جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اصل اول به مسائل زیر اشاره شده است، زندگی مولف و تصنیفات او که در تصنیفات وی سعی شده است از کتابهای ایشان چه خطی یا عکس و چه مطبوع و غیر مطبوع در حد امکان گزارشی داده شود و نیز نمونه های از کتب تفسیری ایشان و از تفاسیر دیگر مفسر در این نوشتار ذکر نموده ایم،‌ ترجمه های که از تفسیر حسینی به زیانهای مختلف ترجمه شده و پایان نامه های که در مورد این تفسیر نوشته شده است یا در حال نوشتن هستند را نیز یادآور شده ایم. در فصل دوم به بعضی از مبانی تفسیری و مبانی خود مفسر در تفسیر حسینی در دو قسم اشاره شده است در قسم اول از مبانی تفسیر مانند سلامت قرآن از تحریف حجیت ظهور آیات و امکان تفسیر قران بحث شده است در قسم دوم به مسائل همچون حجیت روایات پیامبر و ائمه و صحابه و تابیعان پرداخته شده است. در فصل سوم این تفسیر در دو قسم مورد بررسی قرار گرفته است. در قسم اول از روشهای تفسیری مانند روش تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت و قرآن به عقل‌ و روش اجتهادی را مورد بحث و بررسی قرار داده ایم. در قسم دوم این فصل به گرایشهای تفسیری پرداخته ایم.

شاهنامه در جهان‌بيني فكري ايراني، جايگاهي رفيع و انكارناشدني دارد؛اثريكه تاثير آن نه تنها در آثار حماسي كاملاً مشهود و آشكار است، بلکه تاثيري شگرف و انكارناپذير در متون غيرحماسي، بالاخص آثار عرفاني، دارد و از اين روست كه عدّه‌اي، شاهنامه را آبشخور عرفان نيز دانسته‌اند. لذا الهام‌بخشي شاهنامه در تداعي معاني عرفاني و رمزي، غالب عرفاي ايراني را بر آن داشتهتا در موقعيت‌هاي خاص از اشعار فردوسي و انديشه‌هاي او در پردازش مطالب خود استفاده كنند، یکی از تفاوت‌های آثار عرفانی فارسی با آثار عرفانی غیرایرانی‌، ‌حضور مداوم‌‌ روح حماسی و ملّی در آناست که در لایه‌های ناخودآگاه شاعران و نویسندگان عارف ایرانی وجود دارد.اين عرفا، در آثار منظوم خود به شاهنامه و سراينده‌ي آن، پهلوانان، شخصيّت‌ها و نمادهاي آن توجه داشته‌ و اين رويكرد آنها،گاه با نگاهي مثبت و همراه با ديده‌ي احترام بوده است و گاه نيز، رويكردي سلبي و با ديده‌ي حقارت. در اين پژوهش به شيوه‌اي توصيفي- تحليلي مبتني بر منطق بينامتني، سعي شده است ميزان تأثيرپذيري عرفاي برجسته‌ي قرون ششم و هفتم از شاهنامه بررسي و واكاوي شود. بنا بر نتايج اين پژوهش شاهنامه با وجود دو نوع گرايش ايجابي و سلبي بيشترين پردازش رمزي مفاهيم عرفاني و صوفيانه در اشعار شاعران عارف يا صوفي داشته است؛ زيرا ماهيّت تقابلي و دوبعدي خير و شر در شاهنامه، بهترين بستر براي طرح تقابلي انسان و نفس و يا انسان و اهريمن است.

چکیده ندارد.

