جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب، مشتمل بر سلسله درس هاى استاد است اسفار اربعه، نوشته صدرالمتألهین شیرازى، اندکى پس از وفات وى کتاب درسى حوزه هاى علمیه در زمینه فلسفه شد. تاکنون، شرح ها و تعلیقات متعددى بر این کتاب نگاشته اند. شارحان قدیمى تر، اثر خود را به صورت مکتوب ارائه کرده اند، و شرح هاى جدید، معمولاً حاصل درس هاى شفاهى مدرسان اسفارند که از نوار پیاده شده و با اندکى ویرایش یا احیاناً تحقیق و نگارش به چاپ رسیده اند. فاضل محترم، آقاى عبدالرسول عبودیت در پیش گفتار کتاب، شرح استاد را این گونه توصیف کرده اند: استاد مصباح که خود، اسفار را نزد استاد مسلّم فلسفه، علامه طباطبایى(رحمه الله) خوانده اند، در سال هاى اخیر، جلدهاى اول و دوم و سوم و هشتم و بخشى از جلد نهم اسفار را در جمع متعددى از طلاب تدریس نموده اند. ایشان ابتدا فلسفتنا، سپس دروس فلسفه و پس از آن دو دوره نهایه الحکمه را تدریس فرموده اند و در ضمن تدریس نهایه الحکمه، با تتبع در آثار فلسفى مشهور، نظیر کتاب هاى ابن سینا و بهمنیار و شیخ اشراق و امام رازى و خواجه نصیرالدین طوسى و ابوالبرکات بغدادى و میرداماد و صدرالمتألهین و حاج ملاهادى سبزوارى و برخى از شروح و تعلیقات آنها و با تحقیقات فراوان، کتاب ارزشمند تعلیقهٌ على نهایه الحکمه را به رشته تحریر درآورده اند. پس از این تدریس و تألیف، یک دوره برهان شفا و یک دوره الهیات شفا، از ابن سینا، و اسفار را تدریس کرده اند. خواننده با دانستن این رشته ممتد از تحصیل و تتبع و تحقیق و تدریس، که در نهایت به تدریس اسفار انجامیده است، به علاوه دقت نظر و قوه نقادى ایشان، مى تواند حدس بزند که شرح حاضر شامل چه ویژگى هایى است. در یک کلام، شرحى است پخته، دقیق، بدون تطویل و در مواردى همراه با نقد. ضمناً تعلیقات عربى بر متن اسفار که به صورت پانوشت طبع شده اند، از استاد است. این شرح مشتمل بر متن عربى اسفار نیز هست و شروح استاد به زبان فارسى روان در پایان عباراتِ متن اسفار آمده، و نکات مبهم و ظریف متن را به بیانى شیوا موشکافى و تبیین مى کند.

در مجموعه حاضر, خلاصه مقالات دومین همایش جهانی 'حکمت متعالیه و ملاصدرا' (۱ ـ ۵ خرداد ۱۳۸۳) درج شده است. عناوین برخی از این مقالات عبارت‌اند از: 'حرکت جوهری و ثبات معرفت/ احمد احمدی', 'تئوری جهان زنده و انعکاس آن در حکمت متعالیه/ مقصود محمدی', 'عقل, اومانیسم و تعالی در فلسفه ملاصدرای شیرازی/ دانیل اسمیت', 'ربط معرفت به جهان صغیر و جهان کبیر در دیدگاه صدرالمتالهین/ سعید رحیمیان', 'حقیقت انسان و جایگاه آن در نظام هستی/ مرضیه اخلاقی' و 'ملازمت اصالت وجود با وجوب ذاتی/ حسین عشاقی اصفهانی

کتاب "العلامه الحیدری إعادة قراءة الفكر الشيعي حفر في التراث واستنطاق المقدس" در مورد آیت الله سید کمال حیدری ، تالیفات و نظرات ایشان درباره موضوعات و مسائل مختلف اسلامی است که به قلم عقیل زهرائی به رشته تحریر در آمده است . برخی به اشتباه مصنف کتاب را آیت الله کمال حیدری می دانند ولی این کتاب درباره ایشاه است نه تالیف ایشان.

