جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت انسان و بررسی ابعاد و شئون مختلف او مورد اهتمام ادیان، مکاتب و شماری از رشته‌های علوم بشری است. «کرامت ذاتی انسان» به معنای شرافت، بزرگی و والایی او، نقطه تلاقی بسیاری از انگاره‌های انسان‌شناسانه است. نوشتار پیش رو، پژوهشی کتابخانه‌ای و اسنادی است که به روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته است و می‌کوشد تا با تمرکز بر سیره هشتمین پیشوای شیعیان، امام علی بن موسی‌الرّضا (ع) برخی از ابعاد کرامت انسان را در کلام گهربار و رفتار تابناک آن حضرت به بحث بگذارد. یافته‌های پژوهش حاکی از جایگاه ویژه کرامت انسان در سیره امام رضا (ع)است.همچنان که این یافته‌ها بیانگر تمایز این دیدگاه با دیدگاه‌های رقیب و غیر وحیانی است. مهم‌ترین ویژگی‌های نظریّه کرامت انسان در سیره امام عبارتند از؛ برخورداری از صبغه توحیدی، سازگاری با دیگر آموزه‌های اخلاقی، اعتدال و میانه‌روی، برخورداری از ضمانت اجرایی درونی و جامع‌نگری.

مجموعه پژوهشی که در پیش رو دارید تحت عنوان فلسفه نماز به بررسی و تبیین این فریضه ارزشمند با استناد به آیات و روایات از دیدگاه عقلانی می پردازد. آنچه در این مجموعه فراهم آمده در سه بخش مجزا تدوین گردیده است در بخش اول و فصل اول آن تعبد را به عنوان بزرگترین فلسفه نماز مورد بررسی قرار داده و معنای آن را بازگو نموده است. در فصل دوم آن به جایگاه تعبد و نقش ارزنده آن پرداخته شده و در فصل سوم به آثار عبادت با استناد به آیات اشاره گردیده است. در بخش دوم آن که با عنوان « نماز جامعترین الگوی تعبد» نام گزاری شده در فصل اول آن به معنای نماز و اسرار آن از قبیل آثار قیام – رکوع – سجود و ... پرداخته شده است و در فصل دوم به بررسی جایگاه نماز از دیدگاه عقل و شرع و علم پرداخته شده است و در فصل سوم به آثار دنیوی نماز که شامل آثار فردی و اجتماعی است و سپس آثار اخروی آن پرداخته است و در بخش سوم که به بحث و نتیجه گیری اختصاص دارد در فصل اول به چند نمونه از شبهات مربوط به نماز پرداخته شده و سپس پاسخ داده شده است و در فصل دوم راهکارها و پیشنهاداتی راجع به اهمیت جدی تر و برگزاری پربار و جذاب تر این فریضه ارزشمند اشاره گردیده است.

آنچه از عبودیت در منابع دینی یافت می شود عبارت است از فرمانبرداری بی چون و چرا از دین خدا ، تفاوتش با عبادت از اینجا ناشی می شود که عبودیت صفتی است که انسان به آن متصف می شود و حال اینکه عبادت از مقوله فعل و عمل است . آنچه از عبادت در قرآن یاد می شود غالباً در سه معنی بندگی، پرستش و اطاعت به کار رفته است و در این رابطه آیات متعددی به این مسئله پرداخته است. عبادت در ادیان الهی نیز با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی در نوع خاص خود وجود داشته است چرا که وجود پیامبران الهی خود گویای این مطلب است . با تدبیر در آیات قرآن و وجود این سوال که انگیزه و هدف از آفرینش انسان چه بوده است به اهمیت عبودیت و بندگی خداوند پی خواهیم برد چرا که در آیات قرآن این نکته به وضوح مطرح شده است که هدفی جز عبادت خداوند نبوده است . زمانی که عبودیت صورت گرفت دستاوردهایی خواهد داشت که سعادت انسان را در پی دارد . از جمله این دستاوردها میتوان به دستیابی به یقین ، برخورداری از خشیت الهی ، برخورداری از روزی فراوان او . . . اشاره نمود . آنچه میتوان از رابطه عبودیت و اسلام از آن یاد کرد چیزی جز تسلیم محض شدن انسان در برابر فرامین الهی نیست و این از مراتب اسلام فهمیده می شود . مراتبی که میتوان از آن یادکرد عبارتند از پذیرفتن ظاهری امر و نهی خدا خواه قلب موافق باشد یا نباشد ، اطاعت قلبی نسبت به عموم اعتقادات بر حق و اعمال صالح و در پی کسب رضایت مولای خود بودن است . از عبودیت حضرت ابراهیم و رسول اکرم در آیات قرآن یاد شده است و مراتب عبودیتشان را قرآن بیان کرده است . آنچه به عنوان آخرین مطلب می توان از آن یادکرد اهمیت توحید عبادی است که همان دعوت مشترک تمام انبیاء و هدف بعثت آنان بوده است و این همان پرورش دادن و سوق دادن مردم به سمت پرستش و عبودیت خداوند یگانه است .

