جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فضيل الأئمة(ع) علی الأنبياء و الملائكة، اثر عزالدین ابومحمد حسن بن سلیمان بن محمد حلى عاملى (زنده در 802ق)، از محدثان، عالمان و فقهاى شیعه امامیه، کتابی است پیرامون فضیلت و برتری ائمه دوازده‌گانه شیعه بر انبیا(ع) و فرشتگان الهی که با تحقیق مشتاق صالح مظفر، منتشر شده است. چنان‌که در کتاب ریاض آمده، شیخ مفید در کتاب «أوائل المقالات»و شیخ طوسی در «المسائل الحائريات»، در مسئله تفضیل و برتری امامان دوازده‌گانه شیعه(ع) بر سایر انبیا(ع)، اعم از پیامبران اولی‌العزم و غیر اولی‌العزم و نیز بر فرشتگان و ملائک الهی، اعم از ملائک مقرب و غیر آنها، توقف نموده و به‌صورت واضح و قاطعانه، آن را تأیید یا رد، نکرده‌اند. مؤلف به‌منظور بحث و بررسی این مسئله و تبیین اطراف آن، اقدام به تألیف اثر حاضر نموده است. وی قبل از پرداختن به بحث، ابتدا به ذکر برخی از آیات و روایاتی از ائمه(ع) پرداخته است که بر رجوع به ایشان در هنگام شک و سرگردانی در مسائلی نظیر همین موضوع، اشاره دارند؛ مانند آیه شریفه 43 سوره نحل: «فاسألوا أهل الذكر إن كنتم لا تعلمون» (پس اگر نمی‌دانید از اهل ذکر سؤال کنید). سپس در ادامه، در ضمن چندین فصل، با استفاده از آیات قرآن و اخبار صحیح و همچنین مباحث عقیدتی و اعتقادی، بر افضلیت و برتری ائمه(ع) بر پیامبران(ع)، فرشتگان الهی و نیز بر سایر مردم، استدلال نموده است. یکی از اموری که نشان‌دهنده اهمیت و ارزش والای کتاب است، استفاده نویسنده از منابع و مصادر معتبری همچون «من‌لايحضره‌الفقيه»، «الخصال»، «معاني الأخبار»، «كمال الدين»، «علل الشرائع»، «عيون أخبار الرضا(ع)»، «تفسير علي بن إبراهيم القمي»، «مصباح المتهجد»، «مقتضب الأثر»، «تأويل ما نزل في أهل‌البيت(ع)» ابن ماهیار، «كتاب الواحدة» محمد بن جمهور، «كتاب الحديث» حسن بن کبش حسینی، «نهج التحقيق إلی سواء الطريق» و «كتاب القائم» و «التنبيه للحيرة» فضل بن شاذان و... است. از جمله اموری که صحت انتساب این کتاب به مؤلف را تأیید می‌کند، این است که شیخ بهاءالدین محمد بن حسین بن عبدالصمد عاملی (متوفی 1030ق)، عبدالله افندی اصفهانی (ق 12ه) و محمدباقر بن محمدتقی مجلسی (متوفی 1110ق)، آن را به وی، منتسب نموده‌اند.

در مقدمه، به این نکته اشاره گردیده که مسئله رجعت، عقیده‎ای اسلامی بوده که آیات قرآنی و احادیث صحیح فراوانی بر آن دلالت نموده و مکررا در امت‎های پیشین، اتفاق افتاده و در اخبار صحیحی به وقوع آن در این امت نیز اشاره شده است، اما بااین‎حال، برخی از علمای مذاهب اسلامی، به انکار آن پرداخته، ولذا در این رساله، به تبیین مراد از رجعت و اثبات آن، پرداخته شده است. نویسنده در ابتدا، به تبیین معنا و مفهوم رجعت پرداخته و به این نکته اشاره دارد که رجعت، اعتقاد به زنده شدن اقوامی پس از مرگشان و یافتن حیات و زندگانی مجدد در دولت حضرت مهدی(عج) و سپس مرگ یا کشته شدنشان می‎باشد. نویسنده در تبیین رأی شیعه امامیه پیرامون رجعت، به بیان این مطلب پرداخته که علمای امامیه، معتقدند که رجعت در امم گذشته اتفاق افتاده و در امت ما هم، در آخرالزمان، اتفاق خواهد افتاد و در اثبات این موضوع، به اقوال علمایی چون شیخ مفید (متوفی 413ق)، سید علی بن حسین مرتضی (متوفی 436ق)، طبرسی (متوفی 548ق)، محمدصالح مازندرانی (متوفی 1081ق) استناد شده است. اما علمای اهل سنت، مسئله رجعت را انکار کرده و آن را دست‎مایه سرزنش علمای شیعه قرار داده و اعتقاد به آن را از جمله امور قبیحی دانسته که شماری از روایان را به آن واسطه تضعیف نموده‎اند، باآنکه آنان، فی نفسه ثقه بوده و در مرویات خویش از کذب پرهیز داشته‎اند؛ راویانی همچون: جابر بن یزید جعفی، حارث بن حصیره، اصبغ بن نباته و داود بن یزید اودی. نویسنده در ادامه، با اشاره به امکان عقلی زنده شدن مردگان در قیامت و باور تمامی مسلمین بر این امر و کافر دانستن منکر آن، به بررسی امکان عقلی رجعت پرداخته است. و آیات قرآنی دال بر وقوع رجعت را بررسی نموده و آنها را به دو دسته تقسیم نموده است: الف)- آیات دال بر وقوع رجعت در امم سالفه؛ از جمله آیه 243 سوره بقره: أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْياهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يشْكُرُونَ؛ «آیا از [حال] کسانى که از بیم مرگ از خانه‏‌هاى خود خارج شدند و هزاران تن بودند، خبر نیافتى؛ پس خداوند به آنان گفت: «تن به مرگ بسپارید»؛ آنگاه آنان را زنده ساخت. آرى، خداوند نسبت به مردم، صاحب بخشش است، ولى بیشتر مردم سپاسگزارى نمى‏کنند». ب)- آیات دال بر وقوع رجعت در آخرالزمان؛ مانند آیه شریفه 83 سوره نمل: وَ يوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یکَذِّبُ بِآياتِنَا فَهُمْ يوزَعُونَ؛ «و آن روز که از هر امتى، گروهى از کسانى را که آیات ما را تکذیب کرده‌‏اند، محشور مى‏گردانیم، پس آنان نگاه داشته می‌‏شوند تا همه به هم بپیوندند» احادیث رجعت در کتب شیعه امامیه، احادیث رجعت در کتب اهل سنت، کلمات بزرگان اهل سنت پیرامون رجعت پیامبر(ص) و سایر انبیاء(ع)، علت شدت نفرت اهل سنت از موضوع رجعت، شبهات مطرح‎شده درباره رجعت و حوادث مربوط به رجعت، عنوان سایر مطالبی است که در کتاب، بدان پرداخته شده است. در خاتمه کتاب، خلاصه و نتیجه‎گیری مطالب، آمده است

