جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر پس از ملاحظه تعاریف مختلف از نظریه مطابقت در صدق از ارسطو و حکیمان مسلمان تا منطق دانان جدید غرب، به طرح اشکالات عمده ترین چالش با ان یعنی شبهه دروغگو می پردازد. منطق دانان و حکیمان مسلمان از جمله تفتازانی، دوانی و صدرالدین دشتکی، راه های مختلفی در این مقاله ارایه کرده اند. در میان منطق دانان غربی نیز راه حل راسل و نظریه مراتبی زبان آلفرد تارسکی از معروف ترین راه حلهای معاصر برای حل شبهه دروغگو تلقی شده است. پس از بررسی تطبیقی و انتقادی راه حل های یاد شده، بر مبنای نظریه اصالت وجود و قاعده اتحاد قاعده اتحاد عاقل و معقول ملاصدرا، تبیین قابل قبولی از نظریه مطابقت ارایه می شود، به گونه ای که اشکالات مطرح شده بر آن وارد نباشد.

بحث از حجیت ظواهر آیات درحقیقت گفتگو از اصل حجیت آیات است زیرا اگر ظواهر آیات حجت نباشد، نظر به اینکه نصوص بسیارکم است، از آیات به عنوان دلیل اصلی احکام چیزی باقی نمی ماند تا دراستنباط احکام شرعی بدان استناد شود. حجیت ظواهر آیات قرآن مجید همچون ظواهر سنت وسایر امارات ظنی به دلیل معتبر قطعی نیازمند است تا با ترتیب صغری و کبرای منطقی بتوانیم به مطلوب قطعی دست یابیم. به عبارت دیگر ظواهر آیات دلیل ظنی است و دلیل ظنی مادامی که مستند به دلیل قطعی نباشد، حجت نیست. لذا باید دلیل قطعی بر حجیت ان وجود داشته باشد تا استناد به ظواهر آیات، صحیح باشد. مهمترین دلیل بر حجیت ظواهر، سیره عقلاست.

این گفتار به تحلیل (کلام نفسی) و (کلام لفظی) در اثار مولوی می پردازد و نشان میدهد که در یک چشم انداز کلی، تقسیم و تفکیک سخت و زبان به زبان لفظی و زبان یا کلام نفسی و نیز لوگوس باطنی و لوگوس به بیان آمده، به زمانی بسیار دور باز می گردد. با تاکید بر تاثیر چشمگیر بحثهای مطرح درحوزه کلام اشعری بر آثار مولوی در دو بخش مجزا، کلام در قلمرو الوهیت و قلمرو انسان شناسی مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد و در ادامه، اصول و مبانی یاد شده با آرای مولوی مقایسه و بررسی می شود.

نظریه ادراکات اعتباری از نوآوری های محمدحسین طباطبایی است که به رغم ارتباطی که با پیشینه مباحث فلسفی در جهان اسلام دارد، در نوع خود ابتکاری و ابداعی است. این مقاله تلاش می کند تا دیدگاه ارزش شناسی طباطبایی را در قالب برخی مسایل مربوط به این حوزه بررسی نماید. جایگاه وجودی ارزش، ارتباط ارزش و واقع، نحوه تولید ارزش ها و اطلاق و نسبیت ارزشها، از جمله مسایلی است که مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

عقلانیت به معنای سازگاری، ارتباطی مستقیم با استنتاج منطقی دارد. این ارتباط که جنبه صوری منطق را در بر می گیرد، اندیشه پنهان در برهان خلف است.

اخوان الصفا در رسایل خود بعد از پیشینه تاریخی بحث نظام فیض، درباره چگونگی پیدایش کثیر از واحد، دو نظریه بیان کرده اند. بر مبنای نظریه اول، مراتب طولی فیض عبارتند از: خدا ← عقل فعال ← عقل منفعل (نفس کلی ) ← هیولای اولی ← جسم مطلق (هیولای ثانیه). برمبنای نظریه دوم، بین مراتب طولی فیض و سلسله اعداد (از 1 تا 9) تناظر وجود دارد و این سلسله طولی عبارتنداز: خدا ← عقل ← نفس ← هیولی ← طبیعت ← جسم فلک ← ارکان چهارگانه و طبایع چهارگانه ← مولدات سه گانه. نظریه اول، مبین و امداری اخوان الصفا از افلوطین، و نظریه دوم و ترتیب منطقی بیان تاریخچه نظام فیض، مبین و امداری اخوان الصفا از فیثاغوریان است. اخوان الصفا با ایجاد تغییراتی در نظریه افلوطین و فیثاغوریان آن را پذیرفتند. بین نظریه اول و دوم آنان، از جهاتی مشابهت و از جهاتی تمایز وجود دارد. اخوان الصفا از باب تسامح و تقارب با فیلسوفان نظریه اول را مطرح کردند. نظریه دوم احتمالا به جهت برخورداری از زبان رمزالود و تناظر بین سلسله مراتب فیض و سلسله اعداد و شواهد دیگر از رسائل اخوان الصفا و مجمل الحکمه، نظریه نهایی اخوان الصفا است.

