جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

افراط و تفریط در روش‌های سلوکی از نشانه‌های انحراف در مکتب‌های معنویت‌گرا است. موضوع زن و زناشویی از جمله مواضع حساس افراط و تفریط در این مکتب‌ها است. این مقاله برآن است تا نشان دهد عرفان اسلامی تحت تعلمیات پیامبر اکرم- نگاهی متعالی در عین اعتدال و همراهی با فطرت در مساله زن و زناشویی ارائه کرده است. این در حالی است که غالب مکتب‌های سلوکی پیش از اسلام، مانند رهبانیت مسیحی دچار تفریط در مساله زناشویی بوده و بسیاری از آیین‌های نوپدید معنویت‌گرا دچار افراط‌های هولناک در این مسیر شده‌اند.

عرفان عملی يا سير و سلوك اساس عرفان و زيربنای آن است؛ چه اينكه عرفان نظـری بازتـاب و انعكاس عرفان عملی و تعبير و تفسير يافته ها و برون داد سلوك و شهود خواهد بود. عرفان عملی كه در آن، طی مقامات و منازل تا فـتح قلـه هـای بلنـد كمـال در جهـت قـرب و وصال صورت می گيرد، براساس آموزه های اسلام ناب محمـدی دارای مبـانی عقلـی اسـت كه علامه طباطبايی به استخراج و تبيين آنها پرداخته و در مقاله حاضر بر اسـاس ديـدگاه وی كـه در رساله الولايه انعكاس يافت، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است كه عبارتند از: امكـان راه- يابی به ملكوت، معرفت نفس شهودیی، ولايت گرايی و شريعتمداری براساس ظاهر و باطن آن.

اثری است کلامی که دارای مباحثی همراه با آرای حکما و عرفاست. مولف به اصول دین پرداخته است. وی منابع کلامی شیعه و اهل سنت را دیده و مباحث عرفان و فلسفه را آورده است.

یکی از مسایل مشترک و برجسته‌ی عرفان اسلامی و شریعت، بحث ریاضت نفس است که صحیح‌ترین شیوه‌ی کسب توانایی‌ها و پرورش استعداد‌های روحی است. بحث ریاضت، از بحث‌های دامنه‌دار و مهم عرفان عملی است. ریاضت، نقطه‌ی آغازین سلوک و حرکت عرفانی است و در همه‌ی مراحل و مقامات نیز نقشی جدّی و سرنوشت‌ساز دارد، بنابراین باید با جدیّت مورد توجّه قرار گیرد. شریعت و عرفان اسلامی بر ریاضت شرعی مهر تأیید زده و انسان‌‌ها را به مجاهدت با هوا و هوس و تعدیل قوای جسمی تشویق کرده‌‌اند و از آنجایی که عرفان اسلامی زاییده‌ی تعالیم قرآنی و آموزه‌‌های دینی است، پس عرفان و شریعت در بسیاری از مباحث و اصطلاحات مشترک هستند. ابتلا نیز یکی دیگر از مباحث مشترک و از کلیدی‌‌ترین مفاهیم در اسلام است که از سنّت‌های لایتغیّر الهی است، تا استعدادهای باطنی و لیاقت‌های ذاتی انسان‌‌ها به فعلیت درآید؛ زیرا صفات و سجایا‌ی اخلاقی انسان‌ها تنها در میدان امتحان و آزمایش و فراز و نشیب‌های زندگی تکامل می‌یابد. بلایا، هوشیار کننده و بیدار سازنده‌ی انسان‌‌های خفته و تحریک کننده‌ی عزم و اراده‌ی انسان‌هاست. پایان‌نامه‌ی حاضر، در پنج فصل تهیه گردیده و ضمن نگرش اجمالی به عقاید ادیان و مکاتب مختلف بشری در رابطه با ریاضت و بلاکشی، موضوعاتی چون عزلت، خلوت، رهبانیّت، زهد، تقوا، امتحانات الهی و نقش شداید در حیات بشری را از دیدگاه شریعت و عرفان اسلامی مورد بحث و بررسی قرار داده است.

