جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهمترین موضوعات در حوزه‌ی دین و الهیات، مسئله ایمان دینی است؛ زیرا اساس حرکت به سوی خداوند همان ایمان به خدا و بازگشت به سوی اوست. چون مفهوم ایمان با همه‌ی ابعاد وجودی انسان در ارتباط است؛ به راحتی نمی‌توان حدود و جوانب آن را معین نمود. ایمان از یکسو با ساحت معرفتی آدمی ارتباط وثیق دارد و از سوی دیگر نمی‌توان از تاثیر ساحات عاطفی و ارادی بر ایمان نیز غفلت ورزید. به طور کلی ایمانی ارزشمند است که مبتنی برآگاهی و علم باشد. حالات روحی ، فضائل و رذائل درونی انسان و همچنین اعمال بیرونی و جوارحی او ارتباط معناداری با ایمان دارند. بررسی رابطه این حوزه‌های سه‌گانه با ایمان دینی، محور اصلی این پژوهش است و روش کار مبتنی بر شیوه توصیفی تحلیلی است. در همه‌ی بخش‌های این پژوهش، نهج‌البلاغه و سخنان گهربار حضرت علی(ع) مورد بررسی قرار گرفته است.

بی شک مسألۀ ایمان و عمل از مهم ترین و جدی ترین مباحث دینی است. به همین دلیل پرسش از رابطۀ میان ایمان و عمل در طول تاریخ اندیشه همواره در صدر بحث و گفتگوهای متفکران و اندیشمندان اسلامی بوده و هنوز هم هست. در پاسخ به اینکه آیا اساساً میان ایمان و عمل ارتباطی وجود دارد یا خیر برخی از گروههای اسلامی مانند اشاعره و مرجئه بر این باورند که میان ایمان و عمل هیچ گونه ارتباطی وجود ندارد و حتی کارهای ناشایستِ انسان تأثیری بر ایمان او نمی گذارد. اما گروههای دیگر مانند معتزله و شیعه بر این عقیده هستند که میان ایمان و عمل ارتباطی وثیق و ناگسستنی وجود دارد و عمل چیز ناچیزی در ایمان نیست، بلکه از اساسی ترین و ضروری ترین لوازم ایمان است. در تحقیق حاضر رابطۀ ایمان و عمل از دیدگاه ملا صدرا مورد بررسی قرار گرفته است. در اینجا مجموع مباحثِ مربوط در دو بخش و پنج فصل تنظیم شده است: در بخش اول، ابتدا کلیات و نیز تعاریف مفاهیم ایمان و عمل از نظر ملاصدرا مطرح شده است؛ در بخش دوم نیز ابتدا حقیقت ایمان و عمل بحث شده و پس از بیان حقیقت و ویژگیهای آن دو، در فصل پایانی دیدگاه ملاصدرادربارۀ رابطۀ ایمان و عمل طرح شده است.

«گناه» یکی از مسائل مهم فلسفی و کلامی است که با سعادت و سرنوشت انسان رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. ملاصدرا از جمله اندیشه‌ورزانی است که در آثار متعددش با رویکردهای متنوع به این مسئله توجه نشان داده است و از نظر کلی آن را جز مخالفت با اوامر و نواهی الهی نمی‌داند. در این پژوهش به تعریف صدرایی گناه، عوامل و زمینه‌های پیدایش آن، تأثیر آن بر زندگی و ضمیر انسان و راهکارهای مقابله با آن پرداخته شده است. تعریف صدرا از گناه، تعریفی الهیاتی است و از آن با واژه‌هایی چون معصیت، ظلمت، حرام، مرض نفسانی و شرّ اخلاقی یاد می‌کند. او گناهان را به تأسی از متون دینی به کبیره و صغیره و ظاهری و باطنی تقسیم‌بندی کرده است تا بر جنبه‌های دیگر از این مفهوم پرتو افکند. هر گناهی دارای زمینه و عواملی متعددی است. از دید صدرا، به عواملی چون حب دنیا، هوی‌های نفسانی، شیطان، قلب و جهل می‌توان توجه کرد. هر یک از این عوامل به میزان شدت و ضعفشان در گرایش انسان به گناه تأثیر دارند.گناه دارای تأثیراتی بر انسان در دنیا و آخرت است. از مهمترین تأثیرات گناه در دنیا تأثیر آن بر معرفت انسان است که با ضربه زدن به منابع معرفت، انسان را از معرفت محروم می‌کند. مجازات اخروی انسان براساس نظر ملاصدرا، تجسّم و نمود خود گناه می‌باشد. اما او راهکارهایی را برای پیشگیری و مقابله با گناهان ذکر کرده است. این راهکارها عبارتند از: ذکر خدا، اعتقاد به معاد، عزلت، ایمان به خدا و توبه. چنانچه با توبه واقعی انسان از تمام گناهانش پاک می‌شود.

