جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وفود در زمان پیامبر(ص) به افراد و نمایندگان قبایل عرب اطلاق می شد که اغلب آن ها به طور داوطلبانه به حضور پیامبر(ص) می رسیدند و سر تسلیم فرود می آوردند و در بسیاری از موارد اسلام آوردن قبیله ی خویش را اظهار می کردند. اغلب این‏ هیئت ‏ها که حدود هفتاد وفد شمارش شده‏ اند پس از پیروزی قطعی رسول خدا بر دشمنان و حاکمیت مسلّم‏ ایشان در جزیره العرب، به مدینه روی آوردند. آمدن نمایندگان به مدینه از سال پنجم هجری و پس از نبرد احزاب آغاز شد؛ این روند پس از صلح حدیبیه افزایش یافت و در نهایت با فتح مکه اوج گرفت؛ تا جایی که در سال نهم اکثر قبایل شبه جزیره عربستان به سوی مدینه رفتند و این سال به عام الوفود شهرت یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی اهداف و پیامدهای اعزام این وفود را مورد بررسی قرار داده و با تحلیل اطلاعات منابع به این نتیجه رسیده که قبایل از ارسال نماینده به مدینه اهداف متفاوتی داشتند. برخی با هدف سیاسی از جمله کسب قدرت، ممانعت از حملات پیامبر(ص) و یا آزادی اسرا به مدینه می آمدند. برخی با نیت پذیرش اسلام و بعضی از آن ها نیز به منظور کسب امتیازات مالی به حضور پیامبر(ص) می رسیدند. نمایندگان در مدینه با پیامبر(ص) مذاکراتی داشتند و پیمان نامه های صلحی میان دو طرف منعقد می شد. مذاکرات پیامبر(ص) با نمایندگان قبایل پیامدهایی سیاسی مانند تشکیل حکومت واحد، به کارگیری وفود در امور نظامی و شکل گیری جریان ارتداد، پیامدهای دینی همچون گسترش اسلام، آشنایی با شریعت اسلامی و محو آثار شرک و بت پرستی، پیامدهای فرهنگی-اجتماعی مانند تغییر نام افراد، اماکن، پوشش و رفتار افراد و پیامدهای اقتصادی نظیر اخذ خمس و زکات از مسلمین و جزیه از اهل کتاب و اقطاع اراضی به قبایل را به همراه داشت.

لازمه فرایند رشد فکری انسان، وجود معلمان منتخب از سوی خالق بشر، متناسب با زمان و مكان پرورش است. برآيند اين حقيقت، پیدایش اديان گوناگون است. گو اينكه مطابق حكم عقل، دين متأخر بايد اكمل از دين متقدم باشد، ولي معمولاً معتقدان هر دين در برابر اديان جديد نوعيمقاومت نشان می دهند و بر بقاي دين خود اصرار مي ورزند و این امر سبب می شود که برخی ادیان خود را حق مطلق بدانند و با عدم توجه به عقاید و آرای ادیان و مذاهب دیگر، باورها و عقاید خود را برترین عقاید بدانند و دین خود را دین اکمل و برترتلّقی نمایند در نتیجه یک نوع روحیه انحصار طلبی بین ادیان بوجود می آید کهبه دنبال آن امکان تعامل بین ادیان و تبادل اندیشه و آراء و عقاید بین پیروان ادیان مختلف از بین می رود؛ لذا مسأله گفت وگوی ادیان مطرح می گردد. پژوهش حاضرضرورت، اهداف، مباني، محورها، شرايط و موانع گفت وگوي اديان را مطرح و تبيين کرده كه در متن حاضربه طور مفصل ذكر شده است. گفتگوی اديان نيز بسان هر پديده، موافقان و مخالفاني دارد؛ كه در این رساله کوشش بر این است تا ديدگاههايمختلف آنان و دلایل مخالفت و موافقتشان با این مسئله تا حد توان مطرح گردد.

پژوهش حاضر ترجمه‌ و تحقیق کتاب «میان الله و عیسی: آنچه مسیحیان می‌توانند از مسلمانان بیاموزند» تألیف پیتر کریفت، مولف و استاد فلسفه در دانشگاه بوستون آمریکا است. کتاب در باب گفتگوی بین دو دین اسلام و مسیحیت و با هدف رفع بعضی از سوءتفاهمات و نزدیک‌ کردن پیروان این دو دین به یکدیگر نگاشته شده است. مولف برای نگارش کتاب مطالب را در قالب گفتگوهای نیمه‌ساختگی حول دو محور اصلی «آنچه مسیحیان می‌توانند از مسلمانان بیاموزند - نقاط مثبت در عملکرد مسلمانان» و «آنچه مسیحیان نباید از مسلمانان بیاموزند - نقاط منفی در عملکرد مسلمانان» بیان کرده است و گفتگوها نیز غالباً در فضای دانشگاهی بین دانشجویان و اساتید شکل گرفته‌اند. پیتر کریفت در این کتاب تلاش نموده تا از مسائل مهمّی از قبیل نسبیت‌گرایی اخلاقی، فمنیسم، اخلاق جنسی، جنگ و جهاد، صلح‌گرایی و سقط جنین که از موضوعات جنجال‌برانگیز بین دو دین اسلام و مسیحیت محسوب می‌شوند، رفع ابهام کند، موضع این دو دین را نسبت به این امور روشن سازد و با یافتن نقاط مشترک عقیدتی و عملی به هرچه نزدیک‌تر شدن پیروان این دین کمک کند.

ايالت كرمان از جمله سرزمين‌هاي ايران است كه در طول تاريخ پرفراز و نشيب خود،اديان و فرقه‌هاي مختلف مذهبي در آن رواج و گسترش يافته است.ازآنجا كه تاكنون پژوهشي جامع در اين باره صورت نگرفته است، شناخت اديان و فرق مختلف مذهبي اين سرزمين پژوهشي همه جانبه و كامل را مي‌طلبد. هدف از اين پژوهش، بررسي علل و عوامل مؤثر در شكل‌گيري و گسترش فرق و مذاهب و نيز بررسي كارنامه علمي و عملي پيروان آنها در زمينه‌هاي مختلف از بدو وروداسلام تا پايان حكومت سلاجقه‌ي كرمان (583 هـ ق) است. روش پژوهش در اين پايان نامه توصيفي و تحليلي با استفاده از منابع دست اول و محلّي در اين زمينه مي‌باشد كه اين خود براهميت تاريخ محلي و منطقه‌اي نيز مي‌افزايد.ايالت کرمان به دليل دوري از مرکز خلافت و با داشتن ويژگي هاي طبيعي و انساني اش، مأمني براي حضوراديان و مذاهب گوناگون بوده است. در اين پژوهش اديان و مذاهب وگروههاي اسلامي همچون تشيع، تسنّن، خوارج و عرفا وصوفيه در ايالت کرمان مورد بررسي قرار خواهد گرفت. برخلاف آنکه اهل سنت در کرمان داراي اکثريت بودند، پيروان فرق مختلف شيعه اعم از زيديان، اسماعيليان و اماميه نيز در کرمان سکونت داشتند و به عنوان يک اقليت نيرومند در تحولات سياسي،اجتماعي و فرهنگي دراين منطقه ايفاي نقش کرده اند.

حقوق شهروندي از مفاهيم مدرن و از لوازم زندگي دموکراتيک افراد در يک جامعه ي محسوب مي شود. اين مفهوم با اعلاميه بشر و حقوق شهروند فرانسه تجلي عيني کامل يافت و تبديل به يکي از مباحث مطرح و مهم جهان کنوني و مورد توجه انديشمندان و صاحبان مکاتب حقوقي مختلف قرار گرفت. در رابطه با اين حقوق دو ديدگاه وجود دارد. يک نظر دين را ناتوان از وضع قواعدي به عنوان حقوق شهروندي مي داند. ديدگاه ديگر که از سوي برخي نظريه پردازان ديني القا مي شود، قايل به اين است که دين مجموعه ي تکاليفي است براي بشر و او بايد در قالب اين تکاليف به انجام وظيفه پرداخته و تصور حقوقي براي اعطاي اختيار و آزادي و غير آن به انسان، خارج از موازين ديني و مباني اسلامي است. در اين نوشتار با برگزيدن شاخه خاصي از حقوق شهروندي، تحت عنوان حقوق شهروندي مدني و با اطمينان قلبي وجود غناي کافي در مباني ديني اين مقولات و از آن ميان نهج البلاغه سعي در دستيابي به مضاميني داريم که پاسخگوي فرضيه ما درباره جايگاه حقوق شهروندي مدني در ديدگاه امام علي (ع) باشد. در اين راستا، در مبحث اول به تعريف حقوق شهروندي و تاريخچه پيدايش آن پرداخته شده است. و سپس با طرح نظريه هاي مکاتب جامعه شناسي در اين باب و مباني نظري دين اسلام درخصوص حقوق شهروندي، مضامين مربوط به اين موضوع باتوجه به فرازهاي نهج البلاغه استخراج و در قالب مقولات شش گانه ي حق حيات، کرامت، مالکيت، امنيت، آزادي و برابري دسته بندي شده اند. نهج البلاغه، به عنوان يک متن ديني حاوي پيامهايي است که مي تواند در تحقق شرايط جامعه مبتني بر اصول زندگي مدني مؤثر باشد و در اين راستا با استفاده از روش اسنادي و تتبع نظري به طور مبنايي ثابت مي گردد که انسان در انديشه ي امام علي (ع) فردي است حق مدار و براي رسيدن به حقوق شايسته ي خود نيازمند انجام اموري به عنوان تکاليف است و براين اساس، تکاليف نيز بازگشت به حقوق دارند. شناسايي و تعيين قواعدي براي زندگي مدني انسان که از آن جمله حقوق شهروندي مدني باشد، نه تنها با مباني ديني ما مخالف نيست، بلکه از لوازم حتمي و مبناي زندگي شهروندي در جامعه و حکومتي است که توسط امام علي (ع) در قرنها پيش اداره مي گرديد و بسيار مورد توجه حضرت قرار گرفت .

چکیده :این رساله، پژوهشی است پیرامون یکی از مهمترین مفاهیم اسلامی یعنی تقیه و نقش آن در تقریب مذاهب اسلامی . با توجه به اینکه ریشه ی اصلی ایرادات وارد شده بر تقیه، به عدم شناخت صحیح از مفهوم، خاستگاه و جایگاه آن در زندگی بر می گردد، بنابراین وظیفه کلی رساله، رسیدن به شناختی جامع نسبت به اقسام تقیه می باشد، به ویژه از جهت انگیزه و علت که به تقیه خوفی و مداراتی تقسیم می شود. وبدین جهت روش کتابخانه ای و جستجو در منابع کلامی، فقهی، اصولی، تاریخی، حدیثی، تفسیری و اخلاقی از هر دو فریقین را برگزیده است.