جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از علل گسترش اسلام در عصر نبوی که تأثیر زیادی هم در جامعه آن عصر داشته است سیره ‏تربیتی خود حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود، ایشان با روش‌های تربیتی خود توانست به عنوان الگو در جامعه ‏مسلمان قرار بگیرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آغاز دعوت خود با سخنان و خطبه‌ها، عواطف و احساسات ‏خود و در مرحله بعدی با رفتار خود، توانست جامع? جاهلی آن روز را تربیت دینی کند و همین امر باعث ‏گسترش و پیشرفت اسلام در جامعه آن روز و حتّی بعد از آن شد. هر چند عوامل چندی در پا گرفتن و ‏گسترش دین مبین اسلام دخیل بوده‌اند اما سیره حضرت را می‌توان مهم‌ترین عامل برای این گسترش دانست ‏و در رأس آن شخصیت وجودی خود حضرت اصلی‌ترین عامل جذب مردم به ایشان و در نتیجه گسترش سریع ‏اسلام در آن عصر به شمار آورد. ما در این تحقیق بعد از تعریف کلیات و مفاهیم، در فصل دوم به این موضوع ‏پرداختیم که سیره شناختی حضرت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) در گسترش اسلام چه نقشی داشته است و بعد ‏از تعریف مسئله شناخت نمونه‌های از این سیره را ذکر کردیم. در فصل سوم به بحث تأثیر سیره عاطفی ‏حضرت در گسترش اسلام اشاره کردیم و به رابطه بین شناخت و عاطفه در این فصل پرداختیم، چرا که برای ‏عملی شدن شناخت باید انگیزش باشد و عاطفه یک انگیزش بسیار مهم هست که حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) ‏در سیره خود عاطفه را بسیار پر رنگ کردند. در فصل چهارم به تأثیر سیره حضرت در گسترش اسلام ‏پرداختیم و در مقدمه‌ای به رابط بین شناخت و عاطفه و رفتار اشاره کردیم، رفتار در حقیقت نتیجه شناخت و ‏عاطفه هست چرا که وقتی عاطفه و انگیزش باعث انگیزه در شناخت و هدایت شناخت می‌شود، این شناخت و ‏معرفت در رفتار متجلّی می‌شود. در این فصل به نمونه‌های رفتاری حضرت هم اشاره کرده‌ایم.‏

قرآن کریم، کتاب مذهبی ما مسلمانان، معجزه‌ی جاوید و سند نبوت حضرت خاتم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) و دستورالعمل هدایت و تربیت انسان است. از آن‌جا که تعابیر و گزاره‌های قرآن، توسط خداوند دانا، مدبر و حکیم انتخاب شده است، استفاده از هر الگوی بیانی در این گزاره‌ها، نشانه‌ی نقش و کارکرد مؤثر آن در تربیت و هدایت انسان و جوامع انسانی است. پرسش از مهم‌ترین روش‌های کسب معرفت و شناخت و توصیه‌ی قرآن می‌باشد. «فَسْألُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لاتَعْلَمُون‏» « اگر نمى‏دانيد، از آگاهان بپرسيد.»(انبیاء/7) قرآن در بیان اهداف خود از اسلوب‌های متنوعی استفاده کرده است. اسلوب استفهام و پرسش حدود 1260 بار در قرآن تکرار شده است. پژوهش حاضر در ‌صدد کشف و ارائه‌ی کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن است. این پژوهش حاوی یک مقدمه در «کلیات تحقیق»، سه فصل در «پرسش»، «تربیت در قرآن» و «کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن» و یک ضمیمه در «پاسخ‌گویی» است.