رساله‌ حاضر به منظور تبیین دیدگاه دو فیلسوف ایمان گرا یعنی غزّالی ، متفکر قرن پنجم ه.ق و ویتگنشتاین ، متفکر قرن بیستم میلادی درباره ایمان وعقیده است . غزالی حقیقت ایمان را تصدیق و تسلیم قلبی نسبت به خدا می‌داند و با عقیده برخی فرقه ها که ایمان را تصدیق منطقی می‌دانند ، مخالف است . او عقیده را اکتسابی و تقلیدی می‌داند که به آنچه از طرف خدا به پیامبر نازل شده ، تعلّق می گیرد و باید به آنها ایمان آورد . با این حال ایمان قلبی فراتر از عقیده است . ویتگنشتاین هم ایمان را اعتماد به خدا می‌داند ؛ یک نوع احساس ایمنی مطلق ، که می‌توان با آن ادعا کرد که هیچ کس به چنین فردی آسیب نمی‌رساند . این احساس ربطی به عقیده ندارد . او در دوره دوم تفکّر خویش (فلسفه دوم) مفاهیمی چون «بازی زبانی» را مطرح می‌کند ، و زبان دینی را یک بازی زبانی می‌داند که جملات و مفاهیم دینی در بازی زبانی دینی معنا می‌یابد ؛ از این رو استدلال‌های مجرد فلسفی در حوزه دین کاربردی ندارد . بنابراین غزالی و ویتگنشتاین ـ هر دو ـ استدلال‌های عقلی و فلسفی را در حوزه دین قبول ندارند ؛ با این تفاوت که غزالی به دین و شریعت اسلام پایبند است ولی ویتگنشتاینمعتقد و عامل به هیچ دینی نیست.

در پژوهش حاضر کوشیده شده تا با تبیین زمینه های شکل گیری اندیشه های دینی میگل د اونامونو، فیلسوف اگزیستانسیالیست، به بررسی تأملات او در باب موضوعاتی چون اندیشه ی جاودانگی، رنج، آگاهی، مسیحیت، ایمان، عشق و خدا پرداخته شود. ترتیب بیان موضوعات به گونه ای است که سیر تدریجی اندیشه های او را از مرگ اندیشی_ که حاصل مواجهه ی انسان با حقیقت هستی رو به مرگ انسانی است و بیداری رنج آمیز او که برخاسته از این خودآگاهی است_تا چگونگی ایمان به خداوند_ در مقام آگاهی جاودانه ی جهان_ و اتحاد عاشقانه با او که تنها راه رسیدن به جاودانگی روحانی و جسمانی است، را روشن سازد. در این پژوهش کوشش نهایی بر معرفی و تبیین ساختار دین کیشوتی بوده است، که خود مصداق تمام عیار سیر اندیشه های دینی او درباره ی جاودانگی انسانی است، تا تمایز فلسفه ی اصالت وجودی خاص اونامونو با دیگر فلسفه های وجودی را هر چه بیشتر نمایان سازد. واژگان کلیدی: میگل د اونامونو، جاودانگی، رنج، ایمان، عشق، خدا،دین کیشوتی

طلب حقیقت ایمان از جان انسان،شأنی مهم و مبنایی در طرح دین برای سعادت و تقرب او به حضرت حق جل و علا است. طرح موضوع ایمان در میان دین‌پژوهان، ابعاد گوناگونی را تشکیل داده که مهمترین این ابعاد، چیستی ایمان و رابطه آن با معرفت بوده و از دغدغه‌های دیروز و امروز دین‌پژوه است و نقشی مهم در رهیافت‌های عالمانه نسبت به دین داشته و در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی نیز بروز دارد. در بخش نخست جستار حاضر، نظرات ابوحامد غزالی را در این مسأله به بحث نشستیم و دریافتیم که چیستی ایمان در نظر غزالی، یک معنای واحد را در بر نمی‌گیرد؛ هرچند تهافتی میان این معانی دیده‌ نمی‌شود و حتی با قدری مسامحه می‌توان آن‌ها را به صورت تشکیکی ملاحظه نمود که از گرهی بسیط در قلب تا تصدیق و حتی کشف و شهود عالم غیب امتداد می‌یابد. طبق مولفات موجود، غزالی در غالب کلماتش رویکرد تصدیق‌انگارانه اشاعره را ادامه می‌دهد و دقت‌های افزون‌تری را نسبت به هم‌مسلکان اشعری خویش به‌کار می‌گیرد. معنی تصدیق نزد او به اعتقادی جازم برمی‌گردد؛ این اعتقاد در تحلیل او، بیش‌تر با نوعی یقین و تسلیم درونی پیوند می‌خورد تا کسب یک جور علم حصولی و مفهومی صرف. غزالی اگرچه راه صوفیه را مقدم و والاتر از طرق دیگر حصول ایمان قرار می‌دهد اما دیگر راه‌ها و از جمله، برهان و استدلال را از اعتبار ساقط نمی‌کند؛هرچند روندگان مسیرش را به‌جهت بدبینی نسبت به فیلسوفان و فرآورده‌های آنان، اوحدی در هر دوران قرار می‌دهد و در مقابل، بر ایمان عوام که گاه بر اثر مشاهده شخص نبی حاصل می‌شود، ارج‌ می‌نهد. این مواضع می‌تواند تاثرات غزالی - از تربیت اولیه، مسیر علمی، روحیات خاص، مبادی فکری خاص، ذهن سیال، اوضاع زمانه و نسبت‌های متنوع او با حکومت و...- را در تحلیل فرا بخواند که ما به قدر وسع خویش در این وادی گشت زدیم.و اما مسأله دومی که در این تحقیق مورد کنکاش قرار گرفته و مواد تحلیلی آن در مسأله نخست فراهم آمده،عبارت است از نحوه ایمان‌گروی حجه الاسلام غزالی که گاه او را نماینده ایمان‌گرایان مسلمان معرفی‌ کرده‌اند اما به اعتقاد ما رخنه«تبیین نحوه ایمان‌گروی» او را ندیده‌اند. فرضیه ما بر تفاوتاساسی و جوهری این نحوه ایمان‌گروی با رویکردهای ایمان‌گرایانه غربی و مسیحی استوار است؛ فضلا از این‌که نهادن عنوان ایمان‌گرا بر دانشوران مسلمان چندان روا نیست. توجه به تغایر پیش زمینه‌های «طرح مسأله ایمان و عقل» در فضایی که غزالی زیست فکری و اجتماعی خود را در آن رقم زدهو توجه به تلقی متفاوت وی از ایمان و معرفتکه با معنای ایمان در نظر ایمان‌گرایان مغرب زمین تفاوت جوهری دارد، ما را به این نتیجه هدایت می‌کند که اساسا ایمان که یکی از طرفین ماجرای عقل و ایمان است، در نظر غزالی از سنخ باور و تصدیق به حقایق و معانی دینی است که گاه با گرهی بسیط در قلب و گاه مجموع تصدیق و عمل و گاهی نیز به تصدیقی از جنس شهود عالم غیب اتفاق می‌افتد و چون یقین فرد مومنْمفهومیِ صرف نیست، تفاوتی نمی‌کندکه منشأ آن، برهان عقلی، مسلمات جدلی، خطابه اقناعی، اعتماد به شخص نبی، شنیدن خبر از او با وجود قرائن بصری و یا ملایمت طبع آدمی با خبر رسول باشد.نکته مهم این‌که غزالی به همراه سایر متفکرین اسلامی هرگز با مسأله‌ای به‌نام «پارادوکس‌های ایمانی» مواجهه‌ای تام و تمام نداشته و برخلاف سنت مسیحی، نسبت به ایمانی که تضاد و یا دست‌کم تغایر با عقل از ذاتش می‌جوشد، بیگانه-است. هم‌چنین طرف دیگر ماجرا یعنی عقل و عقلانیت نیز معانی و مراحل متفاوتی را در فرهنگ اسلامی به خود گرفته است. دشمنی با فلاسفه در میان متکلمان و به‌ویژهاشاعره پر طمطراقی چون غزالی و فخر رازی نیز، همواره با ژست و دعوی منطق و برهان صورت می‌پذیرد.دانشوران مسلمان و از جمله آن‌ها غزالی به جهت عدم تناقض در متن مقدس‌شان و به مقتضای فضایی که مکرر در مکرر ترغیب به تعقل و تفکر و تدبر در آن موج می‌زند و به لحاظ ارزشی که برای طریقه برهان و تعقل قائل هستند و عقل را- چه اذعان کنند و چه نکنند- حجتی الاهی می‌یابند و مهم‌تر از همه، تلقی خاص‌شان از ایمان به معنای تصدیق، هرگز پیش‌نهاد «ایمان به‌جای برهان» یا «دین علی‌رغم عقلانیت» یا «آموزه‌های وحیانی ورای علم و معرفت» را به پیش نمی‌کشند! بلکه بالعکس طعنه‌هایی را- بجا یا نابجا- به اهل فلسفه می‌زنند مبنی بر اینکه اولا و بالذات بر همان عهد برهانی و منطقی بودن خویش وفا نکرده‌اند! و ثانیا و بالعرض (به زعم اینان) به برخی آموزه‌های خلاف ظاهرِ حجت‌مند قرآن در مورد مبدأ و معاد رسیده‌اند.این سخن، اوج اثبات مدعای ماست در مورد سلوک ایمانی‌ حجه الاسلام غزالی که نه ضدیتی با عقل دارد و نه علی رغم عقل تصور می‌شود و نه غیر قابل اثبات توسط عقل است و نه به‌طور کلی در جو غیر عقلانی نشو و نما می‌کند. به جرأت می‌توان گفت که در متن «المنقذ من الضلال» و سایر کتب او نظیر «تهافت الفلاسفه» و «احیاء العلوم» و... دشمنی با فلسفه‌ورزی به جهت آفات دیگری است که متدینان زمانه او با خواندن کتب فلاسفه به آن دچار می‌شدند. به هر روی آن‌چه برای ما در تحلیل نحوه ایمان‌گرایی غزالی مهم می‌نماید، این است که مخالف فلسفه‌ورزی مصطلح در عالم اسلامی، هرچند غزالی باشد(!)، باز به طریقه برهان و استدلال در راه رسیدن به ایمان معترف است و تصدیقِ هم-معنی ایمان را با چنان قاطعیت و قطعیتی که در شروطش حکایت می‌کند، می‌پسندد. شاید او با حقیقت فلسفه که مبتنی بر تعقل و اندیشه برهانی است، مشکلی ندارد و مشکلش تنها با فرآورده‌های موجود و احیانا یونانی و بعضا معارض با آموزه-های متشابه قرآن است. درست برخلاف ایمان‌گروی زائیده از بطن قرون وسطی که برخاسته از تهافت در متن دین محرَّف مسیحیت نظیر تثلیث و تجسد و الوهیت عیسی(علی نبیا و علی آله و علیه السلام) است و کلیسای اندوده با تعصب بر فلسفه یونانیِ متدین گشته!