این پژوهش دربردارنده یک پیشگفتار، ده فصل و بخش معرفی اعلام و کتابنامه (مشخصات منابع) می باشد. در پیشگفتار به بررسی نظرجلال الدین محمد بلخی، درباره مثنوی پرداخته شده و اینکه جایگاه و شأن مثنوی در نظر او چیست؟ سپس دیدگاه و اظهارنظر صریح شمس الدین تبریزی درباره جلال الدین محمد را آوردیم، که شمس می گوید: «مولانا ولی خداست». در فصل اول، که بنا بر اصل استقراء، «اوصاف اولیاء در مثنوی»، بررسی گردیده است؛ مسایلی مانند: استمرار ولایت و تداوم آزمایش الهی، خاصیت آینگی؛ مکاشفه و شهود، تبدیل اوصاف یا تولد معنوی، واسطه فیض بودن ولی خدا، مسأله عشق الهی و اولیا و دعا مورد بحث و امعان نظر قرار گرفته است. در فصلدوم، «تواتر تأکید بر وحدت شخصیت مردان خدا» مورد ملاحضه قرار گرفته است. اولیای خدا هرچند از نظر جسم تعدد دارند، ولی حقیقت وجودی آنها یکی است. در فصل سوم، «اهمیت هدایت و لزوم ارشاد اولیا» بررسی شد و اینکه مسوولیت واقعی اولیای خدا، همین شکل گیری فرایند هدایت به حقیقت در امتداد زمان است. در فصل چهارم «نقش پیران در هدایت مریدان» مورد بحث و بررسی قرار گرفت، لزوم داشتن پیر در سلوک الی الله همچون دیگر کتابهای صوفیان در مثنوی نیز اساسی به شمار آمده است، چنانکه بر ولایت پیر بر مرید نیز تأکید شده است. فصل پنجم، «طبقات اولیا در قلمرو عرفان و کاربرد عارفان» را دربر دارد و اینکه هرکدام از اولیا متناسب با استعداد روحانی خود در سلوک در مرتبه ای خاص قرار دارند مورد تأئید قاطبه اکابر صوفیان است. در فصل ششم نیز به «دوگانگی خلقت آدمی و نقش اولیا در رفع نقائص سالکان»، پرداخته شده است، آدمی دو بعد جسمانی و روحانی دارد و تمام تلاش اولیا بر فعال کردن بعد روحانی وجود آدمی است برای رسیدن به حقیقت. سرچشمه معرفت عارفان، تجلی حقایق در قلب آینه سان ایشان است، فصل هفتم: «اولیا و مساله معرفت شهودی» به همین مهم پرداخته است. «کرامت، ویژه اولیا و خاصان حق است» و به دو قسمت کرامت ظاهری و کرامت باطنی (معنوی) تقسیم می شود. فصل هشتم همین مسأله را دربر دارد. در فصل نهم، سخن از «تبدیل اوصاف یا فنا» به میان آمده است. بی تردید آنچه که اولیای خدا را به این درجه می رساند تحقق فنا و تبدیل مزاج عنصری به اوصاف الهی است. در فصل دهم با استقراء کامل تمامی تعابیری که در مثنوی در مورد اولیا آمده است فراهم گردیده و ایضاحاتی نیز در مورد این تعابیر آمده است و سرانجام عارفانی که در مثنوی از آنان یاد شده است، به اجمال معرفی گردیده اند.

عرفان، به عنوان راهی که از کشف و شهود به شناخت حق می‌رسد، در همه ادیان، پیروان، رهروان و موافقان خاص خود و نیز مخالفانی داشته است. در میان مسلمانان نیز این مکتب پیروان و موافقانی داشته است. هرچه از زمان طرح مباحث عرفانی در قرون اولیه دورتر می‌شویم، عارفان به ضرورت وضع اصطلاحاتی خاص، که مانع خلط مقصود ایشان با واژگان عرفی مردم و نیز اصطلاحات متکلمان و فلاسفه گردد، اقدام نمودند و به تدریج در عرفان عملی و نظری، اصطلاحاتی پدید آمد و سپس رساله‌هایی در این باب نگاشته شد. عرفای مسلمان در آثار و سخنان خود، ریشه آموزه‌های خود را در تعالیم اسلامی دانسته و برای اثبات سخن خود از آیات و روایات، شواهدی را بیان می‌نمودند. هدف از انجام این پژوهش، بررسی این ادعای عرفا بود که آیا عناصر عرفانی، ریشه در متن مقدس قرآن دارد یا خیر؟ و نتیجه این تحقیق آن شد که بخش وسیعی از قرآن را حکایات و قصص قرآنی تشکیل می-دهند که برخی از آنها، حکایت‌های عرفانی است؛ از این رو بعضی از عارفان مسلمان به تفسیر و تأویل این حکایت‌ها پرداخته و در آن از عناصر عرفانی برای توضیح منظور خویش، که عمدتاً جنبه تأویلی دارد، بهره جسته‌اند.