ملاصدرا در آثار مختلف خود تقریرات مختلفی از رابطه شناخت خداوند و شناخت نفس ارائه کرده است. بنا بر احصای انجام شده تعداد این تقریرها به ده تقریر بالغ می شود که عبارت اند از: تقریر مثال و صورت، تقریر انسان کامل، تقریر لُبّ لُبّ قشر انسانی، تقریر عبودیت، تقریر تجرد نفس، تقریر لا مؤثر فی الوجود الاّ الله، تقریر عقل اول، تقریر سیر تکاملی انسان، تقریر شناخت عالَم و تقریر وجود رابط. نخست، به نظر می رسد این تقریرات بیان های مستقل از یکدیگر در تفسیر عبارت «من عرف نفسه عرف ربه» باشد. با بررسی این تقریرات از جنبه حضوری یا حصولی بودن شناخت و همچنین یگانگی یا دوگانگی شناخت نفس و شناخت خداوند، این ده تقریر به تقریر وجود رابط بازمی گردد. بنابراین، این تقریرات که در ابتدا غیرمرتبط با یکدیگر به نظر می رسند، با بررسی انجام شده، در واقع بیان گر وجوه مختلف از یک تقریر خواهند بود.

پژوهش حاضر با موضوع « عبادت در منظر پیامبر اکرم » با هدف بررسی دیدگاه پیامبر اکرم در مورد حقیقت و جایگاه و فلسفه عبادت و شناخت آداب و شرایط آن و آثار و برکات و آسیب شناسی عبادت صورت گرفته است. از آنجا که عبادت و بندگی از ضروری ترین امور انسانی است و تأثیر مهمی در زندگی دنیوی و اخروی او دارد در این پژوهش با استفاده از آیات قرآن و روایات به طور خاص به بررسی دیدگاه پیامبر اکرم در مورد عبادت پرداخته شده است. در میان موجودات جهان، انسان بیشترین استعداد را جهت تکامل دارا می باشد. زندگی او از عدم آغاز گشته و به سوی بی نهایت به پیش می رود تا زمانی که در صراط مستقیم حرکت کند تکامل او متوقف نمی شود. در مسیر حرکت او، تنها عبادت است که به عنوان عالی ترین روش تربیت، اندیشه و فکر او را بیدار می کند و او را متوجه بی نهایت می سازد. گرد و غبار گناه را از دل و جانش می شوید و پرده غفلت را از جلوی چشمانش کنار می زند. بر اساس استعدادش صفات نیکو را به وجود می آورد و روح ایمان در وجودش تقویت می یافته و به او آگاهی و مسئولیت می بخشد. عبادت موجب تقرب و تقرب سبب محبوبیت در نزد خداوند متعال است. بنده با عبادت حقیقی به خدا نزدیک می شود و مورد لطف و عنایت او قرار می گیرد. مهمترین وظیفه و تکالیف انسان ها، ادای حق عبودیت و بندگی خداوند یکتاست. که این مهم بدون الگوگیری از والاترین نمونه انسانی، که در اوج قله عبودیت قرار دارد امکان پذیر نمی باشد. خداوند برگزیدة خود را که از او در قرآن کریم با عنوان « اسوه» یاد نموده است بهترین الگو معرفی نموده است. ? لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة? این پژوهش با بهره گیری از آیات قرآن و روایات پیامبر اکرم و ائمه اطهار :، به بررسی و عبادت در منظر رسول اکرم می پردازد، برای این مقصود به بررسی مفهوم عبادت و اقسام و آداب و شرایط آن پرداخته و پس از تبیین جایگاه و فلسفه برخی عبادات آثار و برکات عبادت را بیان نموده و به بررسی عوامل آسیب زا به عبادت خواهد پرداخت .