چکیدهبحث و سخن از عمل «سهل ممتنع» است. سهل است از آن روی که چنان پنداشته می‌شود روشن است و بحث و فحص زاید خواهد بود. ممتنع است از آن جهت که منابع دینی ارج و منزلت والایی را بدان داده و با تأمّل‌های فراوان می‌توان یافت که گستره‌اش تمام زوایای حیات انسانی اسلامی را درنوردیده است. دین به روشنی عمل را مهم‌ترین آموزه تلقی می‌کند و فردای انسان را در گرو آن رقم می‌زند اما واقع جامعه اسلامی و دینی چنان نیست؛ زیرا مسلمانان غالباً از یک سو با نگاه دینی و واجب عملی بدان ننگریسته‌اند و از سوی دیگر دامنه‌ی آن را محدود دانسته‌اند و بالاخره سهل-انگاری و آرمان جویی و جایگزین‌گرایی این آموزه‌ی والا را در زندگی انسانی اسلامی به شدّت ناکارآمد کرده است. بر این اساس، این پژوهش از یک سو بر آن است که به جایگاه عمل در پیوند با ایمان پاسخ گوید و آن‌گاه پایگاه آن را در گستره زندگی انسان نشان دهد و سرانجام ویژگی‌ها و چگونگی آن را برنماید و ناکارآمدی آن دیدگاه و عواملش و مهم‌ترین آسیب‌های عمل را تبیین کند. در این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از قرآن و نظر پیشوایان دینی صورت گرفت، مشخص شد که ایمان حقیقی عبارت است از شناختی با دل، پذیرشی با زبان و کرداری با اندام‌ها یعنی ایمان هم بُعد معرفتی، قلبی و درونی دارد و هم بُعد عملی و عینی. عمل در پیوند با ایمان در زندگی انسان از اهمیّت والایی برخوردار است و در گستره‌ی زندگی او که در دنیا، برزخ و قیامت امتداد می-یابد نقش تعیین کننده دارد. ایمان و عمل هر دو اصالت دارند و هر یک مُقوِّم، مُصَحِّح و مُوَکِّد دیگری است. اقسام عمل آثار گوناگونی به دنبال دارد و سرنوشت فردی و اجتماعی انسان و جامعه با آن رقم می‌خورد و سرانجام جزا عین عمل است که تجسّم می‌یابد و به انسان ارائه می‌گردد و بدین‌سان سعادت و شقاوت اخروی هم براساس آن معیّن می‌شود. عمل در پیوند با ایمان با ویژگی‌هایی مانند شایستگی(صالح بودن)، علم، رعایت ظرف وقوع، اتقان، تقوا، دوام، بصیرت و تدبیر مورد توجه اسلام است و چنین عملی در معرض آسیب‌هایی چون کفر، نفاق، شرک، عُجب، ریا، تنبلی و سستی و کوتاهی، منّت و اذیّت، تزیین و حبط قرار دارد.