در این راستا، مشخص خواهد شد که تقیه مداراتی با احترام متقابل و توجه به مصالح مسلمین، می تواند در عرصه های ذیل، بیشترین سهم را در تحکیم وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی ایفا کند : اعمال عبادی که مهمترین آن فریضه ی حج، نماز جماعت با اهل تسنّن و ثبوت هلال ماه است، اجتماعات اسلامی که به همزیستی و آشنایی مسلمین با یکدیگر می انجامد، رفتارهای اخلاقی، تبادل و فعالیت های علمی بین دانشمندان مسلمان. همچنین تقیه خوفی نیز خواه از مسلمانان (در صدر اسلام) و خواه از کفار(در عصر حاضر) باشد، با تأمین امنیت و آرامش در برابر تهدید و با حفظ افراد و اسرار، باعث تقویت نیروی انسانی مومن و حفظ موقعیت جهان اسلامشده است و در نتیجه موجب افزایش نیروی مبلّغ معارف دینی گردیده و زمینه ی تبلیغ صحیح معارف شیعه را آماده نموده است. و به این ترتیب به گونه ای در اتحاد بین مسلمین سهیم خواهد بود. کلید واژه ها: تقیه مداراتی، تقیه خوفی، تقریب مذاهب اسلامی، وحدت اسلامی

تکفیر گروه ها و دسته های گوناگون جریانی است که در طول تاریخ همواره وجود داشته است. این رساله در صدد است با رویکرد کلامی ‌به تبیین و توضیح و مقایسه‌ی ماهیت ایمان و کفر، نحوه‌ی نگرش به مساله‌ی تکفیر و مصادیق تکفیر از دیدگاه ابوحامد غزالی متفکر بزرگ اشعری و محمدبن نعمان معروف به شیخ مفید متفکر بزرگ شیعه بپردازد.غزالی در مورد مساله‌ی تکفیر دو رویکرد متفاوت دارد. در یک دوره از زندگی اش دسته ها و گروه های مختلفی را محکوم به کفر می‌کند و این تکفیر ها گاه در مورد کسانی بوده که مومن به دین اسلام بوده اند ولی در اواخر عمر،به نهی از تکفیر کردن می‌پردازد و با تاکید بسیار توصیه می‌کند که مردم باید تا آنجا که می‌توانند از تکفیر دیگران خودداری کنند.به این ترتیب به نظر می‌رسد که در آثار و آراءغزالی در مورد تکفیر، نوعی تغییر رویه ی بسیار بزرگ روی داده است. شیخ مفید هم دسته و گروه هایی را محکوم به کفر کرده است ولی رویکرد او نسبت به مساله‌ی تکفیر در تمام طول زندگی اش یکسان بوده و تفاوت رویکردی در آثار او دیده نمی‌شود.فقط چون کفر را به دو قسم تقسیم کرده است، با توجه به همین تقسیم بند‌ی، مصادیقی که به عنوان مصادیق کفر معرفی کرده است متفاوت شده است. گاهی منظورش از کفر،خارج شدن از اسلام است و گاهی خارج شدن از ایمان.

مفهوم هویت به معنای درک نسبتاً پایدارهر شخص از کیستی و چیستی خود در ارتباط با افراد و گروه‌های دیگر تعریف شده است که از طریق تعاملات اجتماعی فرد با دیگران در فرآیند اجتماعی شدن کامل می‌شود. به طور کلی هویت به دو بعد هویت فردی و هویت جمعی تقسیم می‌شود. مبنای اصلی هویت فردی تمایز از دیگران و مبنای اصلی هویت اجتماعی شباهت با دیگران است. هویت فردی به نظام شخصیت هر فرد تکیه دارد و شامل ویژگی‌های فردی و نقش‌های خاص هر فرد در زندگیش می‌شود. اما هویت جمعی انتساب یا عضویت فرد را در یک جمع یا گروه خاص نشان می‌دهد. هویت جمعی در پاسخ به ما کیستیم و چیستیم؟ و گروه‌های دیگر کیستند؟ مطرح می‌شود. این هویت تمایز جمعی از افراد را از جمعی دیگر نشان می‌دهد. هویت قومی، هویت طبقاتی، هویت دینی، هویت ملی و هویت فرهنگی مصادیقی از هویت جمعی هستند.