جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم تناسب آیات یکی از زمینه های بررسی قرآن کریم است که نقش به سزایی در فهم آن دارد.هر گوینده یا نویسنده ای، شایسته است که در گفتن یا نوشتن مطالب خود، میان اجزای سخن (مقدمه، انتقال از مقدمه به اصل موضوع و پایان)، چنان چینش و ترکیب بندی نماید که بر نیکویی و زیبایی سخنش بیافزاید؛ به گونه ای که کلام، نغز و دلپذیر شود. هم چنین با شیوایی الفاظ، نیکوترین سبک و بهترین معنی، کلام را هم سو و متناسب با مقصود بیاورد. قرآن کریم که چشمه سار شیوایی و بلاغت است و از نزد حکیمِ دانا به پیدا و نهان ظرافت های سخن آمده است، در این زمینه در حد کمال قرار دارد.تناسب در لغت، به پیوند و نزدیکی میان دو یا چند چیز اطلاق می شود و در اصطلاح قرآنی، به معنای هم شکلی و هم بستگی میان اجزای آیه، ارتباط آیات با همدیگر و نیز پیوستگی سوره ها با همدیگر می باشد؛ که در این میان ارتباط میان اجزای آیه (جمله با جمله)، به ویژه ارتباط صدر و ذیل آیات، از ضروریات است.در این پایان نامه، با استفاده از کتب تفسیری شیعه و سنی و با روش کتابخانه ای، به بررسی تناسب درون آیات سوره ی نساء، با تأکید بر بخش پایانی آیات و ارتباط آن با محتوا، به خصوص صدر آیات، پرداخته شد؛ و با بررسی دقیق آیات و تدبر در متن آن ها، به دست آمد که ذیل آیات، در کمال جذابیت و پختگی و در ارتباط تنگاتنگ با محتوای آیه هستند؛ و معمولاً به عنوان تعلیل، ضمانت اجرا و فایده ی محتوای آیه، کارایی دارند؛ بر این اساس، آیات این سوره، به چهار دسته ی «ذیل آیه، تعلیل محتوای آیه»؛ «ذیل آیه، ضمانت اجرای محتوای آیه»؛ «ذیل آیه، تعلیل توأم با ضمانت اجرای محتوای آیه»؛ و «ذیل آیه، فایده ی محتوای آیه» تقسیم بندی شد و به طور مبسوط، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

بررسی و تبیین آموزۀ دینی «معرفت نفس» و ابعاد تربیتی آن، به‌عنوان: «مهم‌ترین خواستۀ بشر»، «پایه و اساس معرفت‌شناسی»، «مبنای معنویت و اخلاق»، «حلقۀ اتصال تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها»، «شاه‌کلید اسلامی‌سازی علوم و تولید علم دینی»، «فریضۀ هر مرد و زن مسلمان»، «مصداق علم نافع و برتر»، «برترین معرفت»، «رمز سعادت و نیکبختی» و «امری ملازم با معرفت رب»، یکی از ضرورت‌هاست. بر همین اساس، برآنیم تا در تحقیق حاضر، با تکیه بر ضوابط علمی فهم آموزه‌های دینی، به موجه‌سازی دستگاه تربیتی اسلام در این حوزه، اقدام کرده و و با رویکرد اجتهادی و فقاهتی مرسوم در کشف آموزه‌های دینی، به بازخوانی این راهبرد تربیتی، با محوریت حدیث شریف «من عرف نفسه فقد عرف ربه» بپردازیم. از همین رو، کوشیده‌ایم تا با پشت سر نهادن هفت مرحلۀ اصلی فهم حدیث، یعنی: «بررسی سند حدیث و کیفیت استناد آن به معصوم (علیه‌السلام)»، «بررسی متن حدیث و تعیین قرائت قابل اعتماد از آن»، «بررسی معنای حدیث از حیث مفردات و ترکیب»، «بررسی خانوادۀ حدیث و تلاش برای فهم صحیح مراد جدی معصوم (علیه‌السلام)»، «بررسی معارضات حدیث و تبیین طریقۀ حل