موضوع تحقیق « عبادت در قرآن» می باشد که هدف از انتخاب این موضوع آشنایی با ماهیت عبادت و چگونگی بهره مندی از آن می باشد. چرا که « عبادت» یکی از امور عبادی بسیار مهم و موثر در زندگی فردی و اجتماعی انسان می باشد. تحقیقی که تهیه و تدوین شده با موضوع عبادت در قرآن در سه بخش گردآوری و تنظیم گردیده است و هر بخش دارای چند فصل می باشد. بخش اول: مفهوم عبد، عبادت وعبودیت، مورد بررسی قرارگرفته است. در این زمینه به آیاتی از قرآن استناد شده تا صورتی از چهره بنده، در ذهن خواننده مجسم گردد و نیز با حقیقت بندگی تا حدودی آشنا شود و بتواند در مسیر رسیدن به خالق خویش قدمی بردارد. بخش دوم به ارکان عبادت و ویژگی های عبد و معبود می پردازد و ارتباط هر دو را نیز بیان نموده است تا بدین وسیله انسان به قرب الهی برسد و به اسماء حسنی متّصل شود. بخش سوم: شیوه های عبادت موجودات مورد بررسی قرار گرفته است تا یادآوری برای انسان باشد که تمامی موجودات جهان؛ اطاعت بی چون و چرایی در برابر خداوند متعال دارند و هرکدام به نحوی مراتب فروتنی خود را به مقام ربوبی ابراز می کنند. در این نوشتار سعی شده بیشتر در تأیید مطالب از کتاب انسان ساز، قرآن و تفاسیر استفاده گردد تا صحت نوشته ها پیرامون این مبحث برای هر انسان بیدار دلی به تأیید برسد. امید است توانسته باشیم در راستای این امر مهم گامی هر چند کوچک برداریم. نوشته حاضر جهت کشف حقایق بیشتر برای خواننده، بنیادی است و به شیوه ی کتابخانه ای به دسته بندی مطالب می پردازد. که با در نظر گرفتن موضوع دینی و وحیانی، به روش تحلیلی، توصیفی و کشف علت ها جهت رسیدن به معلول ها در مسیر اهداف نگارش گام برمی دارد. از نتایج تحقیق می توان به موارد ذیل اشاره نمود: 1 اگر انسان، خالقیت خداوند را دریافت و آگاهی خدا را نسبت به همه شؤون زندگی و جهان پذیرفت؛ آنگاه به بهترین کمال خود می رسد. که همان عبودیت انسان برای خداست. 2 آنچه انسان از اسرار این عالم می داند، در برابر آنچه نمی داند؛ همانند قطره ای در برابر دریا و ذره ای در مقابل کوهی عظیم می باشد. در واقع ما تسبیح، حمد و سجده موجودات را، نمی شنویم زیرا آنچه را که می شنویم تنها کلمه ای از یک کتاب بزرگ است و آنچه را درک می کنیم به قدری ناچیز است که به حساب نمی آید. 3 گیاهان با سجده خود، در حقیقت فرمان حق تعالی را اطاعت می نمایند و از آن امتناع نمی ورزند. 4 تمام موجودات جهان به نحو خاصی، مراتب فروتنی و تذلل خود را برای عالی ترین مظهر، که مقام ربوبی است ابراز می نمایند. 5 عبادت و پرستش خدای یکتا و ترک پرستش هر موجود دیگر، یکی از اصول تعلیمات پیامبران الهی است، تعلیمات هیچ پیامبری از عبادت خالی نبوده است. چنان که می دانیم در دین اسلام، عبادت سرلوحه همه تعلیمات است.

آدمی در مسیر تکاملی خود به سوی خداوند، به جهت دارا بودن طبیعت مادّی (شهوانی)، با نَفْس امّاره که امرکننده به زشتی‌ها و پستی‌ها می‌باشد، همیشه در ستیز است. این نوشتار با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی در پی ارائه مهارت‌های قرآنی غلبه بر نَفْس امّاره است که انسان‌ها در پرتو آن(مهارت‌ها) می‌توانند بر نَفْس امّاره فائق آیند و از آن در رشد و تعالی خویش بهره گیرند. مقالة حاضر با تکیه بر آیات کریمه و روش تفسیر موضوعی و معناشناسی و با هدف استخراج و شناسایی مهارت‌های قرآنی غلبه بر نَفْس امّاره، آنها را مورد بحث قرار داده است. قرآن برای غلبه بر نَفْس امّاره، مجموعه‌ای از مهارت‌های شناختی (آگاهی‌بخشی به وجود سرای واپسین، سرانجام نَفْس امّاره هلاکت و جهنم و توجّه دادن بشر به درک حضور خداوند در زندگی) و مهارت‌های رفتاری (پندپذیری، پیروی هدفمند و کنترل و محدود کردن نگاه) و مهارت‌های معنوی (ایمان، ارتباط با خدا، تقوا و صبر) را ارائه داده است که به تفضیل در این نوشتار بدانها پرداخته می‌شود. حاصل نوشتار حاضر این است که آدمی برای غلبه کردن بر نَفْس امّاره و مقابله با خواسته‌های نَفْسانی حیوانی، ناگزیر از بهره‌گیری از مهارت‌های ارائه شدة قرآنی است تا در پرتو آنها بتواند به سعادت که مطلوب فطری اوست، نایل آید وگرنه از مطلوب فطری خویش دور مانده، بلکه به واسطة تبعیّت از خواسته‌های نَفْسانی امر شده از سوی نَفْس امّاره، از حیوان هم پست‌تر می‌شود.

