جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیین حکمرانى از دیدگاه حکیم نظامى داراى شرایط و اهداف و اصول و فروعى است که هر حکمرانى باید بدان ملتزم باشد تا حکومتش مشروعیت، مقبولیت و مداومت داشته باشد. نظامى این آیین را گاهى در قالب نقل قول از حاکمان و گاهى به زبان نصیحت و اندرز به پادشاهان عنوان مى‌کند تا افکار خود را بیان و جامعه را بدان سو سوق دهد.

در این مقاله، اهداف و ابزار دیپلماسى مورد بررسى قرار گرفته و تأمین سعادت و کمال از رهگذر استقرار صلح و امنیت جهانى و همچنین استقرار عدالت اجتماعى و تأمین منافع ملى مسلمانان از مهم‌ترین اهداف دیپلماسى اسلامى تلقى گردیده است. در بحث از ابزارهاى دیپلماسى به طرح این مقوله در سه حوزه اصلى: سیاسى ـ فرهنگى، اقتصادى و نظامى پرداخته و تلقى اسلامى از این ابزارها را بحث کرده است.

اتخاذ راهبرد کسب مستقیم قدرت با سلاح دیانت توسط روحانیت شیعه، پس از پیروزى انقلاب اسلامى، تحولى بنیادین در ایران به شمار مى‌آید. مقاله حاضر پاسخ به این سؤال که چرا از بین اقشار مختلف اجتماعى ایران، روحانیان حاکمیت را به دست گرفتند، را در «منابع قدرت آنان» جست‌وجو مى‌کند. بر این اساس پس از ارائه تعریف وتاریخچه روحانیت ومناسبات آن با دولت در ایران معاصر مؤلفه‌هاى زیر را، منابع قدرت این نهاد تلقى کرده ومورد بررسى قرار داده است: مکتب وایدئولوژى، سازمان وتشکیلات، نهاد مرجعیت وولایت فقیه، استقلال مالى، اخلاقى وعلمى، شخصیت کاریزماتیک علما، مردمى بودن، مهدویت، مرجعیت قرآن وسنت وظرفیت تفسیر پذیرى آنها، اجتهاد، الگوى کربلا و... .

جمهوری اسلامى ایران سازوکار اجرایى منحصر به فردى، جهت سازوکار کردن سلسله مراتب مقامات مذهبى دموکراسى پارلمانى خود، اتخاذ نموده است. فرآیند تصمیم‌گیرى در سیاست خارجى و روابط بین الملل موجب مى‌گردد نهادهاى اجرایى مهمى هم از دولت و هم از مقامات مذهبى وارد عمل شوند. این نهادهاى مختلف در وصول به مصالحه در مورد نظام کنترل و تعدیل بین سطوح اساسى فرآیند مشورتى که عبارتند از: وزارتخارجه، شوراى عالى امنیت ملى، ریاست جمهورى و رهبرى، کمک مى‌کند. همچنین شاهد وجود تصمیم‌گیران منفردى تحت عنوان جناح گرایى کارگزار ـ محور هستیم که گرچه به طور غیررسمى ولى نقش مهمى در این فرآیند داشته‌اند.

این مقاله در صدد است با انجام مقایسه‌اى اجمالى میان نظریات ساختگرایى تعادلى (دورکیم)، ساختگرایى تضادى (دارِندورف) وگفت وگویى ـ توافقى (هابرماس)، به مسائلى چون مبناى نظم وهمبستگى اجتماعى، بحران‌هاى اجتماعى، عامل تحول، آهنگ دگرگونى اجتماعى، فرآیند تحول، راه خروج از بحران‌هاى اجتماعى ومبناى الزام واطاعت سیاسى بپردازد. در این خصوص، تحلیل نقش کنشگران خودى در ایجاد تغییر وتحول در ساخت‌هاى اجتماعىِ به ظاهر متصلب وانعطاف‌ناپذیر جوامع مدرن وشکل دادن به اخلاقیات جهان‌شمول، اهمیت به سزایى دارد. در پایان، نگاهى اجمالى وگذرا به اندیشه سیاسى اسلام (با تأکید بر دیدگاه امام خمینى‌ره) تحت عنوان مکتب تعالى‌گرایى انتخابى خواهد شد وعناصرى از آن که براى ورود در مباحث فوق ضرورى است، طرح خواهد گردید.

مقاله حاضر در صدد تبیین نظریه «اِشراف دین بر سیاست» از دیدگاه مهندس مهدى بازرگان است. وى دین را حاکم بر سیاست مى‌داند و بر این باور است که هدف اصلى دین، «خدا و آخرت» مى‌باشد و مسائل سیاسى جنبه دنیایى و فرعى دارند؛ از این رو بر اساس حکم عقل لازم است دنیا را بر طبق اصول توحیدى و بر پایه هدف غایى دین، سامان داد. بنابر نظریه بازرگان، دین بر سیاست اشراف کلى داشته، آن را جهت مى‌دهد ولى وارد جزئیات آن نمى‌شود.

دیدگاه‌هاى پوزیتیویستى نقش محورى در تکوین نظریه‌هاى علمى را به مشاهدات حسى و آزمون‌هاى تجربى مى‌دهند. صورت خام این گونه دیدگاه‌ها با اتکا به روش‌هاى استقرایى، نظریه را حاصل مجموعه قوانینى مى‌داند که از طریق احساس‌هاى مکرر حاصل مى‌شوند. بیان‌هاى دقیق‌تر با آن که به نقش فعّال ذهن در تکوین نظریه‌هاى علمى توجه کردند، خصلت علمى نظریه را در بعد آزمون‌پذیر آن قرار دادند، تا از این طریق امکان اثبات یا ابطال تجربى آن باقى بماند. دیدگاه‌هاى فوق در گرو این فرض باطل هستند که مشاهده خالى از نظریه ممکن است و حال آن که هیچ مشاهده‌اى فارغ از گزاره‌هاى غیرتجربى به افق آگاهى و دانش بشرى وارد نمى‌شود. بنابراین، نظریه نه تنها در مرحله تکوین زیر مجموعه داده‌هاى حسى نیست، بلکه حس ناب نیز عارى از نظریه نمى‌باشد.

با فروپاشى نظام کمونیستى، اسلام به عنوان یک گزینه فرهنگى و تمدنى، انتخاب تازه‌اى را فراروى انسان معاصر قرار داده است. به بن‌بست رسیدگان نظام فکرى شرق و سرخوردگان از لیبرالیسم غرب، راه نجات خویش را در اسلام مى‌بینند. گرایش روز افزون به اسلام زنگ خطر را براى غرب به صدا در آورده است. از سوى دیگر، در این میان برخى از غربى‌ها در صدند تا اسلام را به عنوان دشمن غرب جایگزین نظام کمونیسم سازند. این مسائل ایجاب مى‌کند که اسلام‌گرایان با اهتمام بسیار، به اسلام، اندیشه اسلامى و جنبش اسلامى بپردازند و با درک مشکلات، موانع و چالش‌هاى دنیاى معاصر، راه حل‌هاى مناسبى را به انسان‌هاى تشنه معارف اسلامى تقدیم کنند. زکى میلاد در فصل دوم کتاب تحولات و خط سیر اندیشه اسلامى معاصر با دقت بسیار تحولات اندیشه اسلامى معاصر را پى گرفته و به ویژگى‌ها، ضرورت‌ها، چالش‌ها و موانع بر سر راه آن مى‌پردازد.

پژوهش حاضر شکاف‌هاى اجتماعى‌اى که زمینه سازپیدایش انقلاب گردیدند و متقابلا تأثیر انقلاب بر وضعیت شکاف‌هاى اجتماعى طى دو دهه اخیر به ویژه شکاف‌هاى مذهبى، قومى ـ مذهبى، طبقاتى، ارزشى، جنسیت و نسلى را مورد کاوش قرار مى‌دهد. مدعا این است که انقلاب از یک سو، فرآیند ادغام و یکپارچگى اجتماعى و ایدئولوژیک را تقویت و از بى‌ثباتى‌هاى حاد سیاسى جلوگیرى کرد و از سوى دیگر، سبب پیدایش یا فعال‌تر شدن برخى شکاف‌هاى اجتماعى گردید. شکاف‌هاى سیاسى ـ اجتماعى موجود و ویژگى‌هاى نهفته در آنها همچنان احتمال وقوع کشمکش‌هاى شدید، خشونت‌آمیز و بى‌ثبات کننده را با خود دارند؛ از این رو اگر همبستگى‌هاى اجتماعى، اقتصادى، سیاسى و فرهنگى مورد توجه قرار نگیرد، احتمال سر برآوردن کشمکش‌هایى از درون این شکاف‌ها وجود دارد.

جهان اسلام از آغاز رویارویى خود با دنیاى متجدد، شاهد واکنش‌هاى متعدد و متفاوتى در برابر آن بوده است. این واکنش‌ها به شکل‌گیرى جریان‌هاى متعدد فکرى و سیاسى ـ اجتماعى در جهان اسلام انجامیده است. در کتاب جوان مسلمان و دنیاى متجدد، این جریان‌ها در دو دوره بررسى شده‌اند. در دوره نخست چهار جریان زیر به وجود آمد : 1. جریان سلفى‌گرى که معتقد بود «باید براى تقویت و تحکیم دوباره اسلام به تعالیم اصیل و اولیه قرآن و پیامبر اکرم 9 آن چنان که سلف[صالح] مى‌فهمیده است، باز گردند[و] بکوشند تا با تمسک به تعالیم قرآن و حدیث، خلوص اولیه تاریخ اسلامى را باز یابند». وهابى‌گرى نمونه‌اى تمام عیار از این جریان است؛ 2. جریان «اصلاح گران تجدد طلب» که عقیده داشتند لازم است اسلام براى همسو و همراه شدن با هجوم غربى که جهان نگرى و فلسفه و ایدئولوژى خاص خود را دارد، تعدیل و نوسازى شود. این جریان، طیف وسیعى از اندیشه وران و جنبش‌هاى اسلامى را در بر مى‌گیرد؛