قرآن کتاب هدایت و تربیت است. که انسان را به قلّه‏هایِ شرافت، کرامت و تعهد و ایمان فرا می‏خواند. قرآن کریم در جهت رسیدن انسان به جایگاه والایِ ایمان، تقوی و یقین از جمله از "الگو" بهره می‏گیرد، یعنی در پسندید انسانی چهره‏های والایی را می‏نهد که از کمند کشش‏ها و جذبه‏هایِ مادی و دنیوی و وابستگی‏های پست رمیده و در جهت رسیدن به "خدا" از هیچ دریغ نورزیده‏اند:"ضَرَب الله مثلاً لِلَذین آمنوا إمرأتِ فرعون ... و مریم ابنت عمران اَلتی احصنت فرجَها" ... در این پژوهش الگوهای ارائه شده در قرآن از میان زنان چهره‏نمایی شده‏اند، امّا نه به شیوه فردی که تک، تک آنان به بحث و فحص نهاده شوند و از زندگی و فراز و فرود حیات انسانی- الهی آنها سخن رود، بلکه به صورت موضوعی تا خواننده را بیشتر رغبت افزاید و به یاری خداوند همه را بصیرت.بدین سان ابتدا باورها و اعتقادات بانوانِ الگو گزارش شده است، چگونگی باور آنها به توحید، معاد، وحی انبیاء و ایستادگی در پایِ این باور. پس از آن سخن از منش‏های بندگی اسوه‏هاست جلوه‏های اخلاص، توکل، خشوع، بیم و امید، دعا، عبادت و استعاذه. این حقایق در فراز و فرود زندگی آنان نشان داده شده است.بررسی منش فردی و اجتماعی اسوه‏هایی از بانوان؛ برای نشان دادن ابعاد موضوع و بهره‏وری از مومنان است تا با کاربرد این همه در گستر? زندگی آشنا شویم و بکار بریم. سخن از سیاست و منش‏های سیاسی و توانایی در حوزه سیاست بسیار تنّبه آفرین است در گزارش چگونگی موضع بانوان الگو در این زمینه درس‏آموز، آنچه در این پژوهش آمده دریچه‏ای است به شناخت بسیار مهم.

کتاب حاضر یکی از اثرهای مهم در فلسفهء دین است و نویسندهء آن یعنی آقای آنتونی کنی شخصی است که هم در علم کلام و هم در فلسفهء دین صاحب‌نظر است و یکی از معروفترین فیلسوفان دین در عصر کنونی در انگلستان است . البته لازم به ذکر است که رویکرد ایشان در این کتاب صرفا از دید یک فیلسوف دین است و با حفظ این دیدگاه، مباحثی که مطرح می‌کند تقریبا منصفانه آنها را بررسی می‌کند و نتیجهء نهایی که ایشان از این مباحث بدست می‌آورد، خود حاکی از عجز فلسفه در رسیدن به حقیقت است چرا که ایشان تقریبا در همهء مباحث این کتاب به "لاادری‌گری" می‌رسند. آقای آنتونی کنی متولد سال 1931 در شهر لیورپول انگلستان است . در سال 1955 یعنی در سن 24 سلگی رسما به کسوت کشیشی در سنت کاتولیک درمی‌آید و تا سال 1963 در این کسوت باقی می‌ماند. اما پس از هشت سال لباس و کسوت کشیشی را رها می‌کند و به کارهای فلسفی خود می‌پردازد. در اینکه علل و انگیزه‌های او از ورود به این کسوت و همچنین خروج او از آن چه بوده است ؟ اطلاعی نداریم، همچنین دربارهء جزئیات زدگی خصوصی و زندگی علمی او اطلاعات زیادی در دست نیست . دربارهء مقام علمی او گفتنی است که استاد دانشگاه آکسفورد است . در دانشگاه لیورپول تدریس داشته است همچنین در دانشگاههای آمریکا به عنوان استاد مهمان تدریس کرده است . از سال 1989 تا 1993 ریاست فرهنگستان بریتانیا را به عهده داشته است . صاحب بیش از سی اثر علمی است که عمدتا در فلسفه دین است از جمله مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از طرق پنجگانهء آکوئیناس ، خدای فلاسفه، ایمان و عقل، عقل و دین و همچنین کتاب حاضر "ایمان چیست ؟". شایان ذکر است که هیچکدام از آثار این فیلسوف بزرگ به فارسی ترجمه نشده است و همچنین مطالب قابل توجهی به زبان فارسی دربارهء او در دست نداریم. البته گفتگوی او با برایان مگی دربارهء فلسفهء قرون وسطی "در کتاب فلاسفهء بزرگ " ترجمهء آقای فولادوند، در دست است و همچنین کتابی تحت عنوان "تامس مور" ترجمهء آقای عبدالله کوثری و همچنین مقاله‌ای تحت عنوان "حقایق سرمدی" برگرفته از کتاب خدای فلاسفه، ترجمهء آقای هدایت علوی تبار. کتاب حاضر شامل هشت گفتار پیرامون مهم‌ترین مسائل فلسفهء دین است .

