جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به باور یهودیانِ سنتی، کتاب مقدس‌ عبری دارای منشأ الاهی است و تماماً وحی شمرده می‌شود. آنان معتقدند این نوشته‌ها به املای خدا و نیز نگارش حضرت موسی (ع) و دیگر نویسندگان این کتاب‌ها نوشته شده است. از نگاه آنان، این کتاب از هر گونه خطا و تحریفی پیراسته است. قرآن کریم نیز از کتاب مقدس‌ عبریان یاد می‌کند و آن را دارای منشأی الاهی و وحیانی می‌داند؛ خداوند در قرآن کریم می‌فرماید تورات را تأیید و تصدیق می‌کند (بقره: 53) و آن را محفوظ‌شده از آسیب و انحراف می‌داند (اعراف: 150). در مقابل، شماری آیات قرآن کریم و تفاسیر کمی رسمی‌تر از این آیات، شاید این دریافت را تأیید نکنند. این نوشته مدعی است که هرچند قرآن‌کریم یهودیان را به تحریف معنوی کلام خدا متّهم می‌کند یا اینکه به آنان نسبت جعل می‌دهد و آنها را افرادی توصیف می‌کند که کلام خود را به مثابه کلام خدا معرفی می‌کنند، ولی در آیات قرآن دلالت آشکاری بر اینکه یهودیان تورات را تحریف لفظی می‌کرده‌اند وجود ندارد.

خورشیدنیایش نخستین نیایش از پنج نیایش مذکور در خرده‌اوستا است. خرده‌اوستا یا اوستای کوچک یکی از بخش‌های اوستای متأخر است. تدوین خرده‌اوستا به آذرباد مهرسپندان، موبدان‌موبد زمان شاپور دوم ساسانی (309- 379 م.)، نسبت داده شده است. در دورۀ ساسانی موبدان زردشتی بر آن شدند تا اوستا را که تا آن زمان به‌ صورت شفاهی حفظ و نقل می‌شد و برای مردم قابل فهم نبود به زبان زندۀ آن عهد، یعنی فارسی میانه، ترجمه و تفسیر کنند. این ترجمه‌ها و تفسیرهای مترجمان از عبارات اوستایی اصطلاحاً «زند» نامیده می‌شود. در این مقاله، متن زند خورشیدنیایش بر اساس شیوۀ آوانویسی مکنزی نوشته شده و برگردان فارسی آن در زیر عبارت آورده شده است. سپس متن زند با متن اوستایی آن تطبیق داده شده و تفاوت‌های موجود بین آنها در پی‌نوشت یادداشت شده است.

آفرینشِ انسان و دستور خداوند به تمام فرشتگان برای سجده‌کردن بر او، و سرباززدنِ ابلیس از این فرمان نظرگاه‌های اعتقادی مختلفی را سبب شده است. شهرستانی در الملل والنحل، بر مبنای دیدگاه‌های شارحانِ تورات و اَناجیلِ اربعه، هفت شبهه مهمّ ابلیس در موضوعاتِ اعتقادیِ ادیانی را بیان می‌کند و معتقد است هر یک از این شبهات، زمینه‌ای برای شکل‌گیریِ بخشی از مذاهبِ اسلامی شده است. مقاله حاضر، ضمنِ بررسی مهم‌‌ترین رهیافت‌های کلامیِ یهود و مسیحیت درباره شیطان، دیدگاهِ کلامِ اسلامی، به‌ویژه کلامِ معتزله و اشاعره، را نیز می‌کاود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد آنچه شهرستانی به عنوان گفت‌وگوی شیطان و فرشتگان، و شبهات ابلیس بیان کرده در تورات و انجیل، و شروح و تفاسیر معتبر و شناخته‌شده این دو کتاب وجود ندارد و چنین به نظر می‌رسد که شهرستانی، با زمینه قراردادنِ برخی رهیافت‌های توراتی یا انجیلی، و روایاتِ اسرائیلیِ دخیل در اسلام، این موضوع را محمِلی برای مطرح‌کردن مباحثِ کلامی بر مبنای دیدگاه اشاعره، که خود نیز بدان معتقد بود، قرار داده است.