تعارض»، «بررسی مؤیدات حدیث در منابع قطعی معرفت (یعنی: قرآن، وجدان و برهان)» و «پردازش نهائی، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری»، به معنا و مفاد حقیقی حدیث مذکور، نزدیک شده و از این طریق، قدمی در مسیر تبیین روشمند آموزۀ دینی «معرفت نفس» برداریم. هم‌چنین گفتنی است که با توجه به محوریت «متن» ـ به‌عنوان یک «دادۀ کیفی» ـ در تحقیقات فقه الحدیثی، «گردآوری اطلاعات» مورد نیاز برای تحقیق حاضر، با استفاده از «روش کتابخانه‌ای» صورت گرفته و «پردازش اطلاعات» گردآوری‌شده نیز با تکیه بر «روش‌های کیفی» مربوطه، هم‌چون: «تحلیل محتوا»، انجام شده است. به‌طور خلاصه، می‌توان اصلی‌ترین نتیجۀ حاصل از این تحقیق را این‌گونه بیان داشت که: عبارت شریف «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، حدیثی است علوی که به استناد قرائن سندی و مضمونی متعدد و متقن، از جمله: «اعتبار مصادر و منابع»، «نقل مُسند در برخی از کتاب‌ها»، «علو لفظ و معنا»، «تواتر معنوی یا اجمالی»، «شهرت روایی»، «مقبولیت در نزد بزرگان» و «موافقت با معارف موجه»، شکی در استناد آن به وجود مبارک «حضرت علی بن ابی‌طالب امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)» نیست. هم‌چنین با وجود گستردگی مفهومی این حدیث شریف در نگاه نخست و امکان حمل آن بر سطوح مختلفی از معانی، توجه به مواردی هم‌چون: «معنای واژۀ نفس»، «معنای واژۀ معرفت»، «هویت و حقیقت معرفت نفس»، «هویت و حقیقت معرفت الله» و «مفاد جمعیِ گزاره‌های دال بر ارتباط معرفت نفس با معرفت الله»، به تقویت و توجیه لایۀ عرفانی آن منجر شده و ما را به این نتیجه می‌رساند که: «لزوم تحصیل شناخت حضوری نسبت به حقیقت الهیِ به ودیعت نهاده شده در وجود انسان، برای رسیدن به شهود حضرت حق و نیل به مقام معرفت الله»، موجه‌ترین و صحیح‌ترین معنایی است که می‌توان از این کلام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) برداشت کرد. در پایان نیز لازم به ذکر است که «حجیت حدیث مورد بحث و عرفانی‌بودنِ دلالت آن»، «انطباق قرائت عارفان شیعی از آموزۀ معرفت نفس بر مفاد وحیانیِ آن»، «تثبیت نظریۀ اتحاد مفاد عقل، قلب و وحی، از طریق تبیین آن در موضوع بحث»، «تفاوت مفهوم دینی معرفت نفس با مفاهیم مشابه، مانند: انسان‌شناسی، روان‌شناسی، علم النفس، انسان‌گرایی، فردگرایی، درون‌گرایی و انواع خودمحوری‌های روان‌شناختی، اخلاقی و فلسفی» و «محوریت آموزۀ معرفت نفس به‌عنوان یک راهبرد، در سیستم تربیتی اسلام»، برخی دیگر از نتائج حاصل از تحقیق حاضر است، هم‌چنان‌که «لزوم بررسی‌های سندی و دلالیِ دقیق‌تر، در ارتباط با آموزۀ معرفت نفس»، «ضرورت سرمایه‌گذاری‌های کلان علمی و اجرائی بر مقولۀ معرفت نفس»، «لزوم تمرکز بر مطالعات تطبیقیِ مرتبط با مفهوم معرفت نفس و مفاهیم مشابه»، «ضرورت توجه به فرایند و روش فهم دین در مقیاس سیستمی و تمدنی» و «لزوم طراحی و ارائۀ سیستم تربیتی اسلام، در قالب الگوی اسلامی پیشرفت» نیز اصلی‌ترین پیشنهادهای این تحقیق، برای مجامع علمی و اجرائی است.

