جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به مطالعه‌ی آراء شیخ محمود شبستری (عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم) و تطبیق آن‌ها با نگاره‌های معراج می‌پردازد. اهدافی که در این پژوهش مدنظر بوده‌اند: - تبیین دیدگاه شیخ محمود شبستری در گ‍ل‍ش‍ن‌‌راز، یافتن تأثیر آرای شبستری در نگاره‌های معراج و در نهایت تحلیل تجسمی نگاره‌های معراج با تکیه بر آرای شبستری است. به همین جهت در فصل پایانی به بررسی نگاره‌ها با توجه به آرای شبستری پرداخته شده و تطبیق آراء و نگاره‌ها نشان داده شده است. روش تحقیق: این پایان‌نامه با روش توصیفی- تحلیلی- تطبیقی انجام شده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای بوده است و تعداد نگاره‌های جامعه‌ی آماری، سی نگاره بوده که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند و با کتاب گلشن‌رازِ شیخ محمود شبستری مورد مطالعه‌ی تطبیقی قرار گرفته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که آراء شبستری در نگاره‌های معراج تأثیر داشته و در آن‌ها تجلی یافته است. با توجه به تأثیر مهم عرفان در دربار خصوصاً دوره‌ی تیموری می‌توان به نحوه‌ی این ارتباط و تأثیر پی برد. با توجه به تطابق‌های انجام شده بین آراء شبستری و نگاره‌های جامعه‌ی آماری تقریباً در همه‌ی آن‌ها تطبیق با آراء شبستری دیده می‌شود.

چکیدهبا توجه به علم نجوم و ستاره شناسی باستان، صور فلکی دوازده قسمت می باشند و اسد و ثور از صور فلکی به شکل جانوری تصویر شده‌اند. از نقوش نمادین نگاره‌های مختلف، تازش شیر به گاو (اسد بر ثور) است که متاسفانه در اکثر مواقع صرفا به عنوان شکار شناسایی شده است و بن مایه‌ی نمادین آن در نظر گرفته نشده است. در این راستا، این پژوهش می‌کوشد با روش تاریخی تطبیقی/تاریخی انتقادی، در ارتباط با علم نجوم کهن، داده‌هایی را از منابع ایرانی، عربی و لاتین جمع‌آوری کرده و با توجه به آراء محققانی که این نماد را نجومی تفسیر کرده‌اند و پیشینه‌ی نجومی تفاسیری که می‌کوشند تازش شیر بر گاو را نجومی توضیح دهند، توصیفات منابع نجوم ایرانی را در تائید این نظر بازگو کرده و ماندگاری این ایماژ را در اشعار فارسی نیز نشان دهد. توصیف تفسیری از نماد تازش شیر بر گاو در نجوم باستان بر پایه‌ی باورهای اسطوره‌ای کهن و در نهایت برقراری پیوند میان تصویر و کلام برای تفسیر این تصویر از اهداف این پژوهش می‌باشد. از آن رو که چنین نتیجه‌ای بدون مجموعه‌ای از تصاویر این نماد و همچنین مجموعه‌ای از اشعار فارسی که اسد و ثور را بررسی کرده‌اند، ممکن نیست، محقق در این پژوهش بعد از بررسی اسد و ثور به تنهایی و در ارتباط با هم، به جمع‌آوری مجموعه تصاویر و اشعار پرداخته و با تفسیر نجومی اشعار، نه تنها ماندگاری این ایماژ را در هنرهای تجسمی و ادبیات فارسی نشان داده است بلکه نتیجه می‌گیرد که تعبیر و تفسیر این نماد، نمی‌تواند چیزی جز تعبیر نجومی باشد همچنین با بررسی اشعار فارسی بر این باور است که این غلبه (چیرگی اسد بر ثور) سعد می‌باشد و با سعد اکبر (مشتری) برابر دانسته شده است و با چیرگی روز به شب، غلبه تابستان بر زمستان و ورود شش ماه گرم و سعد سال یکسان است و هرچند با تغییر نقاط اعتدالین و انقلابین، با تغییر هزاره‌ها، حمل به جای ثور می‌نشیند و ثور از فرهنگ‌ها بیرون می‌رود، در تصاویر و اشعار باقی مانده است.کلیدواژه‌ها: نجوم باستان،منطقه البروج،ستاره‌شناسی،نمادشناسی،برج اسد و ثور.