مفاهیم عرفانی از جایگاه و اهمّیّت ویژه ای برخوردار بوده ، نزدصاحب نظران ، دارای ارزش و اعتبار خاصّی می باشند ؛ چرا که مقامات عرفانی مانند طلب ، عشق، معرفت ،‌ استغنا ، توحید ، حیرت ، فنا و ... که خمیر مایه و شاکله ی اصلی رساله راتشکیل داده اند روابط و وظایف انسان را با نفس خویش و خدای خویش بیان می دارند وتوانسته اند نردبان تقرّب به ذات اقدس الهی جهت سالکان طریق گردند.یکی از منابع اصلی که قادر بوده انسان را به کمال ومعرفت الی الله واصل نماید کتاب گران مایه ی نهج البلاغه بوده که به زعم اولیا و وارستگان، سرتاسر این کتاب بی نظیر ، عرفان مطلق و آزادی و رهایی از غیر و عدم وابستگی به دنیا و نیز عشق محض به پروردگار خالق یکتاست .هم چنین ، مثنوی معنوی مولانا ، صحیفه ی نوری است برخاسته و نشأت گرفته از قلبی منوّرکه بیت بیت آن سرشار از اصطلاحات و مفاهیم و راز و رمز های عرفانی است که مشابهت ها و مشترکات بسیار زیادی را در زمینه ی عرفان می توان در نهج البلاغه ومثنوی معنوی مشاهده و درک و فهم نمود . به عنوان نمونه یکی از موضوعات ارزشمند و مشترک موجود در این دو اثر وزین الهی و آسمانی ، نکات و مباحث معرفتی بوده که در هر دو اثر به آن ها التفات گردیده است .پس از تفحّص و مطالعه در نهج البلاغه و مثنوی معنوی ،به این نتیجه واصل گردیده که اکثرقریب به اتّفاق مفاهیم و فضایل عرفانی موجود در کتاب مثنوی مولانا جلال الدّین، برگرفته و مقتبس ازنهج البلاغه حضرت علی(ع) بوده و وجود مفاهیم معرفتی مورد نظر و دل خواه او در این کتاب، مشوّقی راغب گردیده تا مولانا توجّه ویژه و مستمری به این یادگار جاوید آسمانی داشته باشد .

عرفان اسلامی در سیر تطوّر و تحوّل خود به مکتب وحدت‌وجود رسید که به دست محیی‌الدین ابن‌عربی ایجاد شده است. هرچند اندیشه‌های وحدت‌انگارانه در میان عارفان پیشین سابقه داشته، ولی مدوّن‌کننده و انسجام‌دهنده‌ی آن ابن‌عربی است. از این جهت او را پایه گذار عرفان نظری اسلامی دانسته‌اند. اندیشه‌ی وحدت‌وجود پس از ابن عربی به وسیله‌ی پیروانش در سراسر سرزمین‌های اسلامی از جمله سرزمین ایران رواج یافت. به نحوی که بعدها ایران مهد و محل اصلی استقرار اندیشه‌ی وحدت وجود گردید. این اندیشه‌ی عرفانی همانند دیگر مکتب‌های عرفانی پیش از آن وارد متون ادبی فارسی شد. متون ادبی به ویژه شعر فارسی یکی از عوامل گسترش این مکتب عرفانی در ایران بوده است. به موازات گسترش اسلام و زبان و ادبیات فارسی در هندوستان عرفان اسلامی و در پی آن عرفان وحدت وجودی در آن سرزمین گسترش یافت و بر فضای شعر فارسی هند سایه افکند. یکی از شاعران فارسی زبان هند که به این تفکّر توجه عمیق و فراوان داشته، عبدالقادر بیدل دهلوی است. بیدل در غزلیات و رباعیات به نحو بارز و گسترده‌ای از موضوعات و مولفه‌های عرفان وحدت‌وجودی سخن گفته و به تحلیل و تفسیر خدا، انسان، جهان و رابطه‌ی این‌ها بر اساس مبانی این مکتب پرداخته است. موضوعاتی چون وحدت وجود، وحدت ادیان، خلقت و نظام آن، ظهور و تجلّی الهی، تجدّد خلق، انسان، انسان کامل و پارادوکس‌های مطرح در این مکتب مثل: وجود و عدم، تشبیه و تنزیه، ظاهر و باطن، وحدت و کثرت و ... در غزلیات و رباعیات بیدل مطرح می‌باشد. با بررسی غزلیات و رباعیات بیدل روشن شده است که وی به اندیشه‌ی ابن‌عربی اعتقادی راسخ دارد و در کلامی استوار و گاهی مبهم که تحت تأثیر عرفان وحدت وجود ویژگی خاصّی هم گرفته، به تبیین و گزارش مسائل و مباحث و مولفه‌های آن پرداخته است.