دین مانی سرشار از آموزه‌های عرفانی است که ریشه در اندیشه‌های گنوسی، ایرانی و یونان باستان داشته و با باورهای مسیحی و بودایی پربارتر شده است. بی‌شک یکی از عوامل رشد و پیشرفت سریع این دین ویژگی‌های عرفانی آن است. عرفان مانوی در بطن آموزه‌ها و مفاهیم دینی مانویت نهفته، و کمتر به شکل مجزا به آن توجه شده است. این عرفان با تأکید بسیار، راه نجات روح انسان از اسارت عالم ماده را در کسب معرفت می‌داند. وصول به این معرفت، از طریق خودشناسی و کشف و شهود قلبی است. اهمیت تزکیه نفس و زهد و ریاضت از پررنگ‌ترین بخش‌های این عرفان است. با مروری در متون به‌جامانده از مانویان، عناصر بسیاری یافت می‌شود که دارای اشتراکات بسیار با شاخصه‌های مکاتب عرفانی است. این مؤلفه‌ها را می‌توان جداگانه دسته‌بندی کرد تا به جهان‌شناسی، معرفت‌شناسی و خداشناسی مستقلی برای این دین عرفانی دست یافت.

از ارکان اساسی دین اسلام، آموزه معاد بوده که در طول تاریخ شبهاتی درباره اصل معاد و جزئیات آن مطرح شده است. از جمله شبهات، مسئله تأثیرپذیری مستقیم (بی‌واسطه) اسلام از دین زرتشت در آموزه معاد است که دربرگیرنده دو دیدگاه است: دیدگاهی که معارف اخروی قرآن کریم را متأثر از آموزه‌های دین زرتشت دانسته است؛ دیدگاهی که قائل به تأثیرپذیری تعالیم اخروی اسلام از دین زرتشت شده است بی‌آنکه از چگونگی این اقتباس سخنی به میان آورد. شباهت‌های ظاهری میان دو دین در آموزه معاد و تقدم تاریخی دین زرتشت بر اسلام، منشأ اصلی مسئله تأثیرپذیری شده است. نوشتار حاضر پس از توصیف و بررسی هر دو دیدگاه تأثیرپذیری بی‌واسطه اسلام از دین زرتشت، دیدگاه صحیح در این باره را مطرح می‌کند.

ریشه ایرانی باستانِ واژه wāxš، wak- به معنای «سخن‌گفتن» و ریشه اوستایی آن vak-، دربردارنده معنای «گفتن» است و vāxš در یسنا، 17: 44 به معنای «سخن» در حالت فاعلی مفرد مؤنّث به کار رفته است؛ امّا در دوره میانه، این واژه در معنای «روح/نفس» بروز یافته و لغت‌نویسان این معنا از واژه را مطرح کرده‌اند. می‌توان از این واژه به «نفس سخن‌گو» تعبیر کرد. در متونِ پهلوی زردشتی نیز واژه waxšūr (پیامبر) را برای زردشت به کار برده‌اند. همچنین، در متن‌های کهنِ فارسی، اگرچه این واژه دیده نمی‌شود، معنای در پیوند با هم این واژه، یعنی سخن‌گویی و نفس (نفس سخن‌گوی) پدیدار است. ناصر خسرو «سخن» را «طعامِ جان» خوانده و بارها از ترکیب نفس سخن‌گو (همان نفس کمال‌یافته در متون مانوی) یاد کرده است. او چنان وصفی از «سخن» به دست می‌دهد که گویا می‌توان واژه «جان» را جانشین آن کرد و آن دو را یکی انگاشت. این موضوع می‌تواند از معنای واژه wāxš برخاسته باشد.