جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ضرورت تعامل با شهروندان اهل کتاب با وجود اختلافات فراوان در اعتقاد و احکام شرعی، ضروری است و اختصاصی به زندگی در جامعه اسلامی ندارد. اگرچه خاستگاه این اختلافات اختلاف در عقیده است ولی فقط از طریق قواعد و مبانی فقهی حل‌شدنی است. فقه شیعه ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند در قالب اصول و قواعد کلی، بسیاری از موانع این تعاملات را از میان بردارد تا علاوه بر آسان‌سازی تعاملات اجتماعی، زمینه گفت‌وگوی بین‌الادیانی را نیز فراهم کند. یکی از قواعد اصلی و راه‌گشا در حل این مسئله، قاعده فقهیه الزام است. مدلول قاعده الزام، پذیرش و نیز پذیراندن احکامی است که صاحبان ادیان به آن معتقدند، اگرچه برخلاف فقه شیعه باشد. قلمرو جریان قاعده الزام، ابواب گوناگون فقهی همانند بیع، اجاره، وقف، طلاق، نکاح، ارث و دیات است. قاعده به اختلافات مذهب شیعه با سایر مذاهب اسلامی اختصاص ندارد، بلکه نفوذ احکام هر صاحب دینی را که متیقن آن اهل کتاب‌اند شامل می‌شود. تردیدی نیست که با حل موانع زندگی شخصی و اجتماعی در عرصه‌های گوناگون، زمینه برای گفت‌وگوی بین‌الادیانی و مطرح‌کردن منطق بلند قرآن و اسلام نیز فراهم می‌شود. با این بیان، بررسی قاعده الزام به عنوان قانونی راه‌گشا در روابط اجتماعی بین‌الادیانی از جوانب گوناگون، از جمله مدلول قاعده، مدارک قاعده و مصادیق تطبیقی قاعده در پژوهشی مستقل ضروری است. مقاله پیش رو عهده‌دار این موضوع است

قرآن در مقام متنی وحیانی و روشنگر همواره مدعی این بوده است که با توسل به شیوه‌های گوناگونِ کلامی، مؤمنان را از پیچ‌وخم‌های زندگی آگاه کرده، آنها را به سوی خیر و صلاح راهنمایی می‌کند. در این میان قصه‌گویی از جمله ابزارهایی است که راه‌گشای انتقال معنا به مخاطبان بوده است. حال اگر بر این بخش از آیات قرآنی توجه و تأملی روایت‌شناسانه و ادبی صورت گیرد، قطعاً مخاطبان را با لایه‌هایی از معنا مواجه می‌کند که ظرایفش پیش‌تر از نگاه‌ها دور مانده بود. این مقاله در صدد است به روش توصیفی‌تحلیلی و با جمع‌آوری اطلاعات به روش کتاب‌خانه‌ای، با تأملی در رویکرد روایت‌شناسانه و ترسیم مدلی از عناصر یک روایتِ منسجم، بررسی جزء‌پژوهانه درباره قصهٔ موسی و خضر انجام دهد و دریابد که چنین چشم‌اندازی ما را به چه سطحی از معنا هدایت می‌کند

تخریب معبد دوم به فروپاشی قوم یهود انجامید و شورش‌های پیاپی و شکست‌های پس از آن، در حالی ‌که منتظر مسیحای موعود و نجات در آخرالزمان بودند منجر به قتل‌ عام، اسارت و تبعیدشان شد و در نتیجه سرخوردگی و روگردانی برخی یهودیان از دین را به همراه داشت. در این ‌بین، خاخام‌ها برای امیددادن به مردم و نجات دین یهود، روایت‌های زندگی پس از مرگ را تحت تأثیر همسایگان زرتشتی‌شان به شکلی نو تبیین کردند تا این اعتقاد در میان قوم ویران‌شدهٔ یهود تقویت شود که ظالمان به سزای اعمالشان می‌رسند و نیکوکاران و رنج‌دیدگان پاداش خواهند گرفت. مقایسهٔ متون مذهبی اولیه یهودی، از جمله طومارهای بحرالمیت، با نخستین متون مکتوب یهودی در قرون وسطا نیز تغییر در نحوهٔ بیان عقاید زندگی پس از مرگ، بهشت و جهنم و دوگانه‌های خیر و شر و خدا و شیطان را تأیید می‌کند؛ دوگانه‌هایی که پس از تبعید بابلی و تخریب معبد اول آغاز و در دورهٔ پس از تخریب معبد دوم در پی سرخوردگی‌های ناشی از شورش‌های ناموفق و در زمان تدوین تلمود تشدید شد. این تغییرات را می‌توان با توجه به دلایل تاریخی، از جمله مجاورت و زندگی تحت حکومت‌های ایرانی، توحیدی‌بودن ادیان زرتشتی و رفتار ایرانیان با یهودیان در تبعید توضیح داد

ادموند برک از اندیشمندان غربی است که به دلیل وجود گزاره‌های کاربردشناسانه از دین و فلسفه در اندیشه سیاسی‌اش توجه محققان را برانگیخته، اما فقدان وجود نظریه و دانش نویسه نظام‌یافته، باعث تفاسیر متناقض و مغلوط از اندیشه وی شده است. به دلیل اهمیت نقش دین و فلسفه در مبانی انسان‌شناختی، معرفت‌شناختی و جامعه‌شناختی برک و کارکرد آن در تحولات سیاسی و اندیشه‌ای دو قرن گذشته، نوشتار حاضر با اتخاذ رویکردی کیفی و کاربست روش تحلیل استدلالی، برآیند دین، قانون طبیعت و مشی استدلالی را به عنوان سه رکن بنیادین معرفت‌شناسانه و کاربردشناسانه، در اندیشه برک بررسی کرده و به برخی تناقضات اساسی در این زمینه پاسخ داده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که برک علی‌رغم اینکه الاهی‌دان نیست، مخالف تفسیر غیروحیانی از دین، فطرت انسان و جامعه انسانی است. همین دیدگاه در مبانی معرفت‌شناختی‌اش نیز جاری است، به نحوی که ادراک او از قانون طبیعت، تکریم حکمت عرفی، اعتقاد به انقیاد حکومت استبدادی از قانون، تأکید پیوسته بر حقوق شهروندی، تمایزگذاری بین کارکردهای عقل عملی و عقل نظری و درک او از انسان اجتماعی نظم‌یافته به سوی خیر عمومی، همگی متأثر از اندیشه الاهیاتی او، به‌ویژه مکتب تومیسم، بوده است. هرچند برک در اندیشه‌اش فاقد نظام استدلال قیاسی استوار و نظریه مانع بود و درکش از دین گاه جزئی و بر پایه مفروضات دینی بوده است تا شناخت او از حقیقت دین، اما همین نگاه یزدانی، در هدف و مشی استدلال سیاسی و نظریه اخلاقی برک نیز به چشم می‌خورد که در نهایت باعث توجه واقع‌گرایانه‌اش به انسان، طبیعت، حقوق، حاکمیت و آزادی در قالب نظم جهان‌شمول الاهی شده است

بررسی مفاهیم «برکت» و «نفرین» در میان مردم بین‌النهرین باستان، نمونه‌ای از تحولات باورهای دینی نزد این مردم را نشان می‌دهد. از حیث التفاتی، این عقاید از بن‌مایه‌های دینی و اسطوره‌ای صاحبان این تمدن‌ها بوده و در زندگی آنها کارکردی عمیق داشته است. بدین‌صورت که «برکت» به معنای عنایت خدایان در تغیر اوضاع نامناسب بوده و درخواست نفرین به‌تصریح یا به‌تلویح تقاضای داوری آنان برای اوضاع و احوال ناعادلانه به شمار می‌رفته است و کسانی که از حربه نفرین استفاده می‌کردند در پی عدالت و اصلاح آسمانی بودند. این عقاید به مرور زمان از باورهای معطوف به مرکز معنای دینی دوره باستان به مرکز معنایی یهودیت وارد شده و در این فرآیند محتوای مفهومی‌اش را حفظ کرده است. این پژوهش با روش پدیدارشناسی و مقایسه‌ای، این مفاهیم و فرآیند تحولات دینی آن در فرهنگ دینی پیش از یهودیت و بعد از آن را بررسی می‌کند