در فصل اول از کلیاتی درباره پرسش، آداب، اهمّیت و انواع آن و نیز از پرسش در قرآن، اطّلاعات آماری پرسش‌ها‌ی قرآنی و ادات استفهامیِ بکار رفته در آن و معانی حقیقی و بلاغی آنها بحث شد. در پایان فصل، جدول تعداد و پراکندگی آیات پرسشی به ترتیب سوره‌ها و نیز جدول فراوانی ادات استفهام آورده شده است. در فصل دوم از تربیت دینی، اهداف و روش‌های آن و نیز برخی روش‌های تربیتی قرآن بحث شده است. در فصل آخر یعنی «کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن» آیات پرسشی قرآن با استفاده از کتاب‌های تفسیری و تربیتی به تفصیل بررسی، و بیست و نه کارکرد اساسی و مهم تربیتی از این آیات استنباط و استخراج شد و برای هر کارکرد از میان آیات مرتبط، آیه‌ی دارای دلالت بیشتر انتخاب و توضیحات لازم، ارائه و در نهایت آیات هم‌سو با هر کارکرد ذکر شد. مهم‌ترین دستاورد این پژوهش آنست که هر یک از آیات پرسشی قرآن با اتخاذ شیوه‌ای خاص، استفاده از ادات ویژه، سیاق خطاب یا غیبت و نیز با توجه به موضوع، مخاطب، سؤال کننده و شأن نزول آیات، دارای چندین نکته و کارکرد است که در تربیت و هدایت انسان و جامعه‌ی انسانی بسیار مؤثر است و می‌تواند دستمایه افرادی که عهده‌دار امر تربیت هستند باشد. این نوشته با عنایت به محدودیت‌ها و بضاعت اندک نگارنده بخش کوچکی از این کارکردها را ارائه داده است. انشاءالله این گام، هر چند کوچک و جزیی مورد قبول حضرت حق و آغازی بر فعالیت‌های علمی علاقه‌مندان در این زمینه باشد.

زندگی و حیات ظاهری پیامبر اعظم(ص)، به عنوان بهترین اسوه، را می‏توان در ابعادی چند و قالب‏ها و محورهای گوناگون مورد دقت و تأمّل قرار داد. حیات سیاسی و اجتماعی، حیات اقتصادی و معیشتی، حیات عبادی و سلوک معنوی و ... . چنان‏که بسیاری از این محورها را می‏توان در قلمرو فردی و اجتماعی و از نقطه نظر سلوک شخصی و فردی و از نقطه نظر رهبری اجتماعی و مدیریتی ملاحظه کرد.بعد فرهنگی حیات رسولاکرم(ص) یکی از مهم‏ترین ابعاد زندگی فردی و اجتماعی آن حضرت(ص) است.در پژوهش پیش‏رو، چنان‏که از عنوان آن پیداست اصول زندگی و حیات فرهنگی پیامبر اکرم(ص) که زیربنا و پایه سبک زندگی آن حضرت را می‏تواند استوار سازد، مورد تأمّل و گزارش قرار گرفته است.در گزارش اصول سبک زندگی فرهنگی اسوه یگانه و خاتم سفیران الاهی تلاش شده است تا این امر از سه زاویه نگرش‏های فرهنگی؛ ارزش های فرهنگی و رفتارها مورد مطالعه، تحقیق و گزارش شود.به نظر می‏رسد در هر سه قلمرو مورد اشاره اصول و قواعدی است که بر اساس آن‏ها می‏توان به کشف و تبیین سبک زندگی رسول اکرم(ص) رهنمون شد.به‏طور مشخص در سخن از اصول اساسی سبک زندگی پیامبر(ص) و زمینه نگرش‏های فرهنگی می‏توان از صل معرفت افزایی علم، وجوب عینی علم سخن گفت. و در زمینه ارزش‏های فرهنگی نیز می‏توان از اصولی چون ارزش ذاتی علم و عالم، اصل درونی کردن ارزش‏های اسلامی و اصل ارزش مسجد به عنوان نمادهای فرهنگی و معنوی جامعه و هجرت سخن گفت. و در زمینه رفتارهای سبک زندگی فرهنگی پیامبر اکرم(ص)، بر اصولی چون ساده‏‏زیستی، نظم، اخلاص، خرافه‏ستیزی، مدارا و رفق، اخوّت ایمانی، صلابت و قاطعیت و اصل تأمین نیازهای ضروری اجتماعی استوار بوده است.روش تحقیق، تاریخی می‏باشد که با مطالعه آثاری در زمینه تاریخ عمومی و سیره نبوی و تعلیم و تربیت اسلامی از اسناد و مدارک معتبر در کتابخانه‏ها شروع شد و سپس مقوله‏های فرهنگی تفکیک شده و ضمن فیش‏برداری به طبقه‏بندی اطلاعات کسب شده به صورت اصول نگرشی، ارزشی و رفتاری پیامبر با تکیه بر روایات و مستندات تاریخی پرداخته شده است.