اگر منشأ و خاستگاه عرفان و تصوّف اسلامی – ایرانی را با دوران آغازین اسلام مصادف بدانیم، از آن زمان تا قرن های مدیدی، تحوّلات و جریان های مختلفی در آن به منصّه ظهور رسیده است. عرفان و تصوّف درختی است که جریان ها و مکاتب مختلف صوفیانه، چون شاخه های متعدّدی از آن سر برآورده است. افکار و نظریّات گوناگونِ مطرح شده در تصوّف و عرفان را می توان از لحاظ تاریخی ، یا محیط جغرافیایی رایج در آن ، یا به لحاظ دوران رشد و انحطاط و یا به لحاظ مضمون و محتوای غالب بر آثار عرفانی و صوفیانه، تقسیم بندی کرد. آن چه می تواند در ظهور یک جریان جدید در تصوّف موثّر باشد، علاوه بر بینش و عقاید شخصی هر صوفی و عارفی، شرایط محیطی ، فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی نیز می باشد. هر کدام از صوفیه و عرفا با دیدگاه ها و باورهای خاصّ خود به این مشرب عظیم فکری می نگریستند و با همان افکار و عقاید به تعریف اصول و مبانی تصوّف و عرفان می پرداختند. عدّه ای از صوفیه معتقد بودند که طریقت عارفانه باید در چارچوبی که شریعت تعیین کرده است، تعریف شود و هر گونه تخطّی از آن را بدعت می شمردند. عدّه ای نیز چنان بر مذهب و سنّت پافشاری می کردند که تصوّفی را که بر اساس آن مذهب و سنّت خاص نبود، نمی پذیرفتند. این گروه از صوفیان، مذهب و سنّت را از شریعت هم مهمّ تر می دانستند. گروه دیگری از صوفیان هم از آن جوّ خشک و بی روح و ذوق حاکم بر تصوّف، فاصله گرفتند و با دمیدن روح ایرانی در آن، تصوّف را پرشور و رونق کردند. اینان در مخلوقات زیبا به دنبال جمال الهی بودند و عاشقانه و بی هیچ سدّ و مانعی با خداوند ارتباط برقرار می کردند. عدّه ای فیلسوف هم از تصوّف ایرانی و اسلامی سر برآوردند و بدون توجّه به اصول مدوّن و از پیش تعیین شده صوفیان قبلی، مباحث عرفانی را با نگاهی متفاوت مطرح کردند. ظهور و رواج هر جریانی به معنی کنار رفتن مکتب و جریان دیگر نبود و چه بسا که دو یا چند جریان که اختلاف مشرب و طریقه زیادی با هم داشتند، هم زمان در تصوّف جریان داشتند. این مطلب را از همان دوران آغازین تصوّف می توان مشاهده کرد.

دراین پایان نامه سعی شد تا با تحقیق وتفحص وبررسی آثار جامی به روش کتابخانه ای عقل وعشق دراین آثارتحلیل وبررسی شود وازجنبه های مختلفی مورد بازبینی قرارگیرد.وهدف از این پایان نامه تحلیل عقل وعشق ،چگونگی نگرش جامی به مساله عقل وعشق وبرتری عقل یا عشق در آثار وی می باشد. یافته های این پایان نامه نشان می دهد که جامی عقل و خرد را از راه یافتن به چیستی ساحت قدسی باری تعالی ناتوان می داند و به کرّات عشق ِ حقیقی را در مرتبه ای بالاتر از عقل می داند. با این وجود او در بسیاری موارد عقل را ملازم و همراه اصلی دین می داند و برخی از فضایل دینی راازراه عقل توجیه می کند. واژگان کلیدی:جامی، عقل ، عشق و اندیشه های صوفیانه.

پرواضح است که عقل و عشق از موضوعاتی بوده اند و هستند که طرفداران و مخالفان زیادی داشته اند و دارند. در جوامع مختلف گروهی به عنوان عقل گرایان شناخته شده اند که در رأس آنها فلاسفه هستند. آنها عقل را منبع ادراک معرفی می کنند و برایش جایگاه والایی قائلند. عرفا و صوفیان در مقابل سنگِ عشق و واردات قلبی و شهودات نفسانی را به سینه می زنند. این دو در مقابل هم صف آرائی کرده اند. ادیان نیز به این حقیقت نگاهی را ارائه کردند. از این میان اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین نظر خاصی به عقل و عشق افکند. در این رساله در ابتدا کوشیده شده است، نگاه اسلام البته از منظر شیعی به دو حقیقت عقل و عشق روشن گردد. در آغاز از معنای لغوی و مفهوم عقل کار شروع می شود و در آیات و روایات ادامه می یابد. عناوینی مثل مستقلات عقلیه، تفاوت عقل و فکر، نشانه ها و حجاب های عقل و ... از مباحث بخش های آغازین است. در ادامه به عشق با همان شیوه‌ی عقل نگاه کردم و عنوان نخست پایان یافت. در ادامه با نظر به نگاه عرفان اسلامی به عقل و عشق به خصوص ابن عربی واکاوی عقل و عشق در منظر او آغاز شد و بحث ادراکات عقلی، خطاپذیری، حدود عقل و ... بررسی شد و عشق و واردات قلبی با موضوعات جذاب حیرت، انگیزه‌ی عشق، رابطه عشق و زیبایی و ... ادامه یافت و در نهایت به مقایسه ای اجمالی همت گماردم. نتایج مهم رساله اینکه، عقل در نزد دین جایگاهی بس والا و مقدس دارد و از مهم ترین منابع ادراک است و عشق باید توسط آن رهبری شود. لذا عشق ممدوح و مذموم داریم. می شود وجوهی تصور کرد که عقل و عشق نه در تقابل با هم که همسوی با هم انسان را تکامل بخشند و سیر دهند. شیخ اکبر برای عقل حدودی طرح می کند و قلب را محل نزول معرفت حقیقی معرفی می کند و شهودات را ارج می نهد. هدف رساله تبیین نگاه دین و ابن عربی به دو مقوله عقل و عشق بود و شیوه‌‌ی کار کتابخانه ای بود و در این راستا کتب اصلی و شروح و کتب معاصرین نیز مورد دقت قرار گرفت و از مشاوره-ی حضوری اساتید هم بهره بردم و با فیش برداری و گردآوری مطالب به تدوین آنها پرداختم و کار را به پایان بردم. ماحصل آنکه ارزش و مقام عقل و عشق در دین و کلام شیخ یکسان نیست و آنگونه که من یافتم در دین ورزی مقام عقل برتر است و در عرفان عشق پرتوانتر می نماید

نمادهای کهن که ردپای آنها از دوران پیش از تاریخ تا هنر معاصر مشهود است به صورت انگاره های ترسیمی بر اشیاء و مکان های مرتبط با زندگی اقوام گوناگون مشاهده می شود . این انگاره ها در طول زمان از قومی به قوم دیگر منتقل شده اند و در اکثر موارد نه تنها طرح بلکه حقیقت وجودیشان نیز ، به نسل های بعدی انتقال یافته است .از جمله این نمادها ترکیب سه تایی مقدس است ،که عنصر میانی آن ایزدبانوی زمین است ، به همراه دو عنصر نرینهدر دو طرف آن می باشند وگاهی نشانه های آسمان از هر نوع بالای سر پیکر مادینه دیده می شود. این نماد در دوره های مختلف تاریخی و در اکثر فرهنگ ها به کرات دیده شده است . در اغلب موارد عنصر مادینه ی سه تایی مقدس با درخت و دو عنصر نرینه ی اطراف آن نیز با حیواناتی که به صورت قرینه و مشابه اند ، جایگزین شده است . در این رساله پس از پرداختن به نقش درخت به عنوان عنصر اصلی و همچنین حیوانات قرینه به عنوان نگهبانان آن ، نماد درخت در ادیان مختلف مورد بررسی قرار گرفته است . این بررسی شامل ادیان اولیه بدون پیامبر یا باورهای ابتدایی مانند اسکاندیناوی ، بین النهرین ، چین باستان ، مصرباستان و هند است و پس از آنادیان غیر ابراهیمی دارای پیامبر شاملبودایی ، زرتشتی و مانوی و درآخر ادیان ابراهیمیِ یهودیت و مسیحیت تا دین تکامل یافته اسلام را شامل می شود . هدف از این بررسی دستیابی به کهن الگویی است که از ادیان ابتدایی تا دین اسلام در رابطه با درخت وجود دارد. به ویژه در ایران دوران باستان و تأثیر آن بر نوع نگرش به این نماد در عرفان اسلامی. در واقع این نکته مد نظر است که فرهنگ اسلامی وعرفانی بستری مناسب جهت رشد و تعالی بن مایه های غنی در ایران بوده و این فرهنگ بالنده کهن الگوها را به رفیع ترین درجه رسانده و به آن ها رنگ وبوی اسلامی داده است . پس از بررسی تکمیلی نقش نمادین درخت در اسلام و عرفان اسلامی به تجلی معماری گونه یسه تایی مقدس در مساجد اسلامی که شامل گنبد و مناره ها می شود پرداخته شده است . در این معنا که گنبد جایگزین درخت مقدس شده و دو مناره در جایگاه نگهبانان آن قرار گرفته اند و در مجموع تشکیلسه تایی مقدس داده اند.