جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله چگونگی رابطه میان علم مدرن و دین از مسائل مهم فلسفه دین است. پس از ظهور علم مدرن بسیاری از فیلسوفان و دانشمندان آن را در تعارض با آموزه‌های دین و به ویژه مسیحیت می‌دیدند. اما با گذشت زمان دیدگاه‌های دیگری در مخالفت با تعارض مطرح شد، از جمله استقلال، گفت‌وگو و یکپارچگی. الوین پلنتینگا، از فیلسوفان مهم دین معاصر، نیز از جمله مخالفان تعارض میان علم و دین است که در چندین اثر و به ویژه آخرین اثر خود، محل تعارض واقعی، به این موضوع پرداخته است. خلاصه دیدگاه او از این قرار است: از یک سو، اگر تعارضی میان علم و دین باشد سطحی است و در واقع، هماهنگی عمیقی میان این دو وجود دارد؛ و از سوی دیگر، اگر هماهنگی‌ای میان علم و طبیعت‌باوری ـ به عنوان رقیب دین ـ وجود داشته باشد سطحی است و در واقع، تعارض عمیقی میان این دو وجود دارد. پلنتینگا برای اثبات دیدگاه خود به برخی از موارد مهم تعارض ادعایی میان علم و دین ـ از جمله در زیست‌شناسی (نظریه تکامل)، فیزیک جدید، روان‌شناسی اجتماعی، نقد تاریخی کتاب مقدس ـ می‌پردازد و نشان می‌دهد یا اساساً تعارضی میان نظریه‌های علمی مطرح در این حوزه‌ها با آموزه‌های دینی وجود ندارد یا اگر هم دارد سطحی است. همچنین، او نشان می‌دهد که تبیین درست از علم جدید و مبانی آن فقط با پذیرش پیشفرض‌ها و مبانی‌ای صورت می‌گیرد که دین آنها را تایید و طبیعت‌باوری انکار می‌کند و این نکته به خوبی توضیح می‌دهد که چرا میان علم و دین هماهنگی عمیق و میان علم و طبیعت‌باوری تعارض عمیق وجود دارد. واژگان کلیدی: علم، دین، طبیعت‌باوری، تعارض ادعایی، تعارض سطحی، هماهنگی عمیق، هماهنگی سطحی.

فلسفه ذهن، با گشودن راه‌های تازه‌ای پیشاروی فیلسوفان، زمینه مطالعات دامنه‌دار فلسفی را فراهم کرد؛ مسائلی که قبلاً از محیط بحث‌های دقیق فلسفی دورافتاده‌بود، باردیگر به میدان مباحثه‌های علمی بازگشت. دراین میان، مسأله آگاهی از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این مفهوم اساسی‌ترین مفهوم ذهنی است که دامنه وسیعی از مفاهیم ذهنی را شامل می‌شود. فیلسوفان ذهن با واکاوی مفهوم آگاهی به تحقیق در خصوص آن پرداختند. مسأله آگاهی از جنبه‌های متفاوتی، درفلسفه ذهن بررسی شده ‌است که شاید مهم‌ترین مبحثی که درمورد آن جریان دارد توجه به حیث متافیزیکی آگاهی است، این‌که آگاهی و اصولاً همه امور ذهنی، پدیده‌ای متافیزیکی و غیر مادی است خود محل بحث فیلسوفان ذهن است. از طرفی با پذیرش متافیزیکی وغیر مادی بودن آگاهی، چگونگی پدیدآمدن پدیده‌ای متافیزیکی از عناصر مادی مغز، خود معمایی است که هنوز راه‌حلّ قانع کننده‌ای برای آن ارائه نشده ‌است. برای حلّ این معما تلاش‌هایی صورت گرفته‌است که نتیجه این تلاش‌ها، تبیین‌های مشهوری است که برای بیان ماهیّت ذهن وآگاهی و رابطه ذهن با بدن مطرح شده‌ است. درمیان این تلاش‌ها، دو نظریّه فیزیکالیستی ودوگانه‌انگاری در دو سوی این کمان قرار دارد، نگاه فیزیکالیستی، هرگونه غیر مادی بودن ذهن وآگاهی را انکار می‌کند و درنهایت، طبق این دیدگاه، فعالیت‌های فیزیکی مغز منشأ همه این قابلیّت‌ها است. از سویی، دوگانه انگاران، با قبول جوهر غیر مادی، در قبال جوهر فیزیکی، راه را برای هرگونه بررسی علمی بسته‌اند. دراین میان، تقریری از دوگانه‌انگاری جوهری که صاحبان حکمت متعالیه وبه‌ویژه ملاصدرا، ارائه کرده‌اند، می‌تواند کاستی‌های روی‌کرد دوگانه‌انگارانه در خصوص آگاهی و عموماً ذهن‌مندی را برطرف نماید. چرا که دیدگاه صدرا که مبتنی بر مبانی دقیق حکمت متعالیه است، از طرفی، نقش طبیعت مادی را در حدوث نفس، پررنگ می‌‌کند و از طرفی، نفس را دارای حرکتی جوهری که منتهی به تجرد تام از بدن مادی می‌شود، می‌داند. از این رو، این دیدگاه، حدّ وسط دو دیدگاه پیشین است و می‌تواند تقریر معقول‌تری از دوگانه‌انگاری جوهری ارائه کند.واژگان کلیدی: آگاهی، کوالیا، حالات ذهنی، فلسفه ذهن، حکمت متعالیه.

