جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در عصر کنونی، پژوهشگران غیر مسلمان زیادی که به آنان مستشرق گفته می‌شود، پدیدار شده‌اند که با تکیه بر روش‌های رایج در سرزمین خودشان کتاب‌هایی درباره اسلام و مسلمانان تألیف کرده‌اند بدون این‌که آن روش‌های مورد استفاده در کتاب‌هایشان را بیان کنند، اما کسی که کتاب‌های آنان را می‌خواند و دنبال می‌کند، متوجه می‌شود که آن‌ها تحت تأثیر محیط‌هایی که در آن بزرگ شده‌اند، رویکردهای متعددی را دنبال کرده‌اند. آنها در ارزیابی‌هایی که از اسلام و شخصیت‌های اسلامی ارائه داده‌اند به سه گروه موافق، مخالف و منصف تقسیم شده‌اند. از جمله شخصیت-های اسلامی که این مستشرقان به آن‌ها پرداخته‌اند، امام علی علیه السلام پسر عموی پیامبر (ص) و همسر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است. آنان به موضوع خلافت و مهمترین رویدادهایی که خلافت ایشان به همراه داشت از جمله جنگ با ناکثین، قاسطین و مارقین، یا به عبارت دیگر جنگ جمل، صفین و فتنه خوارج پرداخته‌اند. پژوهشگران مسلمان در ارزیابی خود از این مستشرقان نظرات مختلفی دارند. برخی از این پژوهشگران به تلاش‌های علمی آنان را در غنی سازی کتابخانه‌های غربی و عربی و إحیاء میراث عربی و اسلامی اذعان داشته‌اند، در حالی که برخی دیگر آنها را به دسیسه و تلاش برای تحریف دین و تاریخ اسلام متهم کرده‌اند. با توجه به آن‌چه گذشت، این پژوهش که از مقدمه، سه فصل و نتایج تشکیل شده است به بررسی آراء مستشرقان درباره خلافت امام علی علیه السلام و رویدادهای زمان خلافت آن حضرت می‌پردازد، اما از آنجا که از بین مستشرقان ویلفرد مادلونگ به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است، بیشتر تمرکز این پژوهش بر آراء او قرار گرفته است. لذا در طول این پژوهش آراء آن‌ها را ذکر خواهیم نمود و در صورت ایجاب، به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. همچنین در این پژوهش سعی شده به این سؤال اصلی پاسخ داده شود: ارزیابی نظرات مستشرقان، خصوصا ویلفرد مادولونگ درباره خلافت امام علی علیه السلام چیست؟ این پژوهش از روش استقرایی و توصیفی تحلیلی استفاده کرده است و کوشیده مطالب مربوط به خلافت امام علی علیه السلام را استقراء نماید، سپس آن‌ها را از لحاظ تاریخی دسته‌بندی و تحلیل کند. مهمترین نتایج به دست آمده عبارتند از اینکه آراء برخی از مستشرقان درباره امام علی علیه السلام با انصاف همراه است. برخی دیگر از آنان اتفاق نظر داشتند که امام علی علیه السلام در اداره دولت ناموفق بوده و این عدم موفقیت ایشان را ناشی از عدم انعطاف سیاسی ایشان دانسته‌اند. بیشتر پژوهش‌های تخصصی مستشرقان در زمینه خلافت امام علی (ع) چون بر اساس مفاهیم و اصول اشتباه بنا شده بود، جفا و ستم به امام علی علیه السلام است و علت این اشتباهات اصولی آنان پیشینه و عقاید فکری ناشی از عدم اطلاع از وقایع تاریخی و تکیه بر شبهات مطرح شده در منابع اسلامی است. همچنین مشخص شد که ویلفرد مادلونک پژوهشگری است که با انصاف و عدالت بیشتری به خلافت امام علی علیه السلام پرداخته است، زیرا او با تفصیل و روشنگری به این موضوع پرداخته است که مستشرقان کمی چنین عمل کرده‌اند.

