جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه ذره حاصل پژوهش های نخستین فیلسوفان طبیعی یونان است که لوکیپوس و دموکریتوس آن را پرورانده اند. باور به اجزای بنیادی و خلا در جسم اساس این نظریه است. این اجزا به لحاظ تعداد و نیز نوع شکل نامتناهی و ازحرکت همیشگی و جسمیت برخوردار ومطلقا نفوذ ناپذیرند. تجمع و تفرق آنها سبب کون و فساد می گردد و بازآرایی آنها بر اثر حرکت استحاله و دگرگونی را به دنبال دارد. فخرالدین رازی نیز، به رغم سخنان متعارضش، اجزای بنیادی و خلا را درجسم پذیرفته است. اما اجزای مورد نظر وی فاقد بعد و شکل، و تعداد آنها در هر جسم واحد متناهی است. او می گوید این اجزا به تنهایی هیچ گونه بعد و اندازه ای ندارند و در صورت اجتماع بعد پیدا می کنند. این دو دیدگاه از خلا تصور واحدی دارند و آن را فضای خالی از جسم می دانند. از نظریه ذره نمی توان اشتمال جسم واحد بر اجزای بنیادی نامتناهی و درعین حال دارای اندازه را پذیرفت و رازی نیز آنگاه که جسم واحد و دارای بعد را حاصل اجزای فاقد بعد دانسته گرفتار خطا شده است و افزون بر آن، متناهی دانستن اینگونه اجزا و تاکید بر آن نیز وجهی ندارد. با این وجود نظریه ذره با پیشرفت دانش تجربی طی سه سده بسیار قوت گرفت و آثار فراوانی برجای گذاشت که ازجمله می توان پیدایش و پیشرفت شگفت انگیز فیزیک ریاضی و شیمی نوین را برشمرد. سرانجام درنیمه اول قرن 20 م. نظریه کوانتم مطرح گردید؛ با این امر نگرش رازی رجحان یافت و تبیین ریاضی جای تبیین هندسی را در پژوهش طبیعت گرفت و شکل جز بنیادی نیز که پیش از این بیانگر تغییر در کیفیات ثانوی پنداشته می شد منزلت خود را از دست داد.

آشنایی هر انسانی با «من» خویش و درک آن، همواره ذهن بشر را مشغول می دارد، زیرا پاسخ آن سبب معنا بخشیدن به زندگی و حیات آدمی می شود. به عقیده صدرالمتالهین حقیقت انسان به دلایلی قابل شناخت نیست و از این رو آنچه را حکما بیان می کنند، حقیقت او نیست، اگر چه بیانگر ویژگیهایی از انسان است. صدرا راههای رسیدن به این معرفت را بیان می دارد. وی دو گونه تعریف ماهوی ارائه می دهد: درتعریف نخست اگر چه همانند فیلسوفان سلف از «حیوان ناطق» استفاده می کند اما با مبنا قرار دادن مبحث قوه و فعل و حرکت جوهری در روند تعریفی خود از پیشینیان فاصله می گیرد. در تعریف دوم به تبعیت از عرفا و کسانی که وی آنان را راسخان در علم می نامد، تعریف ماهوی انسان را بر اصولی چون وحدت حقیقت وجود، و تشکیک در مراتب آن و جامعیت انسان از همه عوالم و نشئآت وجودی، پایه گذاری می کند. مقاله حاضر با نگاه به مبانی قرانی و روایی انسانشناسی صدرا به بررسی این مساله می پردازد.

عشق یکی از دغدغه های اصلی کی یرکگورد است؛ چنانکه یکی از کتب مهم خود را بدان اختصاص داده و آثار عشق نام نهاده است. عشقی که برای او ارزش دارد عشق مسیحی، درمقابل عشق طبیعی (شهوی) و دوستی است. عشق مسیحی عشق به همنوع است، پس تبعیض و ترجیح برنمی دارد. به گفته کی یرکگورد کسی که قلبش از پراکندگی پاک شده و ساحت نامتناهی وجودش را در آنات وجودش سریان داده است، در پاکی دل جز خیر هیچ نمی خواهد و بروز این خیر دست کم از حیث ارتباط با دیگران، عشق است. در این پژوهش می کوشیم با توجه به مهمترین وجوهی که کی یرکگورد درباره عشق مسیحی بازمی گوید، تحول معنای عشق را نزد او توضیح دهیم و نشان دهیم که عشق اصیل برای او نمی تواند جز آگاهی به وظیفه مندی نسبت به همنوع امر دیگری ازجمله احساس و عاطفه باشد.

ایمان ازمسائل مهم و پیچیده در حوزه الهیات است. مهم از آن جهت که هر چه خداوند از انسان طلب کرده، بر محور ایمان دور می زند و در واقع کلید نجات و رستگاری در همه ادیان الهی، ایمان است و پیچیده از آن رو که حقیقتی است دارای ابعاد گوناگون و همین امر موجب شده است، آراء و دیدگاههای بسیار متفاوت و متنوعی در مورد آن ارائه شود. در سنت مسیحی ایمان یکی ازمهم ترین مسایل اخلاق دینی است و مسیحیان به پیروی از پولس قدیس ایمان را از فضایل اخلاقی در مقابل فضایل طبیعی قرار می دهند. مقاله به بحث در مورد این فضیلت از دیدگاه توماس آکوئیناس (1225-1274 م) پرداخته است و مسائلی همچون ماهیت ایمان، جایگاه ایمان، معرفت شناسی ایمان و علل ایمان را از منظر و دیدگاه وی مورد بررسی قرار داده است.