برخوداری از دین و تعالیم مذهبی مشترک پایبندی و وفاداری به آن و اعتقاد و تمایل به مناسک و آیین‌های مذهبی فراگیر، در شکل دهی به هویت اجتماعی بسیار موثر است. امروزه هویت دینی یکی ازمهم‌ترین اجزاء هویت اجتماعی و یک منبع مهم اولیه هویت بخشی و معنا بخشی به بسیاری از مردم دنیاست. اسلام به عنوان یک دین الهی شاخص‌های یک هویت موفق را برای افراد تبیین کرده است. این شاخص‌ها را می‌توان از بین آیات قرآن و سخنان پیامبر مکرم (ص) اسلام دریافت کرد. هدف از پژوهش حاضر، ارائه تعریفی از هویت زن مسلمان با توجه به معیارهای دین مبین اسلام و بررسی میزان به تصویر کشیده شدن این هویت توسط سینمای دهه هشتاد ایران است. بدین منظور ابتدا مولفه‌های هویت زن مسلمان از بین آیات قرآن کریم و احادیث پیامبر مکرم اسلام (ص) اخذ گردیده و بعد از آن به دنبال این هویت در بین فیلم‌های سینمایی بوده‌ایم. چارچوب نظری این تحقیق مشتمل بر نظریه برجسته‌سازی رسانه و مبانی جامعه شناسی شناخت می‌باشد. تحقیق حاضر از نوع تحلیل محتوای کمّی می‌باشد. نمونه این تحقیق 94 فیلم از بین467 فیلم اکران شده دهه هشتاد بوده است که به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شده‌اند. ابزار تحقیق، چک لیست محقق ساخته است و یافته های تحقیق توسط نسخه 16 نرم افزارspss سنجیده شده است. اعتبار تحقیق از نوع صوری می‌باشد و پایایی تحقیق با ضریب اسکات سنجیده شده است و رقم 79.2 بدست آمده است.نتایج تحقیق نشان می‌دهد سینمای ایران نقش مثبت و موثری در ارائه هویت زن مسلمان به جامعه نداشته است.بین دو نیمه‌ی دهه‌ی هشتاد از نظر ارائه پیام‌های هویتی تفاوت معناداری دیده نشده است. بیشترین پیام ارائه شده در حوضه ی زن و خانواده بوده است.

عقل مدرن از واژگانی است که پس از تولد رنسانس وارد ادبیات وگفتمان جوامع غربی وسپس اسلامی شده است. رسالت اصلی آن رفورماسیون مذهبی ویا سکولاریزه کردن باورهای دینی مسیحیت در جامعه غرب بوده است.سیر تاریخی عقلگرایی درغرب،نشانگر آن ا ست که از ابتدا در تضاد با دینگرایی ودینداری نبوده است، اما واکنش های نامدبرانه اربابان کلیسا، ضمن آنکه عقل مدرن را در تقابل با دین قرار دادند،باعث گسترش گفتمان سکولاریسم و انزوایی مسیحیت گردیده است. عقل مدرن با رویکرد سکولاریستیواومانیستیپس از انزوای مسیحیت، ادیان دیگر را نیز به چالش کشید و کاستی ها وضعف های مسیحیت برای مدیریت جوامع را بر ادیان دیگر وهمینطور بر دین اسلام نیز حمل کردند. از اینرو ناخواسته در مواردی برای دین مقدس اسلام نیز چالش افرینی کرد. در جوامع اسلامی، رویکردهای متفاوت نسبت به عقل مدرن، بعنوان یک پدیده غربی، به نمایش گذاشته شد. تقدم دین بر عقل ویا عقل بردین دو شاخه افراطی وتفریطی آن است. در نگاه کلی عقل مدرن در مولفه های چون انسان گرایی، عقل گرایی، علم گرایی، حقانیت ادیان و جاودانگی ونوگرایی بیش از هر مولفه دیگری اصطکاک پیدا کردند. در بخش انسان شناسی مسئله شناخت انسان، کرامت انسان، تکلیف محوری یا حق محوری انسان، معنویت گرایی ومادی گرایی انسان در دو نگاه متفاوت با چالش مواجه شد.