بدایه ‏الحکمه، کتابی است که علامه طباطبائی -رضوان اللّه علیه- آن برای آغاز علم فلسفه و حکمت نوشته است و از مهم‌ترین متون درسی فلسفه محسوب می شود. این کتاب، کاملاً استدلالی است و در آن جز دلیل و برهان یافت نمی‏ شود. بدایه الحکمه، نوشتاری است پیراسته از حشو و زواید، متین و استوار، و در عین اختصار، مهم ‏ترین عناوین حکمت الهی را دربردارد. ایجاز و اختصار عبارات کتاب موجب شده که بسیاری از مقاصد کتاب برای نو آموزان، پوشیده بماند و محتوای آن، چنان‏که باید، دریافت نگردد. بر این اساس کتاب حاضر، از مجموعه دروس شرح بدایه الحکمة استاد سید کمال حیدری برگرفته شده و با همّت یکی از شاگردان ایشان با هدف تبیین و تشریح مقاصد کتاب و روشنگری مطالب آن در ۲ جلد، به ‏نگارش در آمده است. موضوعات جلد 1: احکام سلبی وجود ماهیت ممکن وحدت وجود احکام عدم ماهیت معدومه وجود خارجی وجود ذهنی احکام ماهیت

.

کتاب النظرة الدقيقة في قاعدة بسيط الحقيقة ، نوشته محمود شهابی، کتابی است به زبان عربی با موضوع فلسفه و عرفان اسلامی. نویسنده در این اثر، درباره وحدت وجود و قاعده بسيط الحقيقه بحث کرده و معنی دقیق این کلمه را مشخص کرده است. هدف او بیان اشتباهات و سوء فهم‎های شیخ احمد احسائی از این قاعده است. شهابی، درباره هدف از نگارش این کتاب می‎نویسد: یکی از فضلای شیخیه کرمانی در 28 تیر 1337ش، در روستای میگون از ییلاقات تهران، کتابی از میرزا ابوالقاسم خان ابراهیمی را به من داد و خواست تا نظرم را درباره آن بگویم. در میان مطالب آن به کلامی از شیخ احمد احسائی (متوفی1243 هجری) درباره قاعده «بسيط الحقيقة كل الأشياء»، برخوردم که کنه معنای آن بر وی پوشیده مانده بود؛ ازاین‎رو، بر خودم لازم دانستم به بیان معنی دقیق این کلمه بپردازم و به برخی از سؤالات در این زمینه نیز پاسخ بدهم. برای تحقق این مقصود کتاب حاضر را نوشتم که در آن از کلمات معقول و منقول آنان استفاده کردم و برخی مطالب هم به آن افزودم و «النظرة الدقيقة في بيان قاعدة بسيط الحقيقة» نامیدمش. هر علمی را اصطلاحات خاصی است که معنی دقیق آن را اهل آن تشخیص می‎دهند. این مطلب درباره حکمت و عرفان نیز صادق است. اما شیخ احسائی با تمام نبوغی که داشته، به این دلیل که در فلسفه استاد ندیده و خودش به کتاب‎های فیلسوفان و عرفا مراجعه کرده و از ابتدا نیز نوعی جبهه در مقابل آرای آنان می‎گرفته، معنی دقیق برخی کلمات و قواعد را متوجه نشده؛ هرچند به ظن خودش آن را فهمیده باشد؛ ازاین‎رو آنها را طعن کرده و صریحا نسبت کفر و الحاد به ایشان داده است. از جمله مواردی که نسبت کفر به صدرالمتألهین شیرازی (که علاوه بر اقرار به اسلام، مناسک آن را انجام می‎داد و هفت بار پیاده به حج رفت و در هفتمین بار در همان مسیر از دنیا رفت) داده است، در اوایل شرحش بر رساله «حکمت عرشیه» اوست. احسائی، پس از نقل این قول صدرا: «إن الموجود إما حقيقة الوجود أو غيرها و نعني بحقيقة الوجود، ما لا يشوبه شيء غير الوجود من عموم أو خصوص أو حدّ أو نهاية أو ماهية أو نقص أو عدم و هو المسمى بواجب‌الوجود. فنقول: لو لم تكن حقيقة الوجود موجودة لم يكن شي‏ء من الأشياء موجودا لكنّ اللّازم باطل، بديهة، فكذا الملزوم»، به ابطال آن پرداخته و این نوع تقسیم‎بندی او را باطل دانسته و تقسیم دیگری ارائه داده و این‎گونه نوشته: «محلّ التقسيم مع لحاظ تسمية من يصدق عليه اسم الوجود من حيث إنّه «هست» كما في الّلغة الفارسیة ثلاثة أنواع: أحدها: ‎مثال الفاعل و اسمه كالقائم بالنّسبة إلى زيد... و