خداوند (عز و جل) هر موجودی را که آفرید اسباب هدایتش را نیز فراهم کرد و انسان به عنوان اشرف این مخلوقات از این قاعده مستثنی نیست و این هدایت توسط پیامبران وانبیاء مرسل انجام پذیرفته است . خداونددر قرآن کریم؛این معجزه جاوید راه هدایت و سعادت بشر را بر خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) فرو فرستاد و ادامه این راه پس از انقطاع وحی توسط امامان معصوم(ع) صورت پذیرفت . با وجود پیشرفتهای مادی چشمگیر ؛ تدبر و عمل به قرآن کریم تنها راه نیل به این هدایت و از ضروری ترین نیازهای بشری است . یکی از مواردی که جایگاه و اثرات دنیوی و اخرویش آنقدر عظیم است که هم صراحتاَ و هم تفاسیرحدود سی و چهار آیه در قرآن کریم در مورد آن بیان شده ؛ تهجد است . که به توفیق الهی در این پایان نامه سعی شده حتی الامکان آنچه که در قرآن و سیره پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) و نیز احادیثی که در این مورد بوده و نیز اهتمام بزرگان دین واثرات دنیوی واخروی و مطالب مرتبط با این موضوع جمع آوری گردد. در این راستا تفاسیر بسیاری اعم از شیعه و سنی و سیره و کتب مرتبط با آن مورد بررسی قرار گرفته تا بدور از هر گونه شائبه و سلیقه مذهبی خاص بوده و در پایان مختصری از احکام تهجد بر اساس سیره و احادیث بیان شده تا انشاء الله راه گشای مشتاقان قرار گیرد

ازآنجا که بررسی شیوه‌های ارتباطی پیامبراسلام «صلی الله علیه و آله» می‌تواند نوع تعامل را در تمام سطوح ارتباطی تنظیم نماید و ازطرفی موجب برقررای ارتباط مؤثر و نشر و گسترش دین مبین اسلام شود. از این رو این پژوهش تلاش دارد با بررسی حیات تبلیغی پیامبر اسلام «صلی الله علیه و آله» در دوران مکی با رویکردی ارتباطی به شیوه‌های ارتباطی پیامبر «صلی الله علیه و آله» بپردازد. برای دستیابی به این مهم از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است و از طریق مراجعه به منابع دست اول تاریخی و منابع روایی شیوه‌های ارتباطی پیامبر «صلی الله علیه و آله» و اصول حاکم بر آن را استخراج و به بررسی و نقد رویکردهای ارتباطی اندیشمندان ارتباطی پرداخته وحاصل این تلاش درباره اصول حاکم بر سطوح ارتباطی پیامبر اعظم «صلی الله علیه و آله» در دوران مکی عبارتند از: خوش خلقی، تساهل، جذابیت، تغافل ،همانندی و... در ارتباطات میان فردی و در ارتباطات گروهی:اصل اعتماد، تدریج، همدلی،خوشروئى... و اصول حاکم برارتباطات میان‌فرهنگی: مدارا، پایبندی به اصول و ارزش‌ها، احترام متقابل و اصل موعود گرایی. وشیوه‌های