ابن‌حزم شخصيتى است كه فرقه ظاهريه را در فقه و كلام به اوج رساند. اين فرقه را على بن داود اصفهانى پديد آورده بود، ولى بى‌شك شاخص‌ترين چهره آن ابن‌حزم است و فرقه ظاهريه را بيشتر با نام او مى‌شناسند. او در واقع هم فقيه متبحر و بزرگى بود و هم در زمينه مباحث كلامى صاحب نظر محسوب مى‌شد. هنگامى كه انديشه كلامى ابن‌حزم اندلسى بزرگ‌ترين متفكر فرقه ظاهريه را مورد بررسى قرار مى‌دهيم، در اولين نگاه چنين به ذهن مى‌رسد كه ابن‌حزم به نوعى ميان دو نقيض جمع كرده است. او از سويى يك نص‌گراست كه نوعى زبانشناسى ظاهرگرايانه را ارائه كرده و هيچ‌گونه تأويل عقلانى يا غيرعقلانى از ظاهر متون دينى (قرآن و روايات) را اجازه نمى‌دهد و از سوى ديگر در مخالفت با شكاكيت، اثبات توحيد و نبوت، حمايت از علوم يونان؛ مانند فلسفه، منطق، پزشکى، رياضى و... و ارائه برخى از تأويل‌ها چهرهاى كاملاً استدلالى و عقل‌گرا از خود بروز مى‌دهد. اين مسأله باعث شده كه در طول تاريخ افراد زيادى ابن‌حزم را به تناقض در افكارش متهم كنند. او براى مطرح كردن انديشه‌هاى كلامى خود، طرحى جامع در نظر داشته كه بحث اديان را نيز ضمن اين طرح جامع آورده است. وى بعد از اثبات وحدت و يگانگى خداوند و اثبات ضرورت نبوت، به اديان پرداخته تا با اثبات عدم كفايت هر يك از اديان حقانيت دين اسلام را به اثبات رساند. بدين‌رو هر كجا كه در آثار وى بتوان رد پايى از اين طرح جامع يافت، در مورد اديان نيز مطالبى وجود دارد. اكنون خلاصه مطالبى كه در رسائل ابن‌حزم آمده است، به ترتيب مقالات ارائه مى‌گردد: در اين رساله، ابن‌حزم كوشيده است كه علوم را دسته‌بندى كرده و ترتيب يادگيرى آنها را براى متعلمان مشخص نمايد. ضمن اين بحث، او به مطالعه اديان نيز پرداخته است. تلاش ابن‌حزم در مطالعه اديان بيشتر مصروف گزارش و نقد آنها شده است. در عين حال نكات جالب و ارزشمندى در مطالعات اديان وى وجود دارد كه مطالعه آثارش را در اين زمينه ضرورى مى‌سازد. اينكه ابن‌حزم در بخش توصيف‌هاى خود چه ميزان صائب بوده است و تا چه حد تصويرى كه از ديگر اديان مى‌دهد، دقيق است و بحثى بسيار مفصل مى‌طلبد كه مى‌بايست از طريق كارهاى تطبيقى نوشته‌هاى او با كتاب‌هاى مقدس و نيز تاريخ و فرق ديگر اديان مقايسه جدى شود. اهم مطالب این جلد: چند رساله در رد برخی از افراد و دیدگاه ها، رساله بیان از حقیقت ایمان، شفاعت و...

نقد و بررسی وقایع دوران مریضی پیامبر اسلام(ص) و ماجراهای قبل و بعد از رحلت ایشان است. در این نوشتار به نقد و بررسی سند و دلالت روایات نقل شده در مورد برخی از وقایع دوران بیمار رسول خدا که منجر به وفات ایشان شد، پرداخته شده و برخی از ادعاها مبنی بر اینکه در زمان بیماری پیامبر اکرم ابوبکر نماز جماعت را به دستور ایشان اقامه کرده است، مورد تجزیه و تحلیل تاریخی و روایی قرار گرفته است. نویسنده همچنین به دستور پیامبر اسلام در مورد پیوستن به سپاه اسامةبن زید، درخواست کاغذ و قلم و نوشتن وصیت توسط رسول خدا، توهین عمربن خطاب به پیامبر اسلام و برخی از وقایع دروران کوتاه بیماری پیامبر اکرم و تحلیل این حوادث پرداخته و دیدگاه‌های اهل‌سنت را در مورد صحت و سقم آنها را مورد ارزیابی قرار داده است.