طلب حقیقت ایمان از جان انسان،شأنی مهم و مبنایی در طرح دین برای سعادت و تقرب او به حضرت حق جل و علا است. طرح موضوع ایمان در میان دین‌پژوهان، ابعاد گوناگونی را تشکیل داده که مهمترین این ابعاد، چیستی ایمان و رابطه آن با معرفت بوده و از دغدغه‌های دیروز و امروز دین‌پژوه است و نقشی مهم در رهیافت‌های عالمانه نسبت به دین داشته و در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی نیز بروز دارد. در بخش نخست جستار حاضر، نظرات ابوحامد غزالی را در این مسأله به بحث نشستیم و دریافتیم که چیستی ایمان در نظر غزالی، یک معنای واحد را در بر نمی‌گیرد؛ هرچند تهافتی میان این معانی دیده‌ نمی‌شود و حتی با قدری مسامحه می‌توان آن‌ها را به صورت تشکیکی ملاحظه نمود که از گرهی بسیط در قلب تا تصدیق و حتی کشف و شهود عالم غیب امتداد می‌یابد. طبق مولفات موجود، غزالی در غالب کلماتش رویکرد تصدیق‌انگارانه اشاعره را ادامه می‌دهد و دقت‌های افزون‌تری را نسبت به هم‌مسلکان اشعری خویش به‌کار می‌گیرد. معنی تصدیق نزد او به اعتقادی جازم برمی‌گردد؛ این اعتقاد در تحلیل او، بیش‌تر با نوعی یقین و تسلیم درونی پیوند می‌خورد تا کسب یک جور علم حصولی و مفهومی صرف. غزالی اگرچه راه صوفیه را مقدم و والاتر از طرق دیگر حصول ایمان قرار می‌دهد اما دیگر راه‌ها و از جمله، برهان و استدلال را از اعتبار ساقط نمی‌کند؛هرچند روندگان مسیرش را به‌جهت بدبینی نسبت به فیلسوفان و فرآورده‌های آنان، اوحدی در هر دوران قرار می‌دهد و در مقابل، بر ایمان عوام که گاه بر اثر مشاهده شخص نبی حاصل می‌شود، ارج‌ می‌نهد. این مواضع می‌تواند تاثرات غزالی - از تربیت اولیه، مسیر علمی، روحیات خاص، مبادی فکری خاص، ذهن سیال، اوضاع زمانه و نسبت‌های متنوع او با حکومت و...- را در تحلیل فرا بخواند که ما به قدر وسع خویش در این وادی گشت زدیم.و اما مسأله دومی که در این تحقیق مورد کنکاش قرار گرفته و مواد تحلیلی آن در مسأله نخست فراهم آمده،عبارت است از نحوه ایمان‌گروی حجه الاسلام غزالی که گاه او را نماینده ایمان‌گرایان مسلمان معرفی‌ کرده‌اند اما به اعتقاد ما رخنه«تبیین نحوه ایمان‌گروی» او را ندیده‌اند. فرضیه ما بر تفاوتاساسی و جوهری این نحوه ایمان‌گروی با رویکردهای ایمان‌گرایانه غربی و مسیحی استوار است؛ فضلا از این‌که نهادن عنوان ایمان‌گرا بر دانشوران مسلمان چندان روا نیست. توجه به تغایر پیش زمینه‌های «طرح مسأله ایمان و عقل» در فضایی که غزالی زیست فکری و اجتماعی خود را در آن رقم زدهو توجه به تلقی متفاوت وی از ایمان و معرفتکه با معنای ایمان در نظر ایمان‌گرایان مغرب زمین تفاوت جوهری دارد، ما را به این نتیجه هدایت می‌کند که اساسا ایمان که یکی از طرفین ماجرای عقل و ایمان است، در نظر غزالی از سنخ باور و تصدیق به حقایق و معانی دینی است که گاه با گرهی بسیط در قلب و گاه مجموع تصدیق و عمل و گاهی نیز به تصدیقی از جنس شهود عالم غیب اتفاق می‌افتد و چون یقین فرد مومنْمفهومیِ صرف نیست، تفاوتی نمی‌کندکه منشأ آن، برهان عقلی، مسلمات جدلی، خطابه اقناعی، اعتماد به شخص نبی، شنیدن خبر از او با وجود قرائن بصری و یا ملایمت طبع آدمی با خبر رسول باشد.