ارتباطی پیامبر اعظم «صلی الله علیه و آله» نیز عبارتند از: انگیزه‌بخش و جلب توجه مخاطب، بهره‌گیری از مشترکات بین فرستنده و گیرنده، اعتباربخشی ارتباط، بهره‌گیری از ابزارهای ارتباطی مورد توجه مخاطب، رسانه‌سازی، ارائه الگوی عملی، اعزام مبلغ، انعطاف‌پذیری در استفاده از شیوه‌های پیام‌رسانی. و در پایان پس از نقد و بررسی رویکردهای ارتباطی و مقایسه آن با شیوه‌های ارتباطی پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله» روشن شدکه هیچ یک از رویکردهای ارتباطی نمی‌توانند شیوه‌های ارتباطی پیامبر «صلی الله علیه و آله» را بیان نمایند. بنابراین یک مدل پنجمی مطرح شد و آن را مدل دعوت نامیدیم که زیربنای آن نظریه توحید است ونظام ارتباطی بر پایه آن ساخته می‌شود، و آنچه نقش جهت‌دهی خطوط ارتباطی را در ارتباطات اسلامی دارد، ارتباط با خداست، در واقع ارتباط با خدا رکن همه ارتباطات است.

به گفته قرآن کریم ، اهل کتاب ازآمدن پیامبر اسلام خبر داشته اند و ظهور آن حضرت ودینش امر غیر منتظره ای برای آنها نبوده است .اما به رغم چنین اطلاعاتی پس از ظهور اسلام روابط آباء کلیسا ورهبران دین یهود با پیامبر اسلام وآیینش منصفانه نبود . در این پزوهش به تبیین و تحلیل مواضع سیاسی پیامبر اسلام با یهود ومسیحیت پرداخته وعقاید و فعالیت آنها مورد بررسی قرار گرفته و روشهای آنها برای رویارویی با اسلام تشریح گردیده است . همچنین بررسی مواضع پیامبر دردوره بعثت وهجرت بصورت جداگانه در نظر گرفته شده است . دربررسی های به عمل آمده ، مشخص گردید اهل کتاب با وجود اینکه به کتب آسمانی پیامبران الهی خود اعتقاد داشتند و اوصاف پیامبر (ص) در کتابهایشان آمده بود ، ایشان را انکار کردند وحتی برای انکار این واقعیت کتب خویش را تحریف کردند.پیامبر اکرم (ص) تصدیق کننده پیامبران قبل از خود می باشد که با رفتاری مسالمت امیز وبا نشان دادن چهره حقیقی وصحیح از دین مقدس اسلام در طول رسالت خود سعی در جذب و هدایت مسیحیان ویهودیان به سوی دین اسلام داشتند.البته ، نمونه های برخورد تند وغیر قابل انعطاف نیز در سیره عملی پیامبر وجود دارد، اگر بخواهیم ملاکی برای این رفتارهای پیامبر ارائه دهیم ، می توانیم بگوییم آنجا که اساس وبنیان دین هدف گرفته شود واقدامات مخالفان در مقابل اصول تغییرناپذیر دین اسلام وبه منظور از بین بردن آن باشد ، رفتار پیامبر (ص) متعصبانه وانعطاف ناپذیر است ودر غیر این موارد مدارا بوده است که ریشه برخوردها در تحریف کتب آسمانی آنها وعقاید نادرست آنها می باشد.

