمای ظاهری، سیرت و مکارم اخلاقی، ویژگی های باطنی، معجزات و خوارق عادات پیامبر (ص) و ذکر فضایل خوشاوندان و صحابه و همین طور اشاره به احوال برخی از دشمنان و معاندان اوست.

در مورد زندگی پیامبران کتب متعددی وجود دارد که بر اساس آن نگارگران آثار بسیاری خلق کرده اند،بالاخص حضرت رسول(ص)که در این تحقیق نیز نگاره هایی از زندگی ایشان انتخاب شده و با این عنوان مورد بررسی قرار گرفته است،(مطالعه تطبیقی نگاره های ولادت حضرت رسول اکرم(ص)از جامع التواریخ-سیرالنبی،شکستن بت های کعبه توسط حضرت علی(ع)از آثارالمظفر-روضه الصفا،وواقعه غدیر خم از کتب آثارالمظفر و آثارالباقیه)وابتدا بعد از پرداختن به کلیات تحقیق،در فصل دوم به بررسی بسترها و زمینه های پیدایش نگارگری اسلامی پرداخته می شود و به این دلیل که این نگاره ها متعلق به دوره اسلامی هستند ابتدا به شرح مختصری از هنر اسلامی پرداخته شده،و از بین شاخه های هنر اسلامی به نقاشی دیواری پرداخته شده و این هنر را در اسلام و ایران را مورد بررسی قرار داده و بعد از آن به نگارگری اسلامی پرداخته و نقاشی اسلامی را در دوره سلجوقی،حران در عراق،تاثیر مانی گری،تاثیر ایرانی،تاثیر آسیای میانه مورد بررسی قرار داده و بعد به موضوعات نگارگری اسلامی پرداخته شده و بعد از آن به بررسی هنر چهره نگاری در اسلام،حمایت فرمانروایان از نقاشی،نگارگری دینی در اسلام و تصویرگری شمائل پیامبر(ص)پرداخته شده است.در فصل سوم به معرفی کتب و دوره ای که در آن قرار گرفته اند پرداخته شده است و نگاره های هر کتاب نیز معرفی می شوند و در فصل چهارم به مطالعه تطبیقی بین نگاره ها پرداخته می شود،ابتدا هر نگاره بعد از اینکه تجزیه و تحلیل می شود،دو نگاره ای که دارای عنوانی مشابه هستند از نظرسازگاری درونی و بیرونی و بررسی شباهتها و تفاوتهای آنها و همینطور تاثیراتی که هنرمند از دوره ای که در آن زندگی می کرده،مورد بررسی قرار گرفته است.تحقیقات انجام شده در این موضوع بیشتر به صورت کتابخانه ای و استخراجی بوده

این رساله به چگونگی سیرهء رسول خدا(ص) و ائمه اطهار در برخورد با جوانان می‌پردازد .از همان ابتدای دعوت الهی رسول خدا (ص)، جوانان توانستند جایگاه ویژه ای در این دعوت به دست اورند . رسول خدا(ص) در پی اعلام آمادگی نوجوانی چون علی (ع ) وی را به عنوان وصی خویش معرفی می‌کند . جعفر بن ابیطالب را در عین جوانی سالار مهاجران حبشه قرار می‌دهد .زید بن حارثه را همراه خود به طائف می‌برد تا انها را به اسلام دعوت کند .مصعب بن عمیر را به عنوان مبلغ خود به مدینه می‌فرستد . رسول خدا(ص) از نیروی جوان در جنگها بسیار استفاده نمود . علی بن ابیطالب ، زید بن حارثه ، سعد بن ابی وقاص ،طلحه بن عبیدالله ، زبیربن عوام و بسیاری از جوانان در نبردهای رسول خدا(ص) با مشرکین نقش به سزایی بازی کردند .عنصر جوان کارائی خود را در اموری همچون خبر یابی ، پرچمداریونبردهای تن به تن به اثبات می‌رساند . با این وجود رسول خدا(ص) حتی در اموری که به نظر می‌رسید در حیطه کاری با تجربه ها باشد از جوانان استفاده می‌نماید .زید بن ثابت نوجوان را کاتب و مترجم خود قرار می‌دهد . علی (ع ) و معاذبن جبل را جهت قضاوت به یمن می‌فرستد . عثمان بن ابی العاص ثقفی ، جوانترین فرستادگان ثقیف را به امامت جماعت ایشان می‌گمارد .اسامه بن زید را با وجود شیوخ انصار و مهاجران امیر لشکر می‌گرداند . در ادامه نیز نحوه ی رفتار رسول خدا(ص) وائمه اطهار با جوانان در اموری همچون ازدواج ، اموزش عقاید ، اصلاح رفتاری و غیره مورد بررسی قرار می‌گیرد .