اهمیت مسأله «مشروعیت» از آن روست که ثبات و بقای نظام سیاسی، به تحقق مشروعیتِ آن وابسته است و لذا هر حکومتی می‌کوشد پایه‌های «مشروعیت» خویش را مستحکم کند و حتی حکومت‌های جائر و غاصب نیز تلاش می‌کنند تا به شکلی، حاکمیت خود را با نوعی از «مشروعیت» و لو کاذب بیآرایند. بدین‌رو، مبنای «مشروعیت» حکومت دینی، همواره از مباحث محوری و پر چالش میان متفکران دینی و سیاسی بوده است. نوشتار حاضر، با استفاده از بنیادی‌ترین مباحث جهان‌ بینی و کلامی اسلام، یعنی: «نظریه توحید»، «نظریه امامت» و «نظریه معاد»؛ مبانی کلامی مشروعیت حکومت دینی را به بحث نشانده است. بدون شک «نظریه توحید»، آموزه‌ای صرفا اندیشه‌ای و نظری نیست؛ بلکه تأثیر آن در مسائل اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، اقتصادی و سیاسی، انکار ناپذیر و تأمین‌گر یکی از متقن‌ترین پشتوانه‌های مشروعیت حکومت دینی، از طریق انحصار ولایت و حاکمیت در ذات احدیت است. نظریه امامت در تفکر شیعی نیز از محورهای مهم در تبیین مبنای مشروعیت حکومت دینی است؛ چه اینکه در این نظام فکری، سکان جامعه اسلامی تنها در اختیار مأذونان الهی است، که مصداق بارز آنها انبیاء و ائمه هدی با ویژگی عصمت و علم لدنی هستند. سخن دیگر اینکه بر اساس جهان بینی اسلامی، سعادت و شقاوت حیات ابدی، از رهگذر اعمال این دنیایی است و از آنجا که کوچکترین اعمال انسان‌ها در وادی ابدیت نقش آفرین است؛ لازم و ضروری است که هدایت جامعه توسط نظامی سامان یابد که اوّلا، جامعه را از آلودگی‌ها و پلیدی‌ها دور نگه دارد و ثانیاً، بستر بالندگی آحاد را در ورود سعادتمندانه به حیات ابدی فراهم سازد، لذا به حکم عقل، ضروری است سازمان اجتماعی بشر از هر جهت مطابق اراده الهی بوده و ناحیه قدس الهی تأمین‌گر درستی، حقانیت و مشروعیت آن باشد. بدین ترتیب با الهام از اصول سه گانه «توحید»، «امامت» و «معاد»؛ احراز می‌شود که مبنای فرید مشروعیت حکومت دینی، جز إذن الهی نیست.

شناخت معنای واژه‌ها و مفردات از جمله مقدمات ضروری و مهم فهم هر متنی به ویژهفهم قرآن کریم و تفسیر آن است. از این رو واژه‌شناسی آیات از دیرباز مورد توجه مفسران و علمای علم لغت بوده است و به دلیل اهمیت و جایگاه معنای مفردات در فهم آیات آنان همواره در جهت واکاوی و فهم معنای واژگان اهتمام ورزیده‌اند. از سوی دیگر ائمه معصومین علیهم السلام به عنوان مفسران و معلمان کامل قرآن در بسیاری از موارد به توضیح و تبیین معنای واژگان و مفردات آیات قرآن پرداخته‌اند. در نتیجه روایات ائمه علیهم السلام می‌تواند منبعی برای درک معانی واژه‌های قرآن باشد و در صورتی که در فرآیند فهم و تفسیر قرآن به کلام ائمه علیهم السلام توجه کافی صورت نگیرد باعث فهم غیر صحیح احکام و معارف دینی می‌شود.در این رساله نگارنده به ارزیابی تطبیقی روایات معصومین علیهم السلام با اقوال لغویان در مورد مفردات سوره مائده پرداخته است و آن چه حاصل شد این است که میان معانی‌ای که لغویان برای مفردات این سوره بیان کرده‌اند با معانی‌ای که ائمه علیهم السلام مطرح کرده‌اند هم‌سویی و مطابقت وجود دارد. این تطابق در فهم هر چه بهتر معنا و تفسیر آیات، نقش داشته، و فاصله عصر حاضر تا عصر نزول را جبران می‌کند به طوری که می‌توان ادعا کرد، در همه اعصار فهم مراد الهی در پرتو عنایت به معنای واژگان امکان پذیر است و این است رمز و راز جاودانگی این کتاب الهی.