مسئله وحي از جمله مسائل مهم در حوزه علوم قرآني است. موضوعاتي چون نحوه ارتباط پيامبر با خداوند، چگونگي تفهيم مفاهيم وحي از سوي خداوند به پيامبرو نقش پيامبر در اين فرايند، از جمله موضوعات مطرح شده ذيل اين مسئله است. مبحث نقش پيامبر در وحي در سال‌هاي اخير و با ورود نظريه‌هاي دين پژوهان غربي بر سر زبان‌ها افتاد. اعتقاد عموم مسلمانان در اين زمينه به نقش قابلي و پذيرندگي پيامبر خلاصه مي شود؛ اما در اين زمينه نظريه‌هايي نيز وجود دارد كه با الهام از علوم جديد و يا نظريۀ تجربۀ ديني در غرب، پيامبر را فاعل و آفرينندۀ قرآن مي‌دانند. اين تحليل‌ها از وحي در بين روشنفكران مسلمان نيز طرفداراني پيدا كرده است که باعث رواج برخی شبهات و مستند کردن آنها به دیدگاه عرفا و فلاسفه اسلامی شده است. تبیین صحیح دیدگاه اندیشمندان مسلمان و نقد و بررسی شبهات در این زمینه لازم است. در اين پژوهش که در سه فصل به سامان رسيده است، پس از بيان کليات و مفهوم شناسي در فصل نخست، در فصل دوم به نقش قابلی پیامبر در وحی پرداخته و با استفاده از آیات و روایات به این نتيجه رسيديم که پیامبر به واسطه فضل الهی و وجود شاخصه‌هایی برتر، شایستۀ دریافت وحی الهی شد. آن حضرت در متن وحیانی قرآن هیچ دخل و تصرفی ننموده است. در ادامه این فصل دیدگاه عرفا و فلاسفه را با این نظر مطابقت داده‌ایم. در فصل سوم به نقش فاعلی پیامبر در وحی براساس برخی دیدگاه‌ها موجود در این زمینه پرداخته شده است. با بررسی این دیدگاه‌ها مشاهده می‌کنیم که ادعاهای مطرح شده با صریح آیات و روایات در تضاد است و همچنین برخی اصول عقلی در حوزۀ نبوت را زیر سؤال می‌برد.

بوصيري و عطار دو شاعر مسلمان هستند كه در باره ي پيامبر (ص) مدايح قابل توجهي دارند. مضاميني همچون حقيقت محمدي، معجزات و كرامات پيامبر (ص)، معراج، فضايل اخلاقي، برتري بر ديگر پيامبران و شفاعت از جمله مواردي است كه هر دو شاعر به آن پرداخته اند، اما مضاميني همچون مقدمه غزلي، نقد عقايد اهل كتاب و جنگ و جهاد را تنها بوصيري بكار برده است . بوصيري صفات پيامبر را مستقيم و سيره وار بكار برده اما عطار مطالب را به دو شيوه مستقيم و غير مستقيم يا رمز گونه ذكر كرده است، موارد غير مستقيم عطار در خلال تصاويري هنري آمده است كه خواننده را به خود جذب مي نمايد، مدائح بوصيري به دليل سادگي و عاميانه بودن مورد پسندهمگان واقع شده و علي الخصوص برده به عنوان يك شاهكار ادبي جاودانه باقي مانده كه مورد معارضه شاعران مختلف در طول قرون متمادي قرار گرفته است، اما مدايح عطار را اكثراً خواص صوفيه خوانده و بدان توجه كرده اند . از سوي ديگر نگاه عطار به پيامبر (ص) و صفات و رفتار او نگاهي صوفيانه و عرفاني بوده و سير مراحل عرفاني را در آن حضرت به تجلي كشيده است، اما نگاه بوصيري نگاهي زميني بودهو او توان حركت در وادي عرفان را ندارد . هر دو شاعر نسبت به تعصب اظهار بيزاري كرده و در كنار مدح پيامبر به مدح اهل بيت و اصحاب نيز پرداخته اند. بوصيري همه مدايحش را در قالب قصيده بيان كرده اما عطار متنوع تر عمل كرده و مدايحش را در قالب هاي مثنوي، رباعي و قصيده آورده است.