موضوع صحت و تواتر قرائات قرآن، ازمباحث مطرح در حوزه? علم القراءات می باشد. سیر تکوین وپیدایی دانش قرائات سابقه‌ای کهنتر از علم تفسیر و تدوین صحاح و اُصول معتبر حدیثی را می‌پیماید. مدار اصلی بحث در این پایان‌نامه ضوابط پذیرش یک قرائت و نیز تواتر و میزان اعتبار و حجّیت آن بوده و ضمن اشاره به مراحل پیدایش قرائات و سیر تدوین و تطوّر آن، معیارهای صحت قرائت با بحث در آراء صاحبنظران، سه ملاک: 1) صحت سند 2) موافقت با وجهی از وجوه زبان عرب 3) موافقت احتمالی با رسمُ الخط عثمانی تشخیص داده شده است. سپس تأثیر کتابت در پیدایش قرائات مورد بحث قرارگرفته، و این نظر که قرائات مختلف بواسطه? عاری بودن مصاحف عثمانی از إعراب و إعجام شکل گرفته، عاری از صحت می باشد. و اگر در مواردی رسمُ الخطِ غیر متکامل و ابتدایی دوره? توحید مصاحف، عامل پیدایش قرائات مختلف بوده باشد، تنها زمانی آن قرائت تلقّی به قبول می‌گردد که مستند به نقل از پیامبر? باشد. پذیرش این فرض که هیأت جمع عثمانی، مصاحف را عمداً عاری از نقطه و إعراب نگاشتند تا کتابت قرآن، تحمّل قرائات منقول از پیامبر? را داشته باشد، ناقض آرای گُلدزیهر مجاری است که بخش عمده ای از اختلاف قرائات را در پیکره? نوشتاری مصاحف عثمانی می بیند. استتابه? "ابن شنبوذ" و بازگشت او از رأی خود که در قرائت به نقل اعتنایی نمی‌کرد و عدم پذیرش قرائت "حَمّاد راوِیه" در آیه 144 سوره توبه، این رأی گُلدزیهر را مخدو ش می‌سازد. تواتر قرائات از پیامبر? ثابت نمی‌باشد، هر چند می‌توان در طبقات متأخِّرتر به تواتر سندی قرائات ملتزم گشت. امّا اینکه برخی تواتر قرآن را اثباتگر متواتر بودن قرائات پنداشته‌اند، اثباتگر مدّعا نیست و اساساً دو مقوله? قرآن و قرائات از ماهیّت متمایز برخوردارند. تواتر حدیث "أحرُف سبعه" نیز نه صراحتاً و نه تلویحاً إشعاری بر تواتر قرائات ندارد، زیرا مراد از حروف هفتگانه، قرائات هفتگانه نمی‌باشد و منطبق دانستن این دو بر یک معنی بلا دلیل است. در پایان با اتّکا به حُجّیت خبر واحد، اعتبار قرائات صحیح الصدورـ‌ولو آنکه در زمره? اخبار آحاد باشدـ و احتجاج برآن در استنباط احکام شرعیّه و صحت قرائت قرآن و خواندن نماز با آن نتیجه داده می شود. ولی قرائات شاذّ نه در قرائت قرآن و نه در استنباط أحکام هیچگونه مدخلیّتی ندارد.