چیستی زمان و هستی، همان‌طور که سایر ملل به آن توجه دارند، در آیین جَیْنه نیز محل تأکید واقع شده و یکی از محورهای مهم در متون آن آیین به ‌شمار می‌آید که اساس باورِ پیروان را تشکیل داده است. زمان با کیهان و هستی در ارتباط است و کیهان در پرتو زمان در چرخه‌ای دائم در گردونه زمان توجیه می‌شود. همان‌طور که زمان در یک چرخه و دور، مراحل و تقسیماتی دارد که آغاز و انجامی برایش متصور نیست، هستی هم در دایره زمان بدون آغاز و انجام دائم در حال دَوَرانِ مراحل خود طلوع و غروب می‌کند. افزون بر آن، اهمیت جهان‌شناسی آیین جَیْنه در توجیه بی‌خدای عالم با ماده‌ای عظیم یا مهاستّا در شش دسته، جی‌وه و اَجی‌وه، دْهَرمه و ادْهَرمه، کاله و پودگله است.

انواع عشق از دغدغه‌های غزالی و آگوستین است که بررسی آن گامی در عشق‌پژوهی است که با روش‌های توصیفی و مقایسه‌ای بررسی شده ‌است. یافته‌ها نشان داد این ‌دو، عشق را از منابع معرفت به ‌شمار آورده و متعلق به ‌حقیقت و غیرحقیقت (خدا و غیرخدا) دانسته‌اند. آگوستین عشق به ‌حقیقت و هر چیزی در امتداد حقیقت را عشق به ‌خدا می‌داند، اما عشق به غیرحقیقت، به ‌جز عشق‌های هم‌راستا با عشق الاهی، را مردود می‌داند. در دید آگوستین، عشق به‌ غیرحقیقت به ‌دو نوعِ معطوف به خدا مانند عشق به ‌همسایه و خود (نامساوی با خودپرستی) و غیرمعطوف به‌ خدا تقسیم می‌شود. غزالی انواع عشق (الاهی و انسانی) را به ‌مثابه عشق به ‌حقیقت و فاقد قبله می‌داند و آن را به حقیقی، مجازی، مقبول و مردود تقسیم نمی‌کند. هر دو ضمن باور به اصالت عشق به ‌حقیقت در نحوه آن اختلاف نظر دارند؛ غزالی، برخلاف آگوستین، مجاز را جزئی از حقیقت بلکه از عشق الاهی و امری تشکیکی می‌داند. در جریان عشق در هستی، آگوستین عشق را در درون انسان، دارای حیث التفاتی، جزء وظایف انسان، موجب سعادت، جزء توصیه‌های اولیا و کسبی می‌داند، و غزالی آن ‌را در درون و بیرون، فاقد حیث التفاتی و فطری برمی‌شمرد. نیز غزالی خدا را عاشق و آموزگار نخستین عشق معرفی می‌کند. از دید آگوستین، فقدان عشق به‌ خیر یا ترسِ از دست دادن، توجیه‌کننده آن است. نیز عشق به فضیلت مشروط به دوری از خودخواهی، عُجب، امیال گناه‌آلود، اراده جاه‌طلبانه و حاکمیت غرور انسان است، اما غزالی فضیلت را مساوی علم (واصل به ساحل دریای عشق) و معرفت را استغراق در دریای عشق می‌داند

مقالهٔ حاضر در پاسخ به این پرسش که «فهم مخاطب» از هنر اسلامی چگونه محقّق می‌شود، شکل گرفته است. پرسش مذکور نیز به واسطهٔ اتخاذ «رویکرد حِکمی و عرفانی» در خوانش هنر، قابلیّت مطرح‌شدن یافته است. می‌دانیم مواجهه با هنر از دریچهٔ رویکردهای مختلف، نتایج متفاوتی در پی دارد؛ نخستین نتیجهٔ اتخاذ رویکرد حِکمی و عرفانی، قائل‌بودن به «صورت» و «معنا» در متن هنر است. وانگهی، فهم محتوای نهفته در صورت آثار به‌سادگیِ ادراک فُرم محسوس که مهم‌ترین شرط آن، سلامتِ حواس مخاطب است، میسّر نمی‌شود. شرح چگونگی نیل مخاطب به معرفت و فهم معنای نهفته در صورت آثار، هدف نگارنده از این پژوهش است؛ چراکه می‌دانیم از میان تمام مخاطبان آثار هنرهای معناگرای اسلامی، همگی قادر به «فرارَوی از فرم» و «دریافت محتوا» نیستند، بلکه «تحقّق شروطی» لازم است تا مخاطب بتواند با تأمین آن، به «فهم هنر اسلامی» و معرفت حقیقتِ متجلّی در زیباییِ صورت آن، نائل گردد. آشکارگی این شروط، به مدد تحلیل و با استناد به داده‌هایی که از طریق کتاب‌خانه‌ای گرد آوردیم، محقّق شده است. پژوهش حاضر در گام نخست، «چیستی هنر» و در گام دوم، «چگونگی فهم آن» را تشریح می‌کند؛ سپس شروطی که تحقّق فهم مخاطب، مستلزم تهیّأ آن است، با استناد به مرصاد العباد، از «شناخته‌شده‌ترین منابع حکمی و عرفانی» بیان می‌شود که فصلی از آن درباره «محترفه و اهل صنایع» است