چکیده مولوی به عنوان یکی از بزرگ ترین عارفان و شاعران ادب فارسی در آثار خود به ویژه مثنوی معنوی از مفاهیم عمیق دینی و عرفانی بهره برده است. بررسی تاثیرپذیری او از سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه و دیگر منابع حدیثی به ویژه موضوع آسیب های فهم دین نشان می دهد که مولوی بسیاری از اندیشه های خود را با الهام از کلام امام علی علیه السلام شکل داده است. این پژوهش به روش توصیفی_ تحلیلی به بررسی تطبیقی دیدگاه های مولوی و امام علی در زمینه هایی مانند ظاهرگرایی دینی، تعصبات مذهبی، جهل و سوء برداشت از مفاهیم دینی می پردازد. مولوی در مثنوی معنوی و دیگر آثار خود از مضامین عمیق دینی و عرفانی بهره برده که در بسیاری از موارد همسو با آموزه های امام علی (ع) در نهج البلاغه و روایات است این پژوهش به روش تطبیقی _تحلیلی وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه های این دو اندیشمند را در نقد آسیبهای فهم دین بررسی می کند. نقاط اشتراک 1_ نقد ظاهرگرایی دینی : هر دو با اشاره به خطر تفسیر سطحی از شریعت بر ضرورت توجه به باطن و حقیقت دین تاکید دارند. امام علی درخطبه های متعدد از تحریف حقایق به تأویل سخن می گوید و مولوی نیز در ابیات مختلف ظاهر بینان را به (خران کتاب بار) تشبیه می کند. 2 _توجه به اخلاق و سیرت درونی : امام علی تقوا و تهذیب نفس را اساس دینداری می دانند و مولوی نیز در داستان های خود ریا و عبادت بی حقیقت را نکوهش می کند. 3_ پرهیز از تعصبات کورکورانه: هر دو تعصب بی دانش و جمود فکری را مانع درک حقیقت دین معرفی می کنند. نقاط افتراق 1_ شیوه بیان : امام علی با بیانی صریح و خطابی به نقد آسیب ها می پردازند، در حالی که مولوی با زبان تمثیل و داستان های رمزآلود همان مضامین را منتقل می کند. 2_تاکید بر عرفان و محبت: مولوی بیش از امام علی (ع) بر عشق به عنوان محور فهم دین تاکید دارد در حالی که نگاه امام علی بیشتر مبتنی بر عقلانیت و عدالت است. 3_زمینه تاریخی : کلام امام علی در بستر چالش های سیاسی اجتماعی صدر اسلام شکل گرفته اما دغدغه مولوی بیش تر پاسخ به شبهات عرفانی و فلسفه عصر خود است این پژوهش نشان می دهد که مولوی با الهام از مفاهیم بنیادین کلام امام علی به بازخوانی آسیب های فهم دین در قالب ادبیات عرفانی پرداخته اما در برخی مؤلفه ها رویکردی متفاوت با ایشان دارد. نتایج نشان می دهد که مولوی با بهره گیری از مضامین بلند امام علی (ع) به نقد برداشت های سطحی از دین پرداخته و بر ضرورت ژرف اندیشی و عرفان حقیقی در فهم آموزه های دینی تاکید کرده است. کلیدواژه ها :مولوی _ امام علی_ فهم دین_ آسیب های دین شناسی _نهج البلاغه_ عرفان اسلامی

در ایجاد و شکل گیری شخصیت انسان موارد مختلفی دخالت دارند، که از میان آن ها می توان به همنشینی با کسانی که با آنها رفت و آمد دارد اشاره کرد؛ چرا که انسان بی شک بخش مهمی از رفتار و کردار و افکار خود را از دوستان خود می گیرد. دوستی از نظر ارسطو، یعنی:«خواستن چیزی برای کسی که آن چیز برای او، نه برای خودمان خوب باشد وبه کار بستن هرچه در توان داریم، برای اینکه آن را برای او فراهم کنیم.» (بدری؛زمانی، 1398، 24) همچنین از نظر علم اخلاق و مسکویه در کتاب تهذیب الاخلاق، دوستی وصداقت یعنی:«محبتی راستین که {انسان} با وجود آن به فراهم ساختن همه اسبابِ فراغت دوست واختیار انجام دادن همه نیکی هایی که به جای آوردن آن ها درباره او ممکن است،می کوشد.»(همان).همچنین، حضرت علی (ع) قبل فلاسفه و معلم اول بدین مسأله توجه ویژه ای نموده است و از این مسأله به عنوان موضوعی که در شناخت افراد تأثیر گذار می باشد یاد کرده است. از این رو در این باره میفرماید: «وَ مَن إِسْتَبَهَ عَلَیْکُم أمره وَ لَم تَعرِفُوا دِینَهُ فَلْتَظُرُوا إِلَی خُلَطَائِهِ، فإن کَانُوا أَهلَ دِینِ اللَّهِ فَهُوَ عَلَی دِینِ اللهِ، وَ إِن کَانُوا عَلَی غَیْرِ دِینِ اللَّهِ فلا حَظَّ لَهُ من من دین الله » (مجلسی،1315، 197:74) هرگاه وضع کسