جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در حوزه زبان و ادبیات پارسی آثار ارزشمندی وجود دارد که سرشار از چشمه‌های حکمت و معرفت است. آن زمان که به دنبال سرچشمه‌های این معارف عمیق می‌رویم درمی‌یابیم که بسیاری از سرچشمه‌های این معارف در فرهنگ غنی ایران‌زمین نهفته است و این خود گویای این است که ایرانیان باستان، به ویژه زرتشتیان، در عرصه‌های اخلاقی و اندرزی پیش‌گام و پیش‌قدم بوده‌اند؛ اما متأسفانه گذر روزگار و سختی زبان این متون، گردی از فراموشی بر روی آنها افشانده است. زدودن گرد و غبار از چهرۀ این معارف کاری درخور و شایسته و در عین حال سخت طاقت‌فرساست. یکی از آثار فاخر در حوزه ادبیات تعلیمی ‌و حکمی‌ کتاب قابوس‌نامه اثر عنصرالمعالی کیکاووس بن وشمگیر است که سرشار از پندها و اندرزهای اخلاقی و حکمی ‌است و بسیاری از آنها ریشه در ایران باستان دارد. این مقاله بر آن است تا به صورت تطبیقی و درون‌مایه‌ای مضامین مشترک اخلاقی را که در متون اندرزی پهلوی و قابوس‌نامه به کار رفته مشخص کند و سپس میزان تأثیرپذیری آنها را تعیین کرده و بازتاب آنها را نشان دهد.

آیا اساساً معیاری برای سنجش حقانیت ادیان وجود دارد؟ در این نوشتار به سه رویکرد اشاره می‌شود: رویکرد نخست که بحث از حقانیت را بی‌معنا می‌داند. زیرا برای دین هیچ‌گونه کارکرد مثبتی قائل نیست؛ رویکرد دوم که تنها با معیارهای درون‌دینی به بحث حقانیت می‌پردازد. این رویکرد دو معیار برای حقانیت ارائه می‌دهد که عبارت‌اند از تجلی یا تجسد منحصر به فرد خدا در یک دین خاص و دیگری منشأ وحیانی داشتن آموزه‌های یک دین. هر دوی این معیارها نیز نقد شده، ناکارآمدی آنها بیان خواهد شد. بیشترین بحث این نوشتار به رویکرد سوم می‌پردازد که همان بررسی و نقد معیارهای برون‌دینی است. ابتدا به دیدگاهی اشاره می‌شود که بنیان‌گذاران ادیان را معیار سنجش حقانیت آنها می‌داند. سپس به تفصیل درباره اینکه چه جنبه‌ای از شخصیت بنیان‌گذاران می‌تواند معیار باشد بحث می‌شود. معیار بعدی که به آن پرداخته می‌شود معیار آموزه‌های ادیان است که درباره عقلانی بودن، انسجام داشتن، اثبات‌پذیری، کارکرد مثبت داشتن، جامع بودن و مطابق با واقع بودن آموزه‌ها به تفصیل بحث می‌شود و میزان کارآیی هر یک از آنها را بررسی می‌کنیم. در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که اگر کسی برای ادیان منشأ الوهی قائل نباشد و آنها را صرفاً امور بشری بداند طبعاً معیارهای کارکردگرا در اینجا می‌تواند کاربرد داشته باشد، اما کسانی که برای ادیان منشأ الاهی قائل هستند طبعاً بر معیارهای وحی و تجربه دینی بنیان‌گذاران تأکید می‌کنند. اما به این نکته باید توجه داشت که این معیار‌ها مانعه‌الجمع نیستند و می‌توان گفت هر دینی که در مقام سنجش بتواند به بیشترین معیارها پاسخ دهد حقانیت ببشتری خواهد داشت.