انسان به طور طبیعی در طول زندگی در این جهان، با فشار های روانی و اضطراب‌ بسیاری رو در رو است. وقتی این اضطراب در اثر عوامل مختلف از حداعتدال خارج شود، به صورت یک بیماری خطرناک ظاهر می گردد؛ که دارای پیامدهای ناگواری است. از این رو در دنیای پر تلاطم امروز،نیاز به رهایی از اضطراب و رسیدن بهآرامش، که ضرورت اجتناب ناپذیر زندگی سعادتمندانه ی بشر است، بیش از پیش احساس می شود. در این نوشتار سعی شده است که عوامل فشار روانی و اضطراب بررسی گردد؛ و راه‌های مقابله با آن، با توجه به آیات قرآن کریم و روایات ائمه ی اطهار (ع)، مورد بررسی قرار گیرد. اضطراب می‌تواند ناشى از عوامل بیرونی همچون سختی ها و مشکلات زندگی، مسائل خانوادگی، خشونت های رفتاری و حوادث طبیعی محیطی مثل زلزله، و نیز عوامل درونی نظیر کفر، شرک، نفاق،یأس، اعراض از یاد خدا و گناهباشد. قرآن کریم و احادیث اهل بیت (ع)، راهکارهای مقابله با اضطراب را در دو بخش راهکارهای شناختی و رفتاری ارائه می دهند. بازگشت به فطرت خدادادی همراه با درک صحیح معنای زندگی، ایمان به خدا و باور به سنت های الهی، راهکارهای شناختی را در بر می گیرند؛ و راهکارهای رفتاری، شامل یادخدا، دعا، نماز، روزه، توکل، توبه حج، مشورت، برنامه ریزی، تقویت شادی، افزایش ارتباطات اجتماعی، اجنتاب از حزن مذموم، داشتن حزن ممدوح و نیز داشتن سرپناه و خانه، رژیم غذایی مناسب، استراحت و ورزش می باشند.

