جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفسران نزولی تفاسیرشان را با الهام از مصحف امام علی و تکیه بر سیاق و نظم آیات و توّجه به مقتضیّات زمان نزول، از منظری تاریخی و بر اساس ترتیب نزول نگاشته اند. آنها بهترین روش تفسیری را روشی می دانند که در بستر عصر نزول قرآن و بر اساس ترتیب نزول آن باشد وبر این باورند که این سبک از تفسیر نقش بی بدیلی در کشف نکات روانی، تربیتی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی آیات قرآن دارد. این مفسّران معتقدند که بدون اتّخاذ این روش، فهم درست مفاهیم قرانی و دستیابی به اصول تربیتی و هدایتی قرآن، امکان پذیر نیست و یا دست کم بسیار دشوار است. تحلیل و بررسی مبانی و روش و دستاوردهای تفسیری این سه مفسّر از مهم ترین اهداف این رساله است. این نوشتار از نوع پژوهش های بنیادی است و نگارنده به روش تحلیل محتوا و توصیف و تحلیل منابع کتابخانه ای، به بررسی فرضیات خود پرداخته است. مهم ترین مبانی تفسیری این مفسران را می توان تحت عناوین: اعتقاد به خاستگاه وحیانی قران، عدم تحریف قرآن، تکیه ویژه بر قرآن، اعتقاد به نزول تدریجی، توقیفى بودن ترتیب نزول سور، توّجه به هدفمندی سوره های قرآن کریم، امکان ورود آیه های لاحق در سوره های سابق، توّجه ویژه به تناسب آیات و سوره ها، قرآن، نمایانگر زنجیره ای تام از سیره نبوی، ورود حداقلی به بحث های کلامی، اعتقاد به رسالت تربیتی و تحوّل آفرینی قرآن و اهتمام ویژه در تاریخ گذاری قران، بیان و تحلیل کرد. منظور از روش این سه مفسر در تفسیر قران، چگونگی بهره مندی آنها از منابع تفسیری است؛ مهم ترین منابع تفسیری آنها عبارت از قرآن، روایات، عقل و اجتهاد است. لذا روش عمده در این تفاسیر جمع بین عقل و نقل است. بعد از نقد وبررسی مبانی و روش تفسیری این سه مفسر مشخص شد به خاطر وجود داشتن مشکلات و تناقضهای زیاد در این تفاسیر و با توجه به عدم امکان تبیین دقیق ترتیب نزول آیات و حتی سوره ها وعدم تاکید پیشوایان دین به تحقق این نوع تفسیر و برتری آن، ابتناء بر مقدّمات ظنّی، نادیده گرفتن حکمتهای چینش توقیفی سور و...؛ روش تفسیر تنزیلی این سه تفسیر به عنوان نوآوری و ابتکار در تفسیر پذیرفته شده است، ولی برتری آنها بر تفسیر مصحفی قابل اثبات نیست و دستاورد قابل توجهی مزید بر تفاسیر مصحفی ندارند و می توان گفت مهمترین فایده ای که تفسیر تنزیلی می تواند به صورت قاطع داشته باشد، توجه به بُعد هدایتی و تربیتی قران است.

محمد عزت دروزه یکی از مفسران معاصر است که قرآن کرمی را برحسب ترتیب نزول، تفسیرکرده است. التفسیر الحدیث از جمله تفاسیر اجتهادی - عقلانی به شماره می آید که مولف بر پایه منابع و مصادر و بیشتر با تکیه بر سیاق و توجه به نظم آیات و دقت درنکات و دقایق نحوی و بیانی و به خصوص توجه به مقتضیات نزول و ... به تفسیر آیات پرداخته است. مفسر دریک نگاه کلی، سوره ها را به دوبخش کلی - مکی و مدنی - تقسیم می کند و پس از آن، براساس روش اجتهادی خود از روایات در تفسیر بهره می گیرد. این تفسیر، نخستین تفسیری است که بر این سبک نگارش یافته است. این نوشتار به بررسی این تفسیر و تحلیل شیوه تفسیری آن پرداخته است.

اصل امامت و ولایت و نیز فضائل اهل بیت پیامبراکرم (ع)، در آیات بسیاری از قرآن کریم بیان شده و این آیات توسط احادیث پیامبراکرم (ص) و ائمه اطهار(ع) تفسیر و تبیین شده است. بر این اساس، بسیاری از مفسران فریقین با استناد به مفاد و محتوای این آیات و سبب نزول آن‌ها، به شرح و تفسیر این آیات پرداخته‌اند. محمد عزه دروزه، مفسر و مورخ معاصراهل سنت، در«التفسیر الحدیث» در بحث خود پیرامون آیات امامت و ولایت، به بیان گسترده مباحث مطرح در تفسیر این آیات و روایات سبب نزول آن‌ها پرداخته است. نوشتار حاضر ضمن تبیین دیدگاه محمد عزه دروزه در شرح و تفسیر آیات امامت و ولایت، با استناد به دیدگاه‌های مفسران و اندیشمندان شیعه و اهل سنت و همچنین بهره‌گیری از روایات صحیح نزد فریقین، به نقد و بررسی دیدگاه وی پیرامون آیات امامت و ولایت پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که محمد عزه دروزه جهت نقد روایات ودیدگاه مفسران شیعه درباره آیات امامت و ولایت، با تأکید بیش از اندازه و بدون ضابطه بر عمومیت سیاق آیات و متهم ساختن شیعیان به جعل احادیث، اختصاص این آیات و روایات را به اهل بیت پیغمبر(ص) و دلالت آیات بر مسأله امامت و ولایت را نپذیرفته است.

در این مقاله نویسنده نخست نگاهی دارد به زندگی‌نامه، گرایش قرآنی و علاقمندی دروزه به تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول. سپس مبانی و مباحث مقدماتی روش تفسیری وی را به مطالعه می‌گیرد و در آن قداست ترتیب موجود قرآن، ضرورت چینش آن بر اساس ترتیب نزول، جهت تفسیر، نقش روایات اسباب نزول و خود قرآن در رابطه با کشف ترتیب نزول، اهمیت سیاق و کاربردهای آن را از نظر مؤلف توضیح می‌دهد. آن گاه میزان پایبندی نویسنده «التفسیر الحدیث» به مبانی‌اش را به مطالعه می‌گیرد و در پایان نقاط ضعف رویکرد و روش تفسیری نامبرده را برمی‌شمارد.