تاریخ صدر اسلام با زندگی کنونی مسلمانان پیوند و ارتباط محکمی دارد و رخدادهای آن اساس بسیاری از هویت‌های کنونی جوامع اسلامی را تشکیل می‌دهد. سنگ بها و ارزش تاریخ در ترازوی قرآن، عبرتی برای اولی‌الالباب است. در شرایط حاضر که جامعه‌ی شیعه می‌کوشید تا ارتباط بیشتری با دنیای اسلام داشته باشد و نقش جدی‌تری در دنیای اسلام برعهده بگیرد لازم است تا توجه بیشتری به تاریخ کرده و از تجربه‌های مثبت و منفی آن بهره‌مند شد.بی‌شک موفقیت یک رسالت مرهون عوامل مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... است. پس با عنایت به این واقعیت، این پایان‌نامه به بررسی دلایل اجتماعی توفیق پیامبر در محدوده‌ی شبه جزیره‌ی عربستان پرداخته است.پیشینه‌ی عرب جاهلی و روحیات و صفات مردم و محیط زندگی آنها را که مقدمه و علتی برای شناخت این توفیق است مورد بررسی قرار داده است و سپس به بررسی تحلیلی از مسایل مهم این موفقیت نظیر نقش شهرهایی چون مکه و مدینه، قبیله قریش و حمایت بنی‌هاشم، پیمان‌هایی که پیامبر در ایام حج و غیر آن با قبایل مختلف می‌بستند، شیوه‌های تبلیغ و گسترش دین اسلام بنا بر پذیرش اجتماع و وظیفه‌ی مهم و خطیر خدیجه همسر پیامبر و رویکرد اجتماعی دیگر همسران پیامبر پرداخته شده است.مستندات، پایه و بنیاد معرفت تاریخی است و در بررسی تحلیلی تاریخ، امکان گسترده‌ای برای ارایه مستندات وجود دارد. این پایان‌نامه به قصد شناخت تحلیلی از مسایل اجتماعی توفیق پیامبر در محدوده‌ی شبه جزیره عربستان فراهم شده است. در این نوشتار سعی بر آن بوده که با استفاده از منابع معتبر و مآخذ گوناگون و کارآمد به بررسی این دلایل از جنبه‌ی اجتماعی پرداخته شود تا امکان ارزیابی رهیافت‌ها به آسانی فراهم شود.

حکومت میراث نبوت وبخشی ازمسئولیت امام است که دست بشرازاعطای آن به کسی کوتاه است وهدف آن تحقق برنامه های دینی، برقراری عدالت اجتماعی ،تربیت نفوس وهدایت مردم به سوی خداست.زمانی که پس ازقتل عثمان مردم با امیرمومنان علی علیه السلام بیعت کردند ،امام عهده دارحکومتی شد که زمینه های فرهنگی فراوانی برای بروزموانع ،پیش روی حضرت فراهم شده بود که موجب دور شدن جامعه از پیامبراسلام صلی الله علیه وآله وامام علیه السلام شده بود.ازجمله این چالش ها ، ثروت حاصل ازغنائم بود.سئوالات این پژوهش اجمالا بدین شرح اند: عملکرد خلفای پیش از امام علیه السلام درایجاد موانع؛موانعی که خود امام علیه السلام با عمل به قرآن وسیره ی پیامبر اسلام صلی الله علیه واله ایجاد کرد؟ورفتارمردم وعدم پایداری آنان ،سبب بروز چه موانعی شد؟این پژوهش به شیوه ی کتابخانه ای ،اجمالا به این نتایج رسیده است :اولا : امام علی علیه السلام بهرغم تمام چالش هاوموانع ،باعنایت حق و کمک یاران خود، خسته وناتوان نشدو تا آخرین لحظات عمر شریف خود دست ازمقابله بادشمن وهدایت وتربیت مردم برنداشت.ثانیا :امام علیه السلام ،طبق نصوص قرآنی وسیره ی پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و به شیوه ی مکتبی رفتار کردوهمین امر، برخی موانع جدید را پدیدآورد.ثالثا :حضرت علی علیه السلام برای از میان بردن موانع پیشین تحولی اساسی وانقلاب بزرگی ایجاد کرد.رابعا :به رغم عدم پایداری مردم ،بایسته این بود که آنان کاملا از امام علیه السلام اطاعت می کردند که نکردند.خامسا : آن چه در حکومت حضرت امیر مومنان علی علیه السلام رخداد برای زمان ما نیز کاملا الهام بخش و عبرت آموز است .

در طول تاریخ شخصیت‌های بزرگ و انسان ساز همواره از سوی مخالفان کینه‌توز در معرض اتهامات و نسبت‌های ناروا قرار داشته‌اند و به حضرت رسول(ص) که برگزیده‌ی خلق عالم است از همان صدر اسلام اتهامات زیادی نسبت داده شد و این موضوع در دوره‌ی معاصر توسط مستشرقان شدت بیشتری گرفت. مهم‌ترین نسبت‌هایی که مستشرقان درباره‌ی زندگی و شخصیت حضرت رسول(ص) مطرح نمودند عبارت‌اند از: شاعری، کهانت، بیماری صرع، جنون، ساحری. در این رساله سعی شده است. نوع اتهامات و نیز پیشینهمطرح شدن این شبهات و همچنین اغراض و انگیزه‌های آنان از این اقدام بر اساس شواهد قرآنی، دلایل عقلی، تاریخی، عرفانی و تحلیل‌های روان‌شناسی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. و در پایان نتایج و دستاورد هر یک از اتهامات و شبهات مورد ارزیابی صورت پذیرفت.