منطق ریاضی را در دو لایه می توان مورد بررسی قرار داد: لایه روئین یا نگرش تابع ارزشی و لایه زیرین یا نگرش اصل موضوعی. در این مقاله، نگرش تابع ارزشی مورد ارزیابی قرار می گیرد. حساب گزاره ها تابع ارزشی است یعنی ارزش صدق گزاره های مرکب تابع ارزش مولفه های آن گزاره هاست و از آنجا که هر استدلال گزاره ای، متناظر با یک گزاره شرطی است از این رو اعتبار و عدم اعتبار استدلالها نیز به وسیله صدق و کذب (جدول ارزش) مولفه های استدلال تعیین می گردد. این امر موجب پیدایش پارادوکس های استلزام مادی گشته است. رایج ترین پارادوکس استلزام مادی، استنتاج هر گزاره ای از تناقص است که ساده ترین تقریر آن را لوئیس اقامه کرده است. ضمن نقد برهان لوئیس و پیامدهای آن، به نقل و نقد دفاعیات حامیان استلزام مادی می پردازیم . اصل تناقض، برهان خلف، گزاره های شرطی، کل گرایی کواین و شرطی های خلاف واقع، نیز تحلیل می شود.

اشکال معروف وجود ذهنی، بر خلاف تصوری که پس از صدرالمتالهین رایج شده برای ابن سینا آشنا بوده است؛ او نه تنها این اشکال را مطرح می کند بلکه حتی پاسخی روشن به آن درپیش می نهد. این پاسخ، درحقیقت همان پاسخی است که قرنها بعد صدرالمتالهین با توسل به تفکیک میرداماد در دو گونه حمل شایع صناعی و حمل ذاتی اولی از یکدیگر، و بدون ارجاع به شیخ الرئیس، مطرح کرده است. همچنین پاسخ ابن سینا، برخلاف تصور ملاصدرا، نه تنها همه وجوه اشکال را کفایت می کند، بلکه پاره ای از ایرادهای پاسخهای بعدی را، که در اثر غفلت از هویت وجود ذهنی رخ می نمایند، با روشن سازی معنای آمدن ماهیت به ذهن هنگام علم به امری خارجی، و از راه روشن سازی معنای عین و اعیان، از میان برمی دارد.

چالش عارف و فیلسوف یکی از اشکال مخالفت با فلسفه است. فلسفه درطول تاریخ از سه ناحیه متشرعان دین باور، تجربه گرایان دین ستیز و عارفان عاشق با انگیزه های متفاوت مورد حمله قرار گرفته است. یکی از دلکش ترین بحثها در تاریخ تفکر بشری مناظره اندیشه و شهود، عقل و عشق و دانش و بینش است. عارفان در درک مسائل ماورای طبیعت به قدرت عقل خوشبین نیستند و عقل ستیزی در آثار قریب به اتفاق آنان مشاهده می شود. عقل در این آثار مقابل سه امر نهاده شده است: دل، عشق و حیرت. عقل فروشی و توصیه به عجز و حیرت، محوری ترین عنصر اختلاف عرفان و فلسفه است. عارف شیفته حیرانی است اما فیلسوف حیرت زداست. حیرت در ابتدای امر با مقولاتی همچون معرفت، هدایت و ایمان متناقض می نماید. چیستی حیرت و تبیین نسبت آن با مقولات مذکور مساله اصلی این پژوهش است.

افرادی برای اصالت وجود اهمیت چندانی قائل نیستند، اما محققانی هم به حمایت از آن پرداخته و به نقش فوق العاده آن تاکید کرده اند. ملاصدرا که مبتکر این نظریه است سر سختانه از آن دفاع کرده و با ادله متعدد به اثبات آن پرداخته و آن را از مهمترین مقاصد فلسفی می شمارد. تشخص، مقولات، صور نوعیه، ترکیب ماده و صورت، تشخیص امور حقیقی از امور اعتباری، معقول ثانی و مساله شناخت، کلیات، و کلی طبیعی از مسائلی ست که به نحو متحول کننده ای تحت تاثیر اصالت وجودند.

هستی شناسی، شاخه ای از فلسفه محسوب می شود، اما دیدگاه عارف به هستی و پدیدارهای آن، با نگاه فیلسوف متفاوت است. در این جستار، ضمن بیان تلقی عرفانی از وجود، دیدگاههای دو عارف برجسته مسلمان، ابن عربی و عبدالکریم جیلی در زمینه شناخت وجود مورد بحث قرار می گیرد. عبدالکریم جیلی (د 826ق) که از پیروان شهیر مکتب ابن عربی است، در مباحث هستی شناسانه خود، تفسیری انسان مدارانه از دیدگاههای ابن عربی ارائه داده است. عنوان کتاب الانسان الکامل فی معرفه الاواخر و الاوائل گویای این مطلب است که از دیدگاه مولف، انسان کامل آغاز و فرجام وجود است. جیلی موقعیت وجودی انسان کامل را در مرتبه الوهیت و بلکه بالاتر از آن، در مرتبه هویت ذات (مقام غیب عما) جستجو می کند.