نظریه انتخاب عقلانی، نظریه‌ای است که برخی از صاحب­نظران متقدم، به ویژه اقتصاددانان کلاسیک و مردم­شناسان­ اقتصادی و اجتماعی، به آن توجه ویژه داشته‌اند و صورت خام ایده انتخاب عقلانی را برخی از آنها پردازش کرده‌اند. تبیین رفتارهای دینی مردم در دنیای مدرن بر مبنای تبیین­های نظریه دنیوی ­شدن اهمیت قابل توجهی در جامعه­شناسی دین داشت. اما این نظریه به علت پاره­ای کاستی­ها نمی­تواند تبیین جامع و کاملی را فراهم کند. از همین‌رو به نظر می‌رسد نظریه انتخاب عقلانی، به عنوان یک رویکرد جدید در جامعه­شناسی دین، می­تواند برخی از کاستی­های نظریه دنیوی ­شدن را جبران کند. این نظریه با تبیینی که از تکثر دینی در دنیای مدرن ارائه می­دهد شکل دیگری از دنیوی شدن را مطرح می­کند که در خود دین بروز یافته است. این امر اهمیت ارائه نظریه­های پساسکولار را افزایش داد تا امکان ارائه تبیین جامع­تری از وضعیت دین در دنیای مدرن فراهم شود. بر این اساس، نظریه انتخاب عقلانی دین نشان می­دهد که نقش دین در جوامع کاهش نمی­یابد و دین می‌کوشد خودش را با اقتضائات جامعه مدرن همراه کرده، در استدلال­های خود از براهین معتبر عقلی مبتنی بر بازار و سود و زیان استفاده کند

این نوشتار می‌کوشد ضمن پرسش از چیستی تجربه‌های نزدیک به مرگ و اطلاع از جزئیات و ابعاد متنوع آن، نحوه دلالت آن را در اثبات آگاهی مستقل از کالبد فیزیکی و تداوم حیات انسان پس از مرگ، محل بحث و بررسی نقادانه قرار دهد. بررسی‌های به عمل‌آمده در نهایت نشان می‌دهد که اگرچه هیچ ویژگی یا نوع خاصی از تجربه‌های نزدیک به مرگ به تنهایی نمی‌تواند نظریه بقا را به انتخابی موجه بدل کند، اما هنگامی که مجموعه‌ای از ویژگی‌ها یا انواعی از تجربه‌های نزدیک به مرگ با این هدف مطمح نظر قرار می‌گیرد، انتخاب فرضیه بقا صورت معقول‌تری می‌یابد. اما از آنجا که وقوع مرگ زیست‌شناختی درباره هیچ یک از تجربه‌گران قابل اثبات نیست، نمی‌توان صرفاً با استناد به این پدیده، درباره سرانجام آگاهی انسان پس از توقف کامل و برگشت‌ناپذیر فعالیت‌های مغزی نظریه‌ای بنا نهاد. به این ترتیب، صرفاً می‌توان روایتی حداقلی از فرضیه بقا را در باب تجربه‌های نزدیک به مرگ محتمل دانست. بر این اساس، فرضیه بقا به امکان وجود آگاهی فارغ از کالبد فیزیکی در انسان فرو کاسته خواهد شد. به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از شواهد و قراین ناظر به تجربه‌ نزدیک به مرگ می‌تواند ما را در انتخاب این روایت محدود از فرضیه بقا موجه جلوه دهد.

دین­پژوهی تطبیقی از علوم نوینی است که بیش از یک سده از عمر آن نمی­گذرد. پس از ظهور دین‌پژوهی تطبیقی به عنوان یک رشته علمی، عرصه‌های وسیعی برای بروز و ظهور این رویکرد جدید در پژوهش مطرح شد. یکی از این عرصه­ها الاهیات تطبیقی با تمامی زیرموضوعاتش است. در این مقاله نخست به اصل وجود نمادگرایی در کتاب مقدس و قرآن اشاره کوتاهی می‌کنیم و در ادامه به بررسی تطبیقی معنای نمادین عدد هفت در مکاشفه یوحنا در عهد جدید و «هفت‌آسمان» مذکور در قرآن خواهیم پرداخت. حاصل آنکه چون محققان مسلمان کمتر به مطالعات با رویکرد برون‌دینی و حتی برون‌رشته­ای پرداخته­اند، مجال چندانی برای برداشت نمادین از این عدد رخ نداده، اما در نوشته­های محققان غربی با توجه به اقبال به این رویکرد، که با زمینه­های تاریخی ویژه­ای همراه بوده است، دریافت نمادین از این عدد به­ وفور به چشم می­خورد. اما در مجموع با یک بررسی تطبیقی می­توان به این نتیجه رسید که هر دو کتاب، دست‌کم از نظر بسیاری از مفسران و محققان، عدد «هفت» را در یکی از دو معنا یعنی «کمال» یا «کثرت» به کار برده‌اند. در این نوشته در پی بررسی نمادگرایی در قرآن و کتاب مقدس و به صورت خاص بررسی تطبیقی معنای نمادین عدد هفت در «هفت آسمان» قرآن و مکاشفه یوحنا خواهیم بود.