علم شناسی امروزه به تبع تحول علوم، توسعه فراوان یافته و رهیافت های متنوعی چون علم شناسی منطقی - فلسفی، روان شناسی علم، جامعه شناسی علم و تاریخ علم را در برگرفته است. دانشمندان مسلمان با توسعه و رشد دانشهای مختلف روزگار خود، به بسط و تکامل علم شناسی نیز پرداخته اند و چهار رهیافت عمده و متفاوت درشناخت علوم به دست آورده اند. علم شناسی منطقی که ریشه ارسطویی دارد، در کتابهای منطق به میان آمده، و بر تحلیلهای پیشینی، ضابطه ای و ارائه اصول و قواعد حاکم بر علوم مبتنی است. علم شناسی تطبیقی، با بررسی مقایسه ای دانشها به ارائه الگویی برای طبقه بندی آنها می پردازد. این رهیافت، مطالعه پسینی است و نزد دانشمندان مسلمان بسط فراوان یافته است. علم شناسی تاریخی نیز ریشه ارسطویی دارد و با رهیافت پسینی و تجربی، به مطالعه تاریخی رشد علوم و نظریه های علمی می پردازد. دانشمندان مسلمان با گشودن مبحثی در سرآغاز هر علم با عنوان رووس ثمانیه، در واقع به علم شناسی مورد پژوهانه نیز پرداخته اند. دراین مقام، انطباق علم شناسی منطقی بر علم خاص، چالش انگیز بوده و مسائل راهبردی برای هر دو ساحت علوم و علم شناسی به میان آورده است.

محمد عزت دروزه یکی از مفسران معاصر است که قرآن کرمی را برحسب ترتیب نزول، تفسیرکرده است. التفسیر الحدیث از جمله تفاسیر اجتهادی - عقلانی به شماره می آید که مولف بر پایه منابع و مصادر و بیشتر با تکیه بر سیاق و توجه به نظم آیات و دقت درنکات و دقایق نحوی و بیانی و به خصوص توجه به مقتضیات نزول و ... به تفسیر آیات پرداخته است. مفسر دریک نگاه کلی، سوره ها را به دوبخش کلی - مکی و مدنی - تقسیم می کند و پس از آن، براساس روش اجتهادی خود از روایات در تفسیر بهره می گیرد. این تفسیر، نخستین تفسیری است که بر این سبک نگارش یافته است. این نوشتار به بررسی این تفسیر و تحلیل شیوه تفسیری آن پرداخته است.

یکی از مباحث بسیار مهم و با ارزش فلسفه زبان، تبیین ارتباط کلامی است. بر این اساس، پیرامون ارتباط وحیانی خدا و پیامبر دو سوال طرح می شود: اولا، واحد ارتباط وحیانی خدا و پیامبر چیست؟ ثانیا، چگونه ارتباط وحیانی بر پایه واحد مذکور، تبیین می شود؟ دیدگاههای پاسخگو دو گروه اند: یک گروه را می توان نظریه های زبانی نامگذاری کرد و گروه دیگر را نظریه های غیرزبانی. نظریه های غیرزبانی، واحد ارتباط وحیانی را نوعی زبان خاص که جنبه واژه ای ندارد، تلقی کرده اند و آن را با نظریه های متعدد که نقطه مشترک آنها در زبانی بودن است، تبیین می کنند. این مقاله درصدد بررسی پاسخ به دو پرسش یاد شده باراساس آیات قرآن و کشف نظریه قرآنی وحی پیرامون موضوع پژوهش است و این مهم ترین یافته این پژوهش خواهد بود.

نظر عموم مسلمانان از دیرباز بر آن است که قرآن قریش نازل شده است. زبان همه اشعار و خطبه های جاهلی نیز زبان قریش بوده است. عموم خاورشناسان - با توجه به زبانشناسی تاریخی - این اصل را نپذیرفته اند. البته می دانیم که اینجا مراد از زبان قریش نسبت به زبان دیگر قبایل، زبانی مستقل و کاملا متفاوت نیست. بلکه مراد اختلاف در آواشناسی، در برخی کلمات و برخی ساختارها است نه همه آنها، اینک پژوهشها نشان داده است که بسیاری از دانشمندان و نیز برخی قراین، نظریه قریشی بودن زبان قرآن را تایید نکرده اند. فهرست نسبتا جامعی از روایات را نقل کرده، سپس به مقایسه و بررسی و نقد آنها می پردازیم.