در بیــنش قرآنــی، انســان گــل سرســبد آفــرینش اســت و حقیقــت انســان را، روح جاودانــه او تشـکیل مـی‌دهـد امـا از خـدا نشـأت گرفتـه و بـه سـوی او بـاز مـی‌گـردد. در این بیـنش، انسـان هویت "از اویی" و "بسوی اویی" دارد و زندگی واقعی و اصلی او در سرای آخرت است. علــوم انســانی نیــز گســتره وســیعی دارد و تمــامی علــومی کــه بــا کلیــت وجــودی و عقــل و روح و روان انســان ســروکــار دارد از قبیــل: الهیــات، معــارف، علــوم قــرآن و حــدیث، تــاریخ، روانشناسـی، جامعـه‌شناسـی، علـوم اجتمـاعی، علـوم تـر بیتـی، اخـلاق، حقـوق، علـوم سیاسـی، ادبیــات، زبانهــای خــارجی، و...، را شــامل مــی‌شــود. اهــم مبــانی علــوم انســانی از منظــر دیــن عبارتنـد از: خـدا محـوری، آخـرت‌گرایـی، عـدالت‌پیشـگی، انسـان دوسـتی، احتـرام بـه حقـوق دیگــران، اهتمــام بــه امــور دیگران، رعایــت حقــوق زن و خــانواده، حرمــت جــان مــال و آبــروی دیگــران، پرهیــز از ظلــم و ســتم و گنــاه و شــهوت‌پرســتی، همجنس‌گرایــی، و... روش مــا در ایــن پــژوهش کتابخانــه‌ای و تجزیــه و تحلیــل داده‌هــای مطالعــاتی اســت . از آنجــا کــه علــوم انســانی رایــج، بــه طـــور عمــده برگرفتــه از اندیشــه‌ی غربـــی اســت ضــرورت دارد علـــوم انســانی دینــی (اســلامی) تهیــه و تــدوین گردد. مقالــه پــیش رو تلاشـی اســت در تبیــین چنــین رویکردی به علوم انسانی .

مسأله‌ی «فلسفه‌ی آفرینش» و این‌که چرا خداوند، انسان و سایر موجودات‌ را آفریده، یکی از اساسی‌ترین مسایلی است که همواره مطرح بوده و هست. به طور کلی در این زمینه دو سؤال اساسی مطرح است: یکی این‌که آیا آفریننده و فاعل این جهان، از کار خود هدفی داشته است؟ دیگر این‌که آیا این‌ جهان به عنوان آفریده و فعل خداوند، هدف و مقصدی دارد؟ سؤال اول، بیان‌گر هدف فاعلی و سؤال دوم، بیان‌گر هدف فعلی است. مکاتب مختلف کلامی، فلسفی و عرفانی، پاسخ‌های مختلف و متعددی به این دو سؤال داده‌اند: عده‌ای به‌ کلی منکر غرض و هدف در افعال الهی و آفرینش موجودات شده‌اند. جمعی قایل‌ به وجود غرض و هدف در همه‌ی افعال شده‌اند و گروهی وجود غرض و غایت را در برخی از افعال پذیرفته‌اند، اما منکر عمومیت و لزوم آن شده‌اند. مقاله‌ی حاضر این مسأله را از دیدگاه قرآن بررسی کرده و به این نتیجه‌ رسیده است که از دیدگاه قرآن، آفرینش کاملا هدف‌دار است؛ هدف از آفرینش‌ جهان (در مقابل انسان)، انسان است و آسمان‌ها و زمین و هرچه در آن‌ها است‌ برای انسان آفریده شده است، مقصود از انسان، انسان کاملی است که به مقام‌ عبودیت حقیقی رسیده است. هدف از آفرینش انسان کامل، ذات خداوند است و خداوند، انسان کامل را برای خودش آفریده است. پس به طور کلی، می‌توان گفت‌ هدف خداوند از آفرینش جهان و انسان، ذات بی‌همتای او است.