در طول تاریخ در میان اندیشمندان، عقل به عنوان ابزاری انکارناپذیر برای شناخت هستی و حقایق آن مطرح بوده و هست اما در کم و کیف شناخت و حد و توان آن اختلاف نظر وجود داشته است، این مهم در خصوص مشربهای فکری مسلمانان نیز صدق می کند،‌ اندیشمندان علم کلام، فلسفه، عرفان و … دیدگاههای خاصی درباره عقل و توان معرفتی آن دارند.در سده اخیر نظریات جدیدی در میان متکلمیندر خصوص ابزار معرفت و راههای دست یابی به آن ظهور کرده اند که هر یک به نحوی ذهن محققین و اندیشمندان حوزه و دانشگاه را بخود مشغول داشته است که از جمله آنها مکتب تفکیک است. از دیدگاه این مکتب عقل به معنای موجود نوری مجرد خارجی و قائم به ذات است که عامل شناخت می باشد. و انسان که ذاتاً‌ و با قطع نظر از نور عقل،‌ مظلم الذات است، به خواست پروردگار،و با بهره مندی از آن نور، ذات خود و سایر معلومات را مشاهده و کشف نموده و با فقدان آن نور در حالاتی مانند خواب و نسیان، مجدداً‌ به جهل ذاتی خود برمی گردد. از نگاه مکتب تفکیک،‌ علوم حصولی ذاتاً اموری ظلمانی اند و همانند دیگر اشیای ظلمانی،‌ توسط نور عقل و علم حقیقی آشکار می گردند. لذا به نظر اصحاب این مکتب، فراگیری علوم بشری، نه تنها بر علم انسان نمی افزاید بلکه مانع رسیدن به معرفت حقیقی می شود، و صرفاً‌ ذهن را از ظلمات،‌آکنده می سازد.بر این اساس شرط رسیدن به فهم صحیح و معرفت ناب دینی، چنگ زدن به متون وحیانی، و دوری از تأویل و تطبیق آن بر معارف بشری است و برای این کار باید ذهن را از علوم بشری پاک نمود. اینان ریشه و سابقه چنین اعتقادی را به صدر اسلام مستند می سازند. اما با بررسی عقاید آنان می توان دریافت که اگر چه استناد آنان صرفاً‌ به متون وحیانی است ولی با استدلال از همان متون می توان درصدد پاسخ به شبهات و رد بعضی از عقاید و استدلالهای آنان برآمد.

یکی از مسائل مهم در حوزه فلسفه و کلام، مسئله "نظام احسن" است. در این زمینه بسیاری از اندیشمندان در شرقو غرب عالمبه بحث و بررسی پرداخته اند، لایب نیتسو ملاصدرا از اندیشه ورزانی هستند که با اعتقاد به کامل بودن نظامهستی و استناد به مبانی خود، به طرح، اثبات و دفاع از این نظریه پرداخته اند و جهان کنونی را بهترین جهان ممکن خوانده اند. ملاصدرا با تمسک به مسئله علم عنایی خداوند، حکمت بالغه الهی، خیریت وجود و عدمی بودن شر، وجود نظامی برتر از نظام موجود را غیر ممکن دانسته است. لایب نیتس نیز با طرحایده ی جهان های ممکن، اصل کمال، اصل نظام احسن و استناد به حکمت و عدل خداوند، خداوند را خالقی دانسته است که به ضرورت اخلاقی، تنها یک جهان که به تبع کامل بودن خودش، نظامیاحسن و اکمل است را به فعلیّت می رساند و آن نظام، همین نظام کنونی است.سعی ما در این پژوهش، تبیین این مسئله و اثبات آن از دیدگاه این دوفیلسوف بزرگ مغرب زمین و جهان اسلام می باشد.