نکته مهم این‌که غزالی به همراه سایر متفکرین اسلامی هرگز با مسأله‌ای به‌نام «پارادوکس‌های ایمانی» مواجهه‌ای تام و تمام نداشته و برخلاف سنت مسیحی، نسبت به ایمانی که تضاد و یا دست‌کم تغایر با عقل از ذاتش می‌جوشد، بیگانه-است. هم‌چنین طرف دیگر ماجرا یعنی عقل و عقلانیت نیز معانی و مراحل متفاوتی را در فرهنگ اسلامی به خود گرفته است. دشمنی با فلاسفه در میان متکلمان و به‌ویژهاشاعره پر طمطراقی چون غزالی و فخر رازی نیز، همواره با ژست و دعوی منطق و برهان صورت می‌پذیرد.دانشوران مسلمان و از جمله آن‌ها غزالی به جهت عدم تناقض در متن مقدس‌شان و به مقتضای فضایی که مکرر در مکرر ترغیب به تعقل و تفکر و تدبر در آن موج می‌زند و به لحاظ ارزشی که برای طریقه برهان و تعقل قائل هستند و عقل را- چه اذعان کنند و چه نکنند- حجتی الاهی می‌یابند و مهم‌تر از همه، تلقی خاص‌شان از ایمان به معنای تصدیق، هرگز پیش‌نهاد «ایمان به‌جای برهان» یا «دین علی‌رغم عقلانیت» یا «آموزه‌های وحیانی ورای علم و معرفت» را به پیش نمی‌کشند! بلکه بالعکس طعنه‌هایی را- بجا یا نابجا- به اهل فلسفه می‌زنند مبنی بر اینکه اولا و بالذات بر همان عهد برهانی و منطقی بودن خویش وفا نکرده‌اند! و ثانیا و بالعرض (به زعم اینان) به برخی آموزه‌های خلاف ظاهرِ حجت‌مند قرآن در مورد مبدأ و معاد رسیده‌اند.این سخن، اوج اثبات مدعای ماست در مورد سلوک ایمانی‌ حجه الاسلام غزالی که نه ضدیتی با عقل دارد و نه علی رغم عقل تصور می‌شود و نه غیر قابل اثبات توسط عقل است و نه به‌طور کلی در جو غیر عقلانی نشو و نما می‌کند. به جرأت می‌توان گفت که در متن «المنقذ من الضلال» و سایر کتب او نظیر «تهافت الفلاسفه» و «احیاء العلوم» و... دشمنی با فلسفه‌ورزی به جهت آفات دیگری است که متدینان زمانه او با خواندن کتب فلاسفه به آن دچار می‌شدند. به هر روی آن‌چه برای ما در تحلیل نحوه ایمان‌گرایی غزالی مهم می‌نماید، این است که مخالف فلسفه‌ورزی مصطلح در عالم اسلامی، هرچند غزالی باشد(!)، باز به طریقه برهان و استدلال در راه رسیدن به ایمان معترف است و تصدیقِ هم-معنی ایمان را با چنان قاطعیت و قطعیتی که در شروطش حکایت می‌کند، می‌پسندد. شاید او با حقیقت فلسفه که مبتنی بر تعقل و اندیشه برهانی است، مشکلی ندارد و مشکلش تنها با فرآورده‌های موجود و احیانا یونانی و بعضا معارض با آموزه-های متشابه قرآن است. درست برخلاف ایمان‌گروی زائیده از بطن قرون وسطی که برخاسته از تهافت در متن دین محرَّف مسیحیت نظیر تثلیث و تجسد و الوهیت عیسی(علی نبیا و علی آله و علیه السلام) است و کلیسای اندوده با تعصب بر فلسفه یونانیِ متدین گشته!