جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سال‏هاى پس از انقلاب مشروطیت ایران یکى از دوره ‏ه اى اساسى تبیین و تطور اندیشه سیاسى شیعه به شمار مى‏ آید که فرآیند تاریخى ادبیات شیعه را وارد مرحله جدیدى کرد و موجب شد تا دانشوران و متفکران دینى، کاوشى بنیادین، به منظور پاسخ گویى به شرایط جدید را آغاز نمایند؛ اما مهم ‏ترین کوشش در جهت پاسخ به بحران نظرى و خلأ تئوریک موجود در عرصه حکومت را امام خمینى قدس‏ سره انجام داد. طرح نظریه ایجابى ایشان در حکومت به منظور پیوند میان امامت شیعى، اصل اجتهاد و قانون بشرى یک تحول اساسى در ساختار اجتماعى و سیاسى جامعه اسلامى بود. این مقاله تلاش مى‏ کند تا دیدگاه امام خمینى قدس‏ سره را در عرصه حکومت مورد پژوهش قرار دهد.

کرکى از فقهاى بزرگ قرن دهم هجرى است که از اوایل ظهور دولت صفوى به همکارى با آن دولت پرداخت و از این جهت وى را مى ‏توان پایه گذار همگرایى علما و دولت در دوره صفوى دانست. به لحاظ نظرى، اهمیت کرکى در طرح نظریه ولایت فقیه است. به دلیل شهرت علمى و سیاسى کرکى، نظریه ولایت فقیه در این دوره شیوع گسترده ‏اى یافت به طورى که شاه طهماسب نیز در فرمان سال 936 بر آن صحه گذاشت. کرکى به رغم ارتباط نزدیک با دولت صفوى، هرگز در آثار خود به دنبال اثبات مشروعیت مستقل صفویان و یا به عبارت دیگر، مشروعیت مستقل سلطنت نیست، گر چه بقا و تقویت دولت صفوى را در آن شرایط به نفع شیعه مى ‏دانست و از این رو همواره در تقویت آن مى ‏کوشید.

دانشواژه «ولایت» علاوه بر کاربرد سیاسى، در حوزه‏هاى دیگر علوم اسلامى، مانند کلام، فلسفه، فقه و عرفان نیز به طور وسیعى استعمال مى‏شود. در فقه سیاسى شیعه یکى از مهم‏ترین مفاهیم سیاسى، ولایت به معناى «تدبیر سیاسى جامعه» است که بدون درک صحیح آن، فهم نظام سیاسى شیعه نیز ممکن نیست؛ از این رو فقها ضمن مفروض گرفتن اصل ولایت به معناى تدبیر سیاسى همواره از آن به عنوان حدود اختیارات حکومت مجتهدان بحث کرده ‏اند. این «کلید واژه فقه حکومتى شیعه» در تاریخ معاصر، وارد عرصه نظریه ‏پردازى نیز شده است و حضرت امام خمینى قدس ‏سره با توجه به الزامات عصر خود، از آن، نظریه کارآمدترى ارائه کرده و بر مبناى آن نظام جمهورى اسلامى را تأسیس کردند. نوشته حاضر براى درک صحیح مفهوم «ولایت سیاسى» در اندیشه سیاسى شیعه به نگارش درآمده است.

نظام سیاسى متأثر از فرهنگ سیاسى است. فرهنگ سیاسى به عنوان مجموعه‏اى از دانش‏ها، ارزش‏ها، احساسات و باورها و به طور مختصر محتواى باطنى انسان، تعیین کننده تلقى هیأت حاکمه و مردم از سیاست و رفتارهاى سیاسى است؛ همچنین فرهنگ سیاسى نوع رابطه میان مردم و نظام سیاسى را شکل مى ‏دهد. نظام و هویت سیاسى، اجتماعى امروز ما ایرانیان محصول تعامل و داد و ستد فرهنگ‏هاى مختلفى است. فرهنگ اسلامى و ملى به عنوان محتواى باطنى اصیل و بومى و فرهنگ‏هاى غربى به عنوان عنصر وارداتى از مهم‏ترین فرهنگ ‏هاى مؤثر بر وضعیت ایران معاصر بوده ‏اند.