این پژوهش، سخنان اهل بیت علیهم السلام را در مباحث اعجاز قرآن محور قرار داده است؛تا در این راستا جنبه هایی از اعجاز این کتاب شریف مورد بررسی قرار گیرد. در باب اعجاز قرآن سوالاتی مطرح است؛ از جمله این که راز تنوع معجزات پیامبران در چیست؟تفاوت قرآن با معجزاتسایر پیامبران به چه جهت است؟ چگونه می توان اعجاز قرآن را به اثبات رساند؟ قرآن از چه جهاتی معجزه است؟ پاسخ به این پرسش هاچارچوبه این پژوهش راتشکیل می دهند. فصل اول کلیات پژوهش است و فصل دوم بیان می کند که اهل بیت علیهم السلام تفاوت معجزات پیامبران را تناسب آن با علوم و فنون زمان دانسته اند، معجزه پیامبر خاتمصلی الله علیه وآله خاتم نیز در اوج شکوفایی ادبیات عرب بود وخطابه و کلام بودن آن شرایط پاسخگویی آن را به همه ی جهانیان تا قیامت فراهم کرده است.در کلام اهل بیت علیهم السلام از مهمترین تفاوت های قرآن بامعجزات سایر پیامبران،جامعیت، جهانی، جاودانی، کلام وحی بودن معجزه وگویایی است. در فصل سوم آمده است که اهل بیت علیهم السلام برای اثبات اعجاز قرآن این گونه استدلال کرده اند: قرآن، در آیاتی مخاطبان را به همانند آوری دعوت کرده است؛ اما در عین تلاش جدی از سوی مخالفان جهت پاسخگویی به تحدی های قرآن، هیچ کس یا گروهی، در هیچ جهت نتوانسته است نظیر قرآن را بیاورد، و این دلیل بر سرچشمه گرفتن قرآن از نیرویی فوق بشری است. جهات یا وجوه اعجاز قرآن در بیان اهل بیت علیهم السلام در دو بخش درون متنی و برون متنی طبقه بندی شده است؛ در فصل چهارم وجوه برون متنی اعجاز قرآن بحث شده است؛ با رد نظریه صرفه،امی بودن آورنده قرآن را تنها وجه قابل قبول در وجوه برون متنی اعجاز قرآن معرفی کرده است؛ یعنی علاوه بر متن ومحتوای عالی قرآن آورده شدن آن توسط شخصی درس ناخوانده اعجاز قرآن را قوی تر و عظیم تر می کند. در فصل پنجم وجوه درون متنی اعجاز قرآن در دو بخش بیانی ومعنایی آمده است. آنچه از کلام اهل بیتعلیهم السلام به دست می آید ملال آور نبودن قرآن و فزونی بهجت و نشاط انسان با خواندن و شنیدن بیشتر قرآن است؛ که می توان از وجوه بیانی اعجاز قرآن شمرد. اهل بیت علیهم السلام بیشتر به وجوه معنایی قرآن تأکید کرده اند؛ عدم احصاءمطالب قرآن با شرح وتفسیر،عدم اختلاف و تناقض در آیات قرآن، اشتمال بر علم و معرفت،هدایت گری، خبرهای غیبی و اتقان نظام تشریع و قانون گذاری از جمله وجوه معنایی اعجاز قرآن است که یا به طور صریح یا به دلالت التزامی در کلام اهل بیت علیهم السلام دیده می شود.