مقاله حاضر، این پرسش را می‌کاود که پدیده فوتبال چگونه می‌تواند «امر دینی» را از طریق حضور و اَشکال رقابتی و ارتباطی خود در صحنه‌های باشگاهی یا ملی‌جهانی به نمایش بگذارد. این پدیده، در آنجا که 22 در مستطیلی سبز به دنبال رقابت بر سر جام یا مدال مبارزه می‌کنند، گستره‌ای از مبادلات پولی، تجاری، زیبایی، هنری، فرهنگی، اخلاقی و دینی را به نمایش می‌گذارد. در این میان، فوتبال به کل پیچیده‌ای از بازیکنان، هواداران و باشگاه‌داران تبدیل می‌شود که گرایش‌ها، رفتارها و هویت‌های فرهنگی، دینی و معنایی را آشکار می‌کند. در این مقاله با روش پدیدارشناسی-تفسیری و تکنیک نشانه‌شناسی-تحلیلی به پدیدهٔ فوتبال به عنوان یکی از مهم‌ترین عرصه‌های ورزشی که می‌تواند کنش‌ها و نشانه‌های امر دینی را بازنمایی کند، پرداخته‌ایم. ابتدا مبنای نظری و رویکردهای کلیِ ناظر به این پدیده بررسی شده و سپس ویژگی‌ها و کارکردهایش ذیل عناوین، ابعاد نمایشی، پیش‌بینی‌ناپذیری، هویت‌بخشی، قدرت رسانه‌ای، مناسبتی‌مناسکی، جادوی و معنوی و در قالب سجده‌های شکر و شادی سامان یافته است. در نتیجه این بررسی و با هدف فهم امر دینی در فوتبال، به دست می‌آید که قابلیت شکل‌پذیری و سیالیت این پدیده در مواجهه با فرهنگ‌های متکثر، مهم‌ترین میدان اجتماعی در به‌کارگیری زبان نمادین و نمایش امر دینی در قالب حرکات و مناسک، به صورت فردی و تیمی‌گروهی است

درباره باورهای مذهبی مادی‌ها، دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است. برخی اینان را پیرو کیش زرتشتی می‌دانند و گروهی دیگر، نظری مخالف آن دارند. اینکه گروه‌های مختلف مادی، آیا از دینی یکسان برخوردار بوده‌اند و اینکه این دین، چه صفاتی داشته و تا چه حد به دین ایرانی زرتشتی یا به باورهای مشترک و رایج جمعیت‌های میان‌رودانی نزدیک بوده، موضوعی است که در این پژوهش بررسی می‌شود. برخلاف برخی از دیدگاه‌ها که بر تأثیر جهان‌بینی میان‌رودان بر نگرش ایرانی‌تباران ساکن مناطق غربی فلات ایران پافشاری می‌کنند، در پژوهش پیش رو دیده شد که چه بر مبنای محتوای منابع مکتوب دست اول که سندهای میان‌رودانی هستند و چه پیرو گزارش‌های یونانی‌زبان که منابع دست دوم محسوب می‌شوند و چه بر اساس برخی عناصر فرهنگی خود مادی‌ها (مانند نام‌های فردی)، دین غالب این گروه جمعیتی ایرانی‌تبار، از یک سو، علائمی از نزدیکی به دین زرتشتی را نشان می‌دهد و از سوی دیگر، تفاوت‌هایی آشکار با باورهای میان‌رودانی را بیان می‌کند. اینکه ذهنیت مذهبی بخشی از مادی‌ها، در ضدیت کامل با فرهنگ دینی حاکم بر میان‌رودان بوده است، بنیاد نوشته کنونی را تشکیل می‌دهد