عصر صفوی به لحاظ تحولات مهم سیاسی- اجتماعی، در تاریخ ایران پس از اسلام، نقطه عطفی است که با حکومت انقلابی شاه اسماعیل صفوی آغاز می گردد. نگارگری صفویه نیز مانند سایر شاخه های هنری از تأثیر این تحولات برکنار نماند و شاید بیش از شاخه های دیگر بتوان نشانه های تحولات سیاسی- اجتماعی را در آن مشاهده نمود.این نوشتار با نگاهی به چند و چون این تأثیرگذاری ها، سعی کرده تا تحولات نگارگری عصر صفوی به موازات تحولات اجتماعی آن مورد بحث و بررسی قرار دهد. یکی از این رویدادهای قابل توجه، تثبیت مذهب شیعه و دیگری گسترش رابطه با اروپاییان است که نمود آن بیش از هر پدیده هنری در نگارگری این عصر، قابل مشاهده است. از سوی دیگر، تحولات درونی نگارگری نیز، همچون مستقل شدن نقاشی از کتابت و واقع گرایی، روند تغییر در نقاشی ایرانی را تسریع نمود .در حقیقت، تغییرات ایجاد شده در نگارگری صفوی دو روند موازی بودند که اولی درونی و در ادامه سیر کُند و طبیعی تحول نگارگری ایران و دیگری سریع و انقلابی و تحت تاثیر مذهب تشیع و هنر اروپائیان شکل می یافت. از این میان،آنکه ادامه یافت و به تدریج فراگیر شد روند دوم بود.در این راستا، ابتدا به صورت اجمالی نگاهی خواهیم داشت به ساختار عصر صفوی و شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... آن روزگار، ونیز بررسی ویژگی های نگارگری در این دوره؛ در ادامه، نیز عوامل مهم، به ویژه آن دسته از که بیشترین تأثیر را بر تحولات نگارگری داشته اند، مورد بررسی قرار می گیرد؛ ویژگی هایی که با تأثیرپذیری از تحولات معاصرشان، به تدریج رنگ باخته و جای خود را به خصیصه های دیگری در هنر نگارگری سپردند که همگی به وضوح معلول شرایط اجتماعی آن دوران بودند. تشریح تأثیر این تحولات و تغییراتی که به تبع آن در نگارگری به وجود آمد، موضوع بخش دیگر این پژوهش است. در پایان هم تلاش شده تا با درنظر گرفتن تمامی این عوامل و نتایج، دیدگاهی مستند از تحولات نگارگری عصرصفوی ارائه گردد.این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی؛ و از نوع پژوهش های بنیادی می باشد که به منظور گسترش مرزهای دانش صورت خواهد گرفت؛زیرا در این پژوهش هدف، تحولات ساختاری و محتوایی نگارگری عصر صفوی می باشد. گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعه کتابخانه ای، اسنادی و نیز مشاهده نمونه ها در موزه های داخلی و سایت های خارجی می باشد.

موضوع آفرینش هستی همواره مورد بحث اندیشمندان و فلاسفه بوده است،آنان آفرینش را تنها ایجاد و به وجود آوردن ندانسته اند ؛آفرینش در نگاه آنها یک فعل زیبایی شناسانه وکاری هنری است،انسان نیز به عنوان شگفت انگیز ترین مخلوق خداوند که نمونه کاملی از هنر پروردگار و اسماءو صفات الهی است،خود نیز موجودی آفرینش گر و خلاق است. در بین فلاسفه اسلامی هیچ یک به اندازهملاصدرا به قرآن در جایگاه منبعی برای مباحث فلسفی و دانش الهیات،توجه نکرده ونیز هیچ فیلسوفی به این وسعت به تفسیر کتاب الهی نپرداخته است. ملاصدرا همچنین به لحاظ نگاه ویژه به صنایع لطیفه، عشق و تبیین خلاقیت هنری ، یکی ازبهترین گزینه ها برای بررسی ارتباط بین آفرینش در قرآن و رابطه آن با خلاقیت هنری است. در این پژوهش سعی شده مبانی آفرینش در قرآن، همچنین تبیین شأن خلاقیت هنری، عناصر تفسیر هنر و رابطه آن با عشق شناسی،معنای استحسان و تخیل هنری در تفکر صدرایی،ودر نهایت چگونگی تطبیق این مسئله در نگاره شیرین در چشمه که درآن، شیرین نماد و مظهری از عشق الهی است، به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد.شیرین در چشمه خود را می شوید،چشمه ای که معنا ومفهومی سمبولیک را ارائه میدهد؛ در این نگاره جریان این سیروسلوک عاشقانه و هنرمندانه عاشق و معشوق در درون خود حرکت و تکاپو برای گذر از مراتب دانی به عالی است، و با گذر از هر پله ای عشق عفیف به عشق حقیقی نزدیک می شود، هنرمند نیز در گذر از زیبایی شناسی ظاهری به زیبایی شناسی معنوی و باطن نائل می آید و آفرینش هنری او تبدیل به نیایشی ارزشمند و متعالیمی گردد.