«الاهیات شبانی» قسمی از الاهیات نقلی مسیحی است که وظیفه انتقال عشق و مراقبت الاهی به تمام نیازمندان را بر­ عهده دارد. الاهیاتی است که نَسَب خود را به مسیح و پولس، در حکم شبانان مردم، می­رساند و بنای خود را بر الگوی زندگی شبانی مسیح می­گذارد. طبیعی است که مسئلۀ شر در لباس مسئله­ای منطقی و فلسفی برای این الاهیات جلوه­گر نمی­شود، چراکه الاهیات شبانی رسالت مدافعه­جویانه­ای را بر عهده نگرفته است. اما مسئلۀ شر به شکل دیگری با نام مسئلۀ شبانی شر در این الاهیات ظاهر می­شود؛ به این معنا که انسان­ها وقتی در زندگی با شرور مواجه می‌­شوند، احساس گوسفندانِ بی‌شبانی را خواهند داشت که بی­پناه و ناامن رها شده­اند. آنها، که انتظار مراقبت و امنیت از خدای عاشق و خیرخواه خود دارند، با بروز شر در آستانه بی­اعتمادی و ناامیدی از خدا قرار می­گیرند. الاهیات شبانی در پاسخ به این مسئله با توجه به الگوی عیسی مسیح، اندیشه­ها و راه­کارهای مفید و کارگشایی دارد. یادآوریِ عشق و مراقبت خدا، به کار بستن زبان عواطف، گوش دادن فعال، تصحیح انگاره­های نادرست دربارۀ رنج و ترویج انگاره­های درست دربارۀ رنج، ارائۀ راه­کارهایی برای اجابت دعا و تأکید بر آیین تدهین بیماران و محتضران، از جمله پاسخ­های الاهیات شبانی به مسئلۀ شر است. کلیدواژه ها

بررسی مفهومی گناه در کتاب مقدس عبری به جهت داشتن وسعت معنایی اهمیت دارد. این واژه در دوره­های متناوب یهودیت، منعکس­کننده باورهای مرکزی و ارزش‌های اصولی است. برای به دست آوردن مفهوم این واژه در کتاب مقدس عبری باید آن را در دوران نگارش کتاب مقدس بررسی کرد که طبق آن تحولات مختلف معنایی از گناه به دست می­آید. گناه در دوران اولیه یهودی کاملاً این‌جهانی بوده، انجام دادن چیزی است که خداوند از آن خرسند نیست و ملاک ناخرسندی نیز در فهم بشر نمی­گنجد. از دوران پادشاهان تا پیش از ویرانی معبد، تخلف از دستورهای تورات ملاک و معیار گناه بوده و خطا نسبت به هم­نوع همچون فساد اجتماعی، اجرا نکردن عدالت و استثمار توده مردم نیز گناه به شمار می­رود. بعد از ویرانی معبد، تأکید تورات صرفاً بر گناه فردی نیست، بلکه علاوه بر آن، آنچه بر حسب عقل و اجتماع نیز گناه دانسته شده وارد این مقوله می­شود. در واقع، می­توان گفت گناه، طبق کتاب مقدس عبری، به صورت تدریجی و در دوران‌های مختلف تکامل معنایی یافته که با بررسی سیر تاریخی نگارش کتاب مقدس می­توان تحولات معنایی گناه در یهودیت را تبیین و تفسیر کرد.