هیچ اثری به اندازه‌ی سخن، قابل بقاء و تأثیرگذار نیست. قرآن کریم از زوایای مختلفی به مقوله‌ی سخن پرداخته است. با توجه به گستردگی بحث در این زمینه، سعی بر این است که در این پژوهش، فقط اهمیت سخن‌گفتن، ‌زمینه‌ها و موانع تأثیر سخن از منظر قرآن مورد بررسی و ارزیابی قرار داده شود.اساسی‌ترین منبع مورد استفاده در این تحقیق، قرآن بوده که به کمک تفاسیر و سایر منابع یاری‌رسان در فهم قرآن از جمله متون روایی، مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، زمینه‌های تأثیر سخن از دیدگاه قرآن در پانزده مورد زیر بررسی شده‌اند.1.آراسته‌گویی 2.استدلال 3.استواری سخن 4.امنت‌داری 5.بلاغت 6.تکرار 7.جدال احسن 8.خیرخواهی 9.ساده‌‌گویی 10.طنّازی 11.عالمانه‌بودن 12.فصاحت 13.موعظه 14.نرمی سخن 15.نیکی سخنهمان‌طور که در نگاه اول همیشه ظاهر یک چیز تأثیرگذار است، در سخن‌وری نیز، آن‌چه اهمیت بیشتری دارد آراستگی سخن، جذابیت و نیکویی آن است. هم‌چنین به نرمی سخن‌گفتن و دوری کردن از خشونت نیز در جذابیت سخن بسیار موثر است. مسأله‌ی مهم دیگر و از جمله ارکان مهم سخن‌وری توجه به نوع مخاطب و سخن‌گفتن مطابق حال اوست. هم‌چنین کلامی که همراه با دلیل و برهان باشد و از استواری مطابق با عقل و منطق برخوردار باشد تأثیرگذاری بیشتری بر مخاطب دارد. جلب اعتماد مخاطب نیز بسیار حائز اهمیت است، در روان‌شناسی تبلیغات نیز اثبات شده که اعتماد شنونده از مهم‌ترین دلایل تأثیرپذیری است: از جمله موارد پانزده‌گانه که موجب جلب اعتماد مخاطبین به گوینده می‌شَود، امانت‌داری و خیرخواهی گوینده است.هم‌چنین تکرار و گوش‌زد کردن پی‌در پی، مواعظ و سخنان پندآموز، سخن‌گفتن با علم و آگاهی نیز موجب تأثیر سخن بر مخاطب می‌گردد.احتجاج و جدال به شیوه‌ی احسن، پیام رسمی قرآن است و از جمله مسائل زمینه‌ساز در تأثیر کلام است.آن‌چه در تأثیرگذاری کلام بر مخاطب اهمیت دارد توجه گوینده و سخنران به همه‌ی این موارد است و در صورت آگاهی و عمل به این موارد بدون شک سخن او بر مخاطبانش تأثیرگذار خواهد بود.در فصل پایانی تلاش شد تا بنابر آموزه‌ای قرآنی و روایی موانع تأثیر کلام و عومل آسیب‌زا در شش مورد بررسی شود: 1.استکبار 2.ختم قلب 3.دنیا طلبی 4.زورگویی 5.طغیان‌گری 6.نارسایی بیان.تکبر و غرور آدمی مانع تأثیر کلام مخاطب بر وی می‌شَود و چنان‌چه عوامل اصلی در ضلالت برخی امت‌ها استکبار آنان در مقابل پیامبران الهی بوده است.آلودگی به گناهان و زورگویی موجب ختم قلب و نفوذ ناپذیری آن در مقابل سخنان حق می‌شود.دنیا طلبی و غفلت از آخرت، طغیان‌گری و زورگویی نیز از جمله موانع دیگر در پذیرفتن سخن حق و موعظه‌های انبیای الهی است.نارسایی بیان نیز مانع از فهم و درک صحیح سخن از سوی مخاطبان است.