در مورد زندگی پیامبران کتب متعددی وجود دارد که بر اساس آن نگارگران آثار بسیاری خلق کرده اند،بالاخص حضرت رسول(ص)که در این تحقیق نیز نگاره هایی از زندگی ایشان انتخاب شده و با این عنوان مورد بررسی قرار گرفته است،(مطالعه تطبیقی نگاره های ولادت حضرت رسول اکرم(ص)از جامع التواریخ-سیرالنبی،شکستن بت های کعبه توسط حضرت علی(ع)از آثارالمظفر-روضه الصفا،وواقعه غدیر خم از کتب آثارالمظفر و آثارالباقیه)وابتدا بعد از پرداختن به کلیات تحقیق،در فصل دوم به بررسی بسترها و زمینه های پیدایش نگارگری اسلامی پرداخته می شود و به این دلیل که این نگاره ها متعلق به دوره اسلامی هستند ابتدا به شرح مختصری از هنر اسلامی پرداخته شده،و از بین شاخه های هنر اسلامی به نقاشی دیواری پرداخته شده و این هنر را در اسلام و ایران را مورد بررسی قرار داده و بعد از آن به نگارگری اسلامی پرداخته و نقاشی اسلامی را در دوره سلجوقی،حران در عراق،تاثیر مانی گری،تاثیر ایرانی،تاثیر آسیای میانه مورد بررسی قرار داده و بعد به موضوعات نگارگری اسلامی پرداخته شده و بعد از آن به بررسی هنر چهره نگاری در اسلام،حمایت فرمانروایان از نقاشی،نگارگری دینی در اسلام و تصویرگری شمائل پیامبر(ص)پرداخته شده است.در فصل سوم به معرفی کتب و دوره ای که در آن قرار گرفته اند پرداخته شده است و نگاره های هر کتاب نیز معرفی می شوند و در فصل چهارم به مطالعه تطبیقی بین نگاره ها پرداخته می شود،ابتدا هر نگاره بعد از اینکه تجزیه و تحلیل می شود،دو نگاره ای که دارای عنوانی مشابه هستند از نظرسازگاری درونی و بیرونی و بررسی شباهتها و تفاوتهای آنها و همینطور تاثیراتی که هنرمند از دوره ای که در آن زندگی می کرده،مورد بررسی قرار گرفته است.تحقیقات انجام شده در این موضوع بیشتر به صورت کتابخانه ای و استخراجی بوده