نظریه مُثل یکی از مهم‌ترین نظریات فلسفی است و جایگاه ویژه‌ای در معرفت‌شناسی افلاطون، سهروردی و ملاصدرا دارد. هر سه فیلسوف، معرفت حقیقی را تنها در عالم مُثل و رب‌النوع می‌دانند اما باهم تفاوت‌هایی در این مورد دارند، افلاطون معرفت را تذکر و یادآوری از مُثل می‌داند و روش او برای رسیدن به معرفت، دیالکتیک است. اما سهروردی و ملاصدرا معرفتی که از رب‌النوع کسب می‌شود را تذکر و یادآوری نمی‌دانند. همچنین سهروردی و ملاصدرا علاوه بر اینکه ادراک عقلی را از رب‌النوع می‌دانند، ادراک حسی و خیالی را نیز از رب‌النوع می‌دانند اما افلاطون فقط ادراک عقلی را از مُثل می‌داند. افلاطون معرفتی که از طریق ادراک حسی به دست بیاید را منکر می‌شود و معتقد است ادراک حسی وقتی معرفت بخش است که انسان را به یاد مُثلی بیندازد که قبل‌تر در آن زندگی می‌کرده است وگرنه خود ادراک حسی معرفت بخش نیست، برخلاف افلاطون، سهروردی و ملاصدرا ادراک حسی و همچنین ادراک خیالی را نیز درجه‌ای از معرفت می‌دانند هرچند همانند افلاطون آن‌ها را معرفت حقیقی نمی‌دانند. سهروردی در چگونگی رسیدن به رب‌النوع و کسب معارف با افلاطون اختلاف‌نظر دارد، سهروردی معتقد است برای رسیدن به رب‌النوع باید حجاب، که تعلق و تدبیر نفس به بدن است را به‌وسیله ریاضت‌های علمی و عملی کم کرد و به رب‌النوع متصل شد تا به معرفت حقیقی دست‌یافت. ملاصدرا نظرش نزدیک به نظر سهروردی است، او هم معرفت حقیقی را تنها در رب‌النوع می‌داند، اما ملاصدرا معتقد است برای رسیدن به رب‌النوع باید نفس انسان در قوه نظری و قوه عملی قوی شود تا بتواند اتصال و اتحاد با رب‌النوع برقرار کند و به معرفت حقیقی دست یابد.

چکیده تاریخ ائمه، ما را با ابعاد مختلفی از حقیقت امامت آشنا می سازد. شیخ مفید در الارشاد و علامه مجلسی در بحارالانوار تاریخ پیشوایان دین را گزارش نموده‌‌اند. بررسی تطبیقی مبانی دو محدث بزرگ ما را به نوع برداشت آن‌ها از احادیث تاریخی آگاه کرده واصول و معیارهای آنان را در گزینش و گزارش، تحلیل و تبیین محتوایی و اعتبارسنجی روایات تاریخی در بخش ائمه: را نشان می دهد. اگرچه شیخ مفید معرف شخصیت عقل گرایی است وی در الارشاد خود به نقل روایت بسنده نموده است و کمتر می بینیم که از موارد عقل و فهم استلزامات کلام در این کتاب بهره گرفته باشد حتی بحثی مانند معجزات ائمه که به اخباریان منتسب است را در این کتاب عنوان کرده است. علامه مجلسی هم که معرف شخصیت نقل گرایی است در تاریخ ائمه بحارالانوار به صرف نقل نپرداخته است و در ذیل روایات نکات و اشتباهات تاریخی، تصحیف، تحریف و تضعیف را نیز بیان داشته و از منابع عقل و قرآن در فهم روایات استعانت گرفته است. شیخ مفید با روش ترکیبی و علامه مجلسی با روش روایی به بیان روایات پرداخته‌اند. البته علامه مجلسی در ذیل روایات با عناوینی چون بیان، تذییل، توضیح به تبیین و تحلیل روایات پرداخته‌ است. هر دو محدث بزرگ هم نگاه سندگرایی و هم مصدر گرایی داشته‌اند لیکن علامه مجلسی سند و مصدر را دقیق عنوان نموده و در مبانیمتن خود هر دو به مواردی چون تقیه، رجعت، معجزات ائمه، علم و عصمت امام عنایت داشته‌اند و روایات تاریخی که معارض با آیات قرآن، عقل، تاریخ، روایات را بیان نموده‌اند.