طرح نظریه "پلورالیزم دینی"واعتقادبه اشتراک همه ادیان درحقیقت مطلق ازسوی متفکران ومتکلمان غربی ،روشنفکران ایرانی رابرآن داشت تاباتمسک به آیات قرآنی به ایجادشبهاتی درحقانیت دین اسلام بپردازنداما با توجه به اینکه دین اسلام به عنوان دین اکمل قابل جمع باپلورالیزم نیست،دراین پژوهش تلاش شده است بااستفاده ازکتب،مقالات وتفاسیرگوناگون به طرح مبحث پلورالیزم ونقدوبررسی مستندات قرآنی تکثرگرایان،با این فرضیه که "استنادات قرآنی مدافعان پلورالیزم ازاتقان کافی برخوردارنیست "درسه فصل پرداخته شود.فصل اول شامل کلیات ومفاهیم است که با بیان مفاهیم پلورالیزم ونقدآن به این نتیجه رسیدیم که پلورالیزم به عنوان یک مکتب خودسوز،پاسخی درمقابل این سؤال نخواهد داشت که اگرهمه مکاتب حق اند،پس راه درست،مکتب حق وراه نجات کدام است؟ومکتب باطل کدام؟درفصل دوم نیزبابررسی افکاروآثار روشنفکران معاصر ایران وبحث گسترده حقانیت ادیان وآموزه نجات به این نتیجه رسیدیم که پلورالیزم وکثرت گرایی دینی ازنظراسلام قابل قبول نیستاگرچه ادیان الهی رسمیت داشته ودرحوزه قوانین اسلام ازنظراجتماعی،حق حیات وفعالیت دارنداماحقانیت همه آنها موردقبول اسلام نیست ودین حق فقط اسلام است.ودرفصل سوم که اساسی ترین قسمت این پژوهش استبابررسی نظریه دکترسروش ودیگرروشنفکرانوردمستندات قرآنی آنان بوسیله آیات مبارکه قرآن وتفسیراین آیات،بااستفاده ازتفاسیرمعتبرالمیزان،نمونه،مجمع البیان،کبیر... به این نتیجه رسیدیم که یک راه راست ویک صراط مستقیم بیشتروجودنداردکه انسان رابه سعادت می رساند،آن هم راه اسلام ناب محمدی(ص) است.

پیامبر (ص) برای هدایت و آموزش مردم مبعوث شدند، سیره تربیتی ایشان می تواند رهنمودی عملی و چراغی فروزان فرا روی والدین در مسیر پر فراز و نشیب و ناهموار تربیتباشد و آنان را در دستیابی به اهداف عالی خود یاری کند.از آنجا که در دین مبین اسلام عاطفه و تربیت عاطفی آبشخور اعتقادی و معنوی دارد رجوع به آرا و افکار بزرگان دین از جمله پیامبر اکرم (ص) می تواند الهام بخش برنامه های تربیت عاطفی باشد.هدف این پژوهش که با روش تحلیلی –اسنادی انجام گرفته بررسی اصول و روش ها و معیارهای تربیت عاطفی با تاکید بر آموزه های پیامبر (ص) به مثابه یکی از نظریه پردازان اصلی جهان تشیع بوده است.بدین منظور ، احادیث و سیره عملی ایشان و همچنین مطالبی که در شرح و تفسیر این روایات نگاشته شده ، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در مکتب اسلام مبانی، اصول و روش های تربیت عاطفی مطابق با هدف غایی تربیت یعنی قرب الهی تعریف می شوند. به همین ترتیب مهم ترین نتایج و دستاورد های این تحقیق عبارتند ازشناسایی مبانی تربیت عاطفی از جمله ابراز محبت به فرزند، تامین امنیت ، تکریم شخصیت ، بازی بررسی می شود و از مبناها چهار اصل توجه ابراز محبت به فرزند،توجه به تامین امنیت کودک ، توجه به تکریم شخصیت کودک و توجه به بازی کودکاستنباط می شود و به همین ترتیب از هر کدام از این اصول روش هایی استخراج شده است.