جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفى شدن دین در دو گفتمان اسلام سیاسى وتجدد، داراى معانى متفاوتى است. تجدد در پى عرفى شدن دین است تا مفاهیم اساسى خود را در خارج از حوزه دین معنا دهى کند؛ اما اسلام‌گرایى در پى عرفى شدن است تا بر اساس تحولات وتغییرات ومقتضیات زمان ودر چارچوب اجتهاد، به مسائل ونیازها در دایره شریعت پاسخ دهد. در تاریخ معاصر ایران این دو گفتمان مبناى بسیارى از تحولات سیاسى ـ اجتماعى است وبراى تحلیل آنها باید با عصاى این دو گفتمان گام برداشت. براى تبیین مسئله عرفى شدن در ایران معاصر، به تحلیل دو گفتمان تجدد و اسلام‌گرایى و مفهوم عرفى شدن بر اساس نظریه گفتمان لاکلا و موف پرداختیم وبا مفصل‌بندى چندین دال مهم حول دال‌هاى مرکزى مدرنیته و اسلام‌گرایى، به تبیین این مفاهیم در نظام معنایى تجدد و اسلام‌گرایى با استفاده از شواهدى از ایران معاصر اقدام کردیم. در پایان نمودهایى از عرفى شدن را در ایران معاصر مورد بحث قرار داده‌ایم.

مهدى بازرگان (1286 ـ 1373ش) در واپسین سال‌هاى زندگى خود، به تبلیغ جدایى دیانت از سیاست پرداخت و هفت دلیل به نفع آن بر ساخت. چگونگى این دلیل‌ها، شگفتى ناظران و داوران آگاه را برانگیخت. پرسش اصلى آن است که آیا مطالب مهندس بازرگان، استدلال است یا اعتراض؟ ظاهر عبارات ایشان، فرضیّه اول را تأیید مى‌کند ولى دقّت و ژرف‌نگرى در بحث‌هاى ایشان و قرائن دیگر این فرضیّه را تایید نمى‌کند و به همین جهت چاره‌اى جز پذیرش فرضیّه دوم باقى نمى‌ماند. در نتیجه نمى‌توان بازرگان را از طرفداران سکولاریسم شمرد. او از روى تلخ کامى و در واکنش به وضع اجتماعى موجود و انتقاد به مخالفان، صرفآ اعتراضى سیاسى بیان کرده و تذکّرى اخلاقى داده است.

این مقاله متکفل نقد و بررسى نظریه‌اى است[1] که با اصل قرار دادن سکولاریزم و مبانى آن مى‌کوشد امکانى براى توجیه حکومت دینى بر پایه آن بیابد. ماهیت مصادره‌اى نظریه، جابجایى موضوع نزاع از فلسفه سیاسى به معرفت‌شناسى، مغالطه هست و باید، ارائه تصویرى از حکومت دینى و سکولاریزم که نامتعارف بوده و نه مورد پذیرش دینداران و نه سکولارهاست از جمله مشکلاتى است که این بررسى در نظریه مى‌یابد. [1] نظریه مزبور توسط دکتر مصطفى ملکیان در کرسى نظریه‌پردازى دفتر جنبش نرم‌افزارى و توسعه علوماسلامى معاونت پژوهشى دفترتبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم ارایه شد و مورد نقد و بررسى محققان قرارگرفت. به منظور دسترسى آسان‌تر پژوهشگران به متن نظریه و تسهیل در فهم و مقایسه، متن نظریه مزبور در آخرهمین مقاله آورده شده است.

اگر چه ایده سکولاریسم، پدیده‌اى غربى و خاستگاه معرفت‌شناختى آن مغرب زمین است، اما پس از پیدایى و نضج گرفتن در سایر ممالک نیز سر بر آورد. بدیهى است که این تفکر براى ورود به جوامع اسلامى به ویژه ایران که از مکتب غنى تشیّع بهره‌مند است و جدایى دنیا و آخرت در آن مطرود بوده و در بر دارنده آموزه‌هایى چون «من لامعاش له لامعاد له» است، نیاز به حاملانى داشته و دارد تا بار این کالاى وارداتى را بر دوش گرفته و به تبلیغ آن در جامعه بپردازند. روشن فکران وابسته از جمله حاملانى هستند که مقاله حاضر سعى دارد تا به نحو اختصار به فعالیت‌هاى آنها در ایران اشاره کند.