قرن دهم هجری دوران اوج تاثیر هنر ایران بر آسیای صغیر است. وقایعی مهمی همچون پایان حکمرانی ترکمانان آق قویونلو، افول مکتب هرات، واقعه چالدران و تصرف تبریز، سبب انتقال گنجینه آثار و مهاجرت بسیاری از هنرمندان و صنعتگران ایرانی به دربار عثمانی گشت. این شرایط در کنار عوامل مهمی همچون فشارهای مذهبی دولت صفوی بر عموم مردم بر قبول مذهب شیعه، جملگی در ورود تاثیرات هنر ایران زمین بر دربار استانبول کارگر افتاد.دولت عثمانی با هدف اعتبار بخشیدن به موقعیت سیاسی و فرهنگی خود، اولین کارگاههای هنر استانبول را با اقتباس از ایران که در زمینه فرهنگ و هنر آن روزگار پیشگام بود، تاسیس کرد. تحولات سیاسی و ناآرامیهای مختلفی که در طی این سالها در ایران رخ داد، شرایط را برای خروج بسیاری از گنجینه آثار و دستنوشته های نفیس و همچنین مهاجرت گروهی از هنرمندان و اساتید فن ایران که در جهت یافتن حمایت و پشتیبانی هنری بودند، به استانبول فراهم ساخت. این شرایط، بستر مناسبی را جهت رشد و توسعه نگارگری عثمانی بر پایه دستآوردهای هنری مکاتب ایران در کارگاههای تازه تاسیس استانبول بوجود آورد. روش شناسی تحقیق به واسطه پراکندگی موضوعات، بیشتر بر نوع بنیادین و توسعه ای و برپایه روشهای توصیفی، تاریخی و در پاره ای موارد بر روش همبستگی استوار است. تجزیه و تحلیل آثار مصور مکتب استانبول و تطبیق آنها با همتایشان در ایران، بالاخص در نیمه نخست قرن دهم هجری، تشابهات بارزی را بین آثار دو گروه به نمایش میگذارد. نتایج رساله حاضر بازتاب این حقیقت است که نه تنها از نسخ مصور ایرانی موجود در خزانه توپقاپی سرای، به عنوان الگو در تولدات نسخ مصور دربار استانبول استفاده می شده، بلکه فعالیت هنرمندان مهاجر ایرانی در کارگاههای توپقاپی سرای و نیز رهنمونهای برخی صاحب نظران بر تولید آثار مکتب استانبول، تاثیرات قابل ملاحظه ای را از دستآوردهای هنر ایران زمین بر نگارگری عثمانی بر جای گذاشته است.

اساس آگاهی و اطلاعات کنونی از هنرمندان ایران به واسطه‏ ی آثار ایشان و همچنین کتاب‏های تاریخ و تذکره‏ هاست. در شرح حال و آثار نگارگران به ندرت به توصیف و خیال‏ پردازی سخنوران از ایشان اشاره شده است. کهن‏ ترین کاربرد واژه‏ ی نگارگری در شعر سبک خراسانی دیده شده است. همچنین از اوایل سبک خراسانی و متن‏ هایی چون شاهنامه‏ ی فردوسی (400-370 ق.)، واژه‏ ی مانی به عنوان نماد نگارگری بکار رفته است. در این مقاله به انعکاس نگارگران در تفکر و خیال سخنوران دوره‏ ی صفوی پرداخته شده است. در بخش نخست به بسامد و تکرار نام مانی و بهزاد، در بخش دوم ترکیب‏ های ساخته شده با نام این دو نگارگر در شعر سبک هندی و در بخش سوم نیز اطلاعاتِ هنری که از میان اشعار درباره‏ ی این دو نگارگر استخراج شده و توصیفاتِ سخنوران ارائه و بررسی می‏ گردد. در پایان، علاوه بر مانی و بهزاد به نام‏ نگارگرانی که به ندرت در سبک هندی بکار رفته اند، نیز اشاره شده است. جامعه‏ ی آماری این مقاله، دیوان‏ های حدود بیست سخنور سبکِ هندی از اواخر سده‏ ی 10 تا اواخر سده‏ ی 12 هجری است که برخی همچون بیدل و رایج، هندی بوده و زبان دوم آنها فارسی بوده است.