پایان نامه‌ی حاضر پژوهشی در بررسی مفهومتوحید و توکل و ارتباط آن دو در کتب اللمع ابونصر سراج_ شرح تعرف مستملی بخاری _احیاء العلوم امام محمد غزالی _رساله‌ی قشیریه‌ی ابوالقاسم قشیری و مصباح‌الهدایه‌ی عزالدین کاشانی است.با عنایت به اینکه مساله‌ی وحدانیت و یگانگی خدا، یک اصل اساسی و پذیرفته شده در تمام ادوار سلف بوده است عارفان نیز به نوبه‌ی خود در معنا و مفهوم دیگردادن به توحید نقش ویژه و پر رنگی داشتند لذا بررسی توحید و ارتباط آن در پنج کتب مذکوربا مضامینی از قبیل توکل و اعتماد بر خدا یکی از مولفه ‌های بنیادین تحقیق حاضر است.هر پنج تن از ارتباط تنگاتنگ توحید و ایمان با توکل سخن می‌گویند و توحید را پایه و ستون توکل تلقی می‌کنند؛یعنی تا ایمان راستین برای مومن محقق نشود توکل از جانب متوکل معنایی نخواهد داشت.بر اساس استنباط از سخنان پنج مولف مذکور توحید عارفان با دیگران متمایز است. توکل از دیدگاه آنان هرگز با کسب و تلاش و اسباب منافی نیست بلکه همچنان که در قرآنو نهج‌البلاغه سعیو کسب توام با توکل اصل اساسی است تاسی آن‌ها نیز از این امر هویداست.پنج مولف مذکور در باب توکل هم به ذکر متوکلان جاهد و متوکلان کاهل پرداخته‌اند و در نتیجه گروه اول را برگروه دوم رجحان داده‌اند.به طور کلی آنان توکل را جانشین تنبلی تلقی نمی‌کنند،بلکه کسب و کار و استفاده ی اسباب را سنت اولیاء و انبیاء می‌شمرند و خداوند را مسبب الاسباب می‌دانند.

موضوع اینپژوهش، ترجمه و شرح کتاب طواسین حلاج است. در این مجال به تمام ده طاسین حلاج و نیز بُستان معرفت پرداخته شده و سعی شده استترجمه‌ای دقیق‌تر، از متن طواسین داده شود به گونه‌ای که عاری از اشتباهات دیگر مترجمین باشد. بررسی و شرح دیدگاه های حلاج از دیگر کارهایی است که در این پایان نامه انجام شده است. این شرح با توجه به مفاهیم کلیدی هر طاسین صورت گرفته است. گمان می رود طواسین، زاییده‌ی لحظات هوشیاری حلاج باشد ؛ بازی با واژه‌ها، آوردن سجع‌های پی‌در‌پی و مترادف می‌تواند قرینه‌هایی بر تایید این گفته باشند. نظریه‌های انسان کامل (حقیقت محمدیه)، حق، توحید، تقدیس ابلیس، از اندیشه‌های محوری طواسین حلاج می باشند. این پایان‌نامه متشکل از شش فصل است. درفصل اول کلیات تحقیق بیان شده؛ در فصل دوم به زندگی، آثار و اندیشه‌های حلاج مرورکوتاهی داشته ایم. درفصل سوم متن عربی طواسین حلاج به علاوه بُستان معرفت قرارداده شده است. در فصل چهارم ترجمه‌ی فارسی طواسین آمده است. درفصل پنجم شرح طواسین با توجه به اهم مفاهیم کلیدی مطرح شده در آن،گنجانده شده است و در فصل ششم به نتیجه گیری پرداخته‌ایم.

«کفر و ایمان»، از مفاهیم مورد بحث میان متکلمان، فلاسفه و عرفا بوده است. هریک از مشارب فکری- فلسفی با ملاحظه بخشی از معانی «کفر و ایمان» به تعریف آن دست یازیده‌اند. این رساله کوشیده است با تبیین نظرات قرآن و حدیث به تعاریف متکلمان، فلاسفه و عرفای گوناگون بپردازد. مولانا با نگاهی عرفانی به مقوله «کفر و ایمان» می‌‌‌نگرد.بررسی مصادیق کفر و ایمان از نگاه عرفانی مولانا در مثنوی، به نتایج خوبی انجامیده است. مولانا با نگاهی عارفانه-عاشقانه به «کفر و ایمان» می‌پردازد. این شاعر بزرگ زبان فارسی، به دو گونه کفر معتقد است:‌ کفر مذموم و کفر محمود. کفر مذموم، پوششی است که به‌واسطه آن خدای را نمی‌بینند و کفر محمود، به‌سبب پوشیده شدن غیر خدای به‌واسطه عشق،‌ راهی برای وصول به حضرت حق است. مولانا به سه نوع ایمان باور دارد: تقلیدی، تحقیقی (فلسفی) و شهودی (عاشقانه- عارفانه). ایمان تقلیدی مخصوص عوام، ایمان تحقیقی نگرش فلاسفه و ایمان شهودی ویژه عرفاست. تفاوت نگاه مولف مثنوی معنوی نسبت به دیگر عرفا، عاشقانه بودن آن است.مولانا در مثنوی معنوی با نگاه ترکیبی عارفانه- عاشقانه به «کفر و ایمان» می‌پردازد.