نقش معرفت و ایمان در مصونیت تفکر کلامی شیعیمباحث کلامی شیعی دارای تاریخ دیرینه ای است که به روزهای اول ظهور اسلام برمیگردد، این امر باعث شده که این مکتب کلامی ازمکاتب قدیمی اسلام به شمار می رود. علت ظهور تفکر کلامی، احساس نیاز به بیان اعتقادات اسلامی ودفاع از آن ها است. این تفکر ادوار تاریخی مختلف پشت سر گذاشته اما با وجود اختلاف در نگاه ها، در امور اصولی ومبنایی که سعادت و رستگاری انسان به آن وابسته است، اتفاق نظر دارند مانند امور توحیدی و امور عدل الهی.تفکر کلامی شیعی روش عقلی و نقلی را پیش گرفت، عقل را مانند یک چراغ میداند که میتواند در کنار نقل راهی به سوی معرفت امور وحیانی باز کند. پس معرفت از نظر این مکتب امری دست یافتنی است بشرط اینکه از کانال های معتبر بگذرد (حس، عقل، اشراق) هر چند هر کدام از این کانال ها شرط و حدود و حجیت خود را داراست. معرفت در تفکر کلامی شیعی آثار علمی و عملی را دارد که هر کدام از این آثار به نوبه ی خود یک قاعدۀ کلی را تشکیل می دهد طوری که بسیاری از مسایل کلامی روی آن مبتنی است از قبیل حسن و قبح عقلی، لطف و غیره. کما اینکه ایمان در این تفکر عبارت است از تصدیق قلبی، و اقرار به لسان کاشف از این تصدیق، وعمل ثمره آن به شمار می رود. برای ایمان عواملی ذکر شده است که آن را تقویت می کند، کما اینکه موانعی وجود دارد که از تحقق ایمان جلوگیری میکند. ایمان در این تفکر دارای مراتبی است که آثار بسیار فراوانی بر آن مترتب است. لیکن ایمان به تنهایی کافی نیست، کما اینکه معرفت نیز به تنهایی کافی نمی باشد، بلکه ایمان و معرفت دو مفهومی هستند که در کنار هم و با تعامل با یکدیگر می توانند مفید واقع شوند، زیرا برای ورود به ساحت ایمان باید از معرفت برخوردار بود، کما اینکه ایمان سببی برای ارتقای روح وتلقی معارف الهی است، زیرا که بسیاری از معارف وحقایق آسمانی نمی تواند از طریق عقل به آن دست یافت، اما می توان به آن ایمان آورد و از طریق تقلید معصوم که وجودش و عصمتش از طریق عقلی ثابت شده است، و کلام او معتبر است زیرا که بر دلیل و برهان تکیه دارد، که در واقع یک دلیل اجمالی است. پس با تلازم معرفت و ایمان می توان به عقاید حقه دست یافت و از آنها محافظت کرد، زیرا از یک سو تفکر عقایدی دارای تأثیر بسیار فراوانی در ایجاد یک جهان بینی خوب برای یک انسان است، و از سوی دیگر سببی برای تمسک وثبات انسان به دین خود است.