با سلطه مغولان بر ایران در قرن هفتم، روابط هنری ایران و چین دگرگون می‌گردد که نمودِ بارزِ آن را در کتب مصور شده در این عصر می‌توان شاهد بود. هنر مصورسازی کتاب¬ها در عصر ایلخانان، مملو از تأثیرات مختلف هنر شرقِ دور، به ویژه دوره «یوان» و «سونگ» چین است، زیرا حکم¬رانان هنردوست ایلخانی از جمله غازان¬خان (703-694 ق) و الجایتو (716-703 ق) و درباریان هنرمندپروری هم¬چون خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، به تسهیل رواج سبک‌های هنری چین پرداختند. پرسش مطرح شده بر این قرار دارد که اوضاع مصورسازی کتب در این عصر چگونه و به چه میزان هنر چین بر آن تأثیرگذار بوده است؟ (سؤال) به دنبال استقبال دربار از هنر مصورسازی کتب و علاقه به سبک‌های نگارگری شرقِ دور، مصورسازی و رنگ‌آمیزی و ترکیب خطوط و ترسیم بعضی از حیوانات و پدیده‌های ذی‌روح که تا پیش از آن در فرهنگ ایرانی و اسلامی سابقه نداشت، در اجزا و عناصر نگارگریِ ایرانی وارد و تصاویری نشأت گرفته از ویژگی‌های صور مغولی در آثاری هم¬چون منافع¬الحیوان، شاهنامه و جامع¬التواریخ معمول گردید. (فرضیه) ازاین‌رو، نوشته حاضر بر آن است تا با روش توصیفی– تحلیلی و با تکیه به تصاویر بر جای مانده از کتب مصور شده در کارگاه‌ها و کتابخانه‌های سلطنتی، (روش) به بررسی تأثیر سبک‌های هنری چین بر آثار خلق شده در عصر ایلخانی پرداخته و واکنش این هنرمندان را نسبت به این عنصر جدیدالورود مورد مداقه قرار داده و به هدف پیش گفته دست یابد (هدف) که حاصل آن بررسی میزان و ذکر نمونه‌هایی از این پذیرشِ هنری و تغییر در سبک‌های نگارگری ایرانی است. (یافته)

با توجه به اهمیت جلوه های هنر دینی در سنت های دینی بزرگ جهان و نقش آنها در تقویت باورهای دینی مؤمنان، در این باره از زوایای مختلفی از جمله چگونگی ارتباط این مظاهر دینی با کلام الهی و حضور الهی، ارتباط این آثار دینی با اعمال و شعائر دینی، ابعاد زیبایی شناختی و مباحث بسیاری طرح شده است. این مقاله با رویکرد تحلیلی و نظری تلاش می کند، ضمن بررسی اجمالی مبانی نظری هنر دینی در سنت شیعیان امامیه و مسیحیان ارتدوکس، به مطالعه جایگاه روایات تصویری، نمادها و نگاره های دینی و نقش آنها در انتقال باورها به پیروان این دو سنت دینی کهن و غنی بپردازد. البته با توجه به گستره آثار هنری دینی، در شیعه امامیه، بر تصویرگری واقعه عاشورا و در مسیحیت ارتدوکس، بر شمایل ها تأکید شده است. در بررسی پیشینه تاریخی، هریک از این مصادیق، به دیدگاه کلی سنت دینی آنها نیز پرداخته شده است.

موضوع این مقاله معرفی و بررسی نسخه خطی خاوران نامه می باشد. این کتاب یک نسخه مذهبی - حماسی در وصف فضایل و رشادت های امام علی (ع) در قالب بیان حوادث و وقایع زندگی ایشان است. این نسخه در شهر شیراز و تحت حمایت ترکمانان مصور گشته است. ترکمانان سلسله ای بودند که مقارن با تیموریان بر غرب و جنوب ایران فرمانروایی می کردند. یکی از ویژگی های محتوای نگارگری این مقطع زمانی، گرایش نگارگران به مصور کردن نسخ ادبی در کنار نسخ مذهبی است. در این دوره مذهب گاه بنا به سیاست پادشاهان و گاه از روی خلوص آن ها، همواره فرصت تجلی و شکوفایی یافته است. هدف از ارایه این مقاله علاوه بر معرفی خاوران نامه و همچنین شناسایی بستری که منجر به مصورسازی آن شده است، بررسی ویژگی های سبکی و محتوایی آن به طور دقیق است، زیرا این نسخه یکی از مطرح ترین نسخی است که تحت حمایت ترکمانان مصور گشته است. خاوران نامه از نظر محتوا هم نسخه ای ادبی و هم مذهبی به شمار می آید، از این رو ابتدا زمینه های فرهنگی، اجتماعی و هنری آن دوران بررسی و سپس کلیتی از وضعیت نگارگری و نسخ خطی دوره ترکمانان ارایه می شود و در نهایت با معرفی این نسخه، نمونه هایی در راستای توصیف نگارگری و مضامین آن معرفی خواهد شد.