ثانيها: ‎الفعل أعني المشية و الإرادة و الإبداع... و ثالثها: ‎المفعول الأوّل و هو عندنا هو النّور المحمّدي». شیخ احمد، گویا متوجه این امر شده که منظور ملاصدرا در تقسیم، یک چیز بوده و خودش چیز دیگری را نقد کرده است؛ ازاین‎رو می‎نویسد: اگر فکر می‎کنید صدرا چنین چیزی را اراده نکرده، می‎توانید به کلمات دامادش ملا محسن فیض کاشانی در «الكلمات المكنونة» مراجعه کنید. وی پس از ذکر عباراتی از ملا محسن فیض، می‎گوید: اگر این کلمات به وحدت وجود - که علما بر تکفیر معتقد به آن اجماع دارند - ‎اشاره ندارد، پس وحدت وجود، چه معنایی می‎تواند داشته باشد؟ بلکه کلمات او امری بالاتر، یعنی وحدت وجود و موجود را می‎رساند. محمود شهابی، پس از بیان این کلمات، نقد ظریفی را از دیگر شارح حکمت عرشیه، یعنی مولی محمداسماعیل بن مولی سمیع اصفهانی ذکر می‎کند که پس از نقل مطلب بالا از شیخ احمد احسائی در فوق، در پاسخ به او می‎نویسد: مورد تقسیم در اینجا، موجودی است که موضوع علم الهی است، نه حقیقت وجود... من در تعجبم که چگونه احسائی احتمال عدم فهم منظور از کلام ملا محسن را نداده؛ درحالی‎که ملا محسن از شخصیت‎های عالم به اخبار اهل‎بیت(ع) است. منظور ملا محسن از وجود مضاف إلی الله تعالی، وجود منبسط، یعنی امر الهی و فعل اوست که ربط محض و اضافه اشراقیه صِرف است و في ذاته، هیچ حکمی بر آن نمی‎شود.. محمود شهابی در نهایت از انتساب کفر و الحاد به کسانی که نه‎تنها اقرار به اسلام دارند و احکام الهی را هم مراعات می‎کنند، بلکه عالم در این زمینه هم هستند، تنها به دلیل وجود برخی عبارات در کلماتشان، آن‎هم با عدم فهم معنی دقیق آن کلمات، اظهار تأسف می‎کند. وی پس از بیان معانی چهارگانه برای وحدت و بیان فسادِ فقط اعتقاد به یک نوع از این چهار نوع وحدت در وجود، قول به اصالت ماهیت را هم در نهایت بازگشت‎کننده به قول به وحدت وجود می‎داند و می‎گوید: حتی کسانی مانند شیخ احسائی هم که قائل به اصالت وجود و ماهیت باهم هستند، در حقیقت [ناخواسته] قائل به وحدت وجود می‎باشند. در مقدمه این کتاب، مباحث وجود و ماهیت، اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، اینکه وجود حقیقت واحدی است که دارای مراتب مختلف است، منظور فلاسفه از «بساطت» و «اشیاء» در قاعده «بسيط الحقيقة كل الأشياء» بیان شده است. نویسنده، محتوای اصلی مطالب را در دو مبحث توضیح می‎دهد: استدلال بر اینکه بسیط الحقیقه کل اشیاء است و لوازم بساطت یا فروع این قاعده، مثل اینکه بسیط، واحد و احد و ازلی و... است. او هرکدام از واحدیت، احدیت، ازلیت، ابدیت و عین صفات وجودیه کمالیه بودن بسیط حقیقی را در یک فصل مجزا توضیح می‎دهد. محمود شهابی، در خاتمه کتاب، برخی از آیات و رویات قابل استشهاد در تقریر خودش از این قاعده را ذکر می‎کند.

بحث وحدت و وحدت وجود، یکی از مباحث مهم فلسفی و عرفانی است. هم ملاصدرا با طرح وحدت تشکیکی وجود و سپس وحدت شخصی آن، راه ویژه ای را در مسأله ی هستی شناسی پیموده است و هم ابن عربی، بنیانگذار عرفان نظری و نظریه ی وحدت وجود، در آثار خود تلاش نموده تا از وجوه مختلف ، وجود و وحدت آن را رازگشایی کند. وحدت وجود ابن عربی، اندیشه ی ملاصدرا را سخت، تحت تأثیر خود، قرار داده و در نهایت، این دو متفکر را به مشابهت های زیادی، در اندیشه، سوق داده است. ضروری است، پس از تبیین اندیشه های ابن عربی و ملاصدرا، در بحث وحدت وجود، به نتایج فلسفی و عرفانی پذیرش این نظریه، توجه گردد.در این رساله به این مهم پرداخته شده است.