احادیث پیامبراکرم(ص) و ائمه اهل‌بیت(ع) در کنار قرآن، منبع شناخت اسلام و دستورات آن است. روایات برخلاف قرآن از آفت وضع و تحریف مصون نمانده‌اند، لذا از همان روزگار حیات پیامبراکرم(ص) معیارهایی برای تشخیص صحیح از سقیم ارائه گشت. علماء با الگوگیری از آیات و روایات به ارائه‌ی معیارهایی برای فهم و نقد حدیث پرداختند. آیت‌الله معرفت(ره) به‌عنوان مجدد علوم قرآنی، در آثار خود ازجمله در اثر تفسیری خود به این مهم عنایت خاصی دارند. ایشان در سیر فهم حدیث ابتدا به حدیث بودن متن در دستبه‌عنوان پیش فهم توجه کرده سپس معیارهایی برای فهم متن و مقصود حدیث ازجمله: توجه به مفردات، توجه به ترکیبات، توجه به استعاره، توجه به کنایه، تشکیل خانواده حدیث، توجه به احادیث معارض و توجه به بطن و غیره ارائه می‌دهند. وی در نقد احادیث به ویژه روایات تفسیری ، نقد محتوایی رادر کنار توجه به سند راهگشاو نقد سندی را در مرتبه‌ی دوم می دانند .پذیرش اخبار افراد مشهور به صدق، رد روایات افراد مشهور به خیانت و تأمل در روایات افراد مجهول از مبانی نقد سندی ایشان است . ایشان در کتاب«التفسیر الاثری الجامع» در نقد سندی به نمونه‌هایی از روایات: موقوف، مجهول، منکر، شاذ، مرسل، معضل و … اشاره می‌کنند. آیت‌الله معرفت(ره)، برای عرضه‌ی روایات، مراحل سه‌گانه عرضه بر آیات قرآن، عرضه بر سنت و عرضه بر اصول نقد صحیح را روشی مطمئن برای تشخیص سره از ناسره میدانند.از نظر وی عرضه‌ی حدیث بر قرآن، عرضه بر سنت قطعی، عرضه بر مسلّمات تاریخی، عرضه بر علم قطعی و عدم شباهت روایت به کلام معصوم(علیه‌السلام) ازجمله معیارهای نقد داخلی است. معیارهای ایشان برای پذیرش روایات اسباب النزول عبارت است از: مورد اطمینان بودن سند روایت به ویژه کسی که روایت به او منتهی می‌شود ، تواتر یا استفاضه روایت، حل اشکال و رفع ابهام آیه به وسیله آن.

علم وجوه و نظایر از شاخه های تفسیر است، معنای آن این است که یک واژه در چند موضع از قرآن یکسان از جهت حروف، حرکت و سکون ذکر شودولی در هر موضع به معنای متفاوتی به کار رود.این دانشدر ترجمه های قرآن کریم نقش کلیدی دارد زیرا مترجمان با فهم و به کارگیری آن می توانند ترجمه ی دقیقتری از کلام الهی ارائه بدهند. ،بررسی تأثیر وجوهو نظایردر ترجمه های معاصر فارسی نشان می دهدکه هر یک از این ترجمه ها تا چه میزان از دقت برخوردارند و دقیق ترین و متقن ترین آنها از نظر رعایت وجوه معانی واژگان کدام ترجمه است،بعضی از مترجمان در رعایت وجوه معنایی واژگانی که در کتب وجوه ونظایر ذکر شده است راهاحتیاط، در پیش گرفته‌ و واژه را در قالب معنای عام و نخستین آن ترجمه‌کرده‌اند و بعضیاز مترجمان با بهره گیری از وجوه معانی واژگان، ترجمه ی دقیق تری ارائه داده‌اند، مانند آقای محمد خواجوی که اساس کار خود را در ترجمه بر مبنای وجوه و نظایر قرار داده و از دیگر مترجمان در این زمینه موفّق تر بوده است.نتیجه این پژوهش آن شد که مترجم قرآن حتما‌ً باید از وجوه معانی واژگان قرآن و موارد استعمال آنها که در اغلب کتب وجوه و نظایر و تفاسیر مذکور است، آگاهی داشته باشد و آن معانی را مد نظر قرار دهد و واژه رادر هر موردمطابق با دلالت آن به وجه معنایی متناسب ترجمه کند.دراین رساله به بررسی و نقد آرای موجود درباره وجوه معانی بیست واژه بر اساس کاربرد زیاد آن در آیات قرآن، که در کتب وجوه و نظایر ذکر شده است و استنتاج وجوه معناییپایه و چند و چون انعکاس آن وجوه در ترجمه های معاصر فارسی پرداخته ایم.