چکیدهاز مسائل مهم و اساسی در باب معرفت، شناختِ خودِ انسان است. با شناخت انسان آدمی هم به شناخت خدا راه پیدا می‌کند و هم به شناخت هستی می‌رسد. در این نوشتار سعی بر آن شده است که انسان شناسی از دیدگاه استاد جوادی آملی بررسی شود.استاد جوادی آملی می گوید اگر می‌خواهیم انسان را بشناسیم باید ببینیم انسان آفرین راجع انسان چه چیزی گفته است. تعریف آدمی از منظر قرآن « حی متأله مائِت» است.یکى از مهم‏ترین مسائل انسان‏شناسى بحث فطرت است. فطرت که آفرینش ویژه به‌شمار می‌رود، اصلى‏ترین سرمایه و برترین ره‌توشه‏اى است که خداوندگار عالم، انسان را از آن بهره‌مند ساخته است. از دیدگاه آیت الله جوادی آملی، معارف اصلی دین، یعنی توحید و معاد و دیگر حقایق دینی که در سرشت انسان نهاده شده است با هفت گروهاز آیات قرآن قابل استدلال و اثبات است.تنظیم آیات فطرت در هفت گروه، بیان سازگاری عدم تبدل فطرت (لا تبدیل لخلق الله) با نظریه حرکت جوهری در مورد انسان، تحلیل فلسفی هست‌ها و نیست‌ها و بایدها و نبایدهای فطری، سازگاری نظریه فطرت با جسمانیه‌الحدوث بودن نفس و بالاخره تحلیل وجودشناختی فطرت از نوآوری‌های استاد دربحث فطرت است.موضوع دیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است، «تفسیر انسان به انسان» است. اسم «تفسیر انسان به انسان» در تناظر با تفسیر«قرآن به قرآن» مطرح شده است. از نظر آیت الله جوادی آملی وقتی بهترین روش تفسیر قرآن عرضه آن بر خود قرآن است پس انسان را نیز باید با انسان تبیین کرد و همانطور که قرآن کریم دارای آیات محکم و متشابه است و برای شناخت متشابهات باید آنها را به محکمات ارجاع داد، در مورد انسان ها نیز محکم و متشابه داریم. وی با مرجع برشمردن محکمات انسان برای متشابهات می‌گوید تمامی محکمات نیز به یک محکم کهحیات است، بازمی‌گردند.کلید واژه‌ها : انسان شناسی، جوادی آملی، فطرت، متشابهات ومحکمات انسانی، علم‌النفس

چکیده ندارد.

«عرفان» عبارت است از علم به حضرت حق سبحان از حیث اسماء و صفات و مظاهرش و علم به احوال مبدأ و معاد و به حقایق عالم و چگونگی بازگشت آن حقایق به حقیقت واحدی که همان ذات احدی حق تعالی است. «شریعت» در لغت، جای به آب درآمدن و در اصطلاح مجموعه آداب، اعتقادات و اعمالی را می‌گویند که پیروان هر دینی از آن پیروی می‌کنند. هدف عارف، عمل کردن به قوانین و احکام شریعت و طریقت و رسیدن به حقیقت و توحید می‌باشد. البته شریعت دارای ظاهر و باطنی است و سالک به تدریج به میزان معرفتش به آنها راه می‌یابد. این تحقیق در پی بررسی رابطه بین عرفان و شریعت از نظر عرفای مسلمان از ابتدا تا پایان قرن هفتم هجری قمری است و به چگونگی رابطه‌ی شریعت با طریقت و حقیقت و همچنین به بررسی اینکه آیا طی کردن منازل سلوک بدون شریعت امکان‌پذیر است یا نه، می‌پردازد.بررسی رابطه عرفان و شریعت به روش کتابخانه‌ای و از نوع توصیفی - تحلیلی، بیانگر این است که اکثر عرفای مسلمان، به پیروی از کتاب، سنت و سیره حضرت محمد (ص) و اهل بیت و صحابه معتقد بودند و همواره سعی داشتند، چه در حیطه‌ی عملی و چه در حیطه‌ی نظری، بر طبق احکام و قوانین الهی عمل کنند. و از آن دفاع نمایند؛ البته در این بین فرقه‌هایی مانند ملامتیّه، حلولیّه، اتحادیّه ...به وجود آمدند، که ظاهراً بر خلاف شرع عمل می‌کردند که عرفا به نقد آنها پرداختند.

مدینه فاضله آرزویی دیرین است که در ذهن اندیشمندان هر عصری بوده و سودای تشکیل آن هر انسان فرهیخته ای را به تکاپو انداخته است. این مهم همیشه با مسأله ای همراه بوده است که در صورت وجود مدینه فاضله چه کسی توان و یارای هدایت سکان این کشتی سعادت را به سمت مقصد خواهد داشت. در این نوشتار سعی شده است تا با ارائه نظرات اندیشمندان برجسته پیرامون رهبری مدینه فاضله به بررسی و تطبیق این موضوع در آراء دو اندیشمند برجسته، حضرت استاد شهید مرتضی مطهری و کشیش مسیحی اورلیوس سنت آگوستین قدیس، پرداخته و پس از استخراج نقاط تشابه و اختلاف این نظرات با کسر نواقص آراء به یک نظریه مطلوب نائل شویم. نظریه ولایت فقیه به عنوان نظر مختار مورد تحلیل قرار گرفته و ارکان و ابعاد آن تشریح خواهد شد. در جهت رسیدن به این هدف در این پژوهش به ارائه مطالبی جهت شناخت مبانی و سیر تفکر این اندیشمندان پرداخته شده است. آشنایی با مبانی و مولفه های مدینه فاضله مانند عقل و عرف، قانون، به ویژه رهبری، نیز مورد نظر قرار گرفته است. شناخت نحوه حاکمیت حکومت های مطرح در طول تاریخ از لوازم قضاوت و داوری در چنین موضوعی است به همین جهت در بخشی از این پژوهش به انواع حکومت ها نیز پرداخته شده است. پس از بررسی و نقد آراء آگوستین بر مبنای دیدگاه های استاد مطهری، در یک بخش به نظریه ای با عنوان ولایت فقیه به عنوان مدعی رهبری در مدینه فاضله پرداخته و ابعاد و ارکان آن مورد بررسی قرار گرفته شده است.کلید واژه: رهبری- مدینه فاضله- ولایت فقیه- مطهری- آگوستین

ابن عربی و فیض کاشانی آرای ارزشمندی در مسائل مربوط به خداشناسی و انسان-شناسی ارائه داده‌اند و پرسش اساسی این پژوهش، بررسی مواجهه فیض کاشانی با آرای ابن عربی در دو محور الهیاتی و انسان‌شناسی است. دستاوردهای این تحقیق به این قرار است: فیض کاشانی در موارد متعددی در باب توحید و وحدت وجود و هم‌چنین در باب خلافت و ولایت انسان کامل متأثر از اندیشه‌های عرفانی ابن عربی است. فیض با پذیرش تلقی ابن عربی از خدا، ذات الهی را غیب مطلق معرفی می‌کند که هیچ نام و نشانی در آن نمی‌گنجد و اعیان در آن ظهور و بروز ندارند. آن وجود ذاتی را منبع کمال و وجود می‌داند و شئونی که از تجلی اسماء و صفات او پدید آمده منبعث از همان وجود مطلق می‌داند. فیض در مسئله توحید و اقسام آن با ابن عربی اشتراک نظر دارد. آنچه آرای فیض را از نظرات ابن عربی متمایز می‌کند، توجه و اهتمام ویژه او به قرآن و حضور امام معصوم به‌عنوان مصداق انسان کامل است. امام معصوم در عرفان فیض کاشانی نقشی تعیین‌کننده دارد. وی سخنان امام معصوم را معیار پذیرش یا عدم پذیرش آرای عرفانی خویش قرار می‌دهد؛ بنابراین آن دسته از آرای ابن عربی که مطابقت با آیات قرآن و احادیث ائمه علیهم‌السلام داشته باشد موردقبول فیض است. وی همواره در کنار آرای عرفانی خویش از احادیث و روایات به‌عنوان مویداتی بر آن‌ها استفاده می‌کند. عرفان ابن عربی حول دو محور توحید و انسان کامل و مبتنی بر عقل، شهود و مشاهده است؛ روایات معصومین را نیز در کنار اقوال سایر اندیشمندان مطرح کرده است. وی نخستین معرف عرفان نظری به شکلی منسجم و مدون است. فیض کاشانی با تکیه‌بر آیات قرآن و احادیث معصومین علیهم‌السلام، معرف عرفان شیعی است. وی عرفان راستین را دارای سه مولفه عقلانیت، شریعت و امام معصوم می‌داند و تأکید او بر بهره‌گیری از اقوال معصومان (ع) از تفاوت‌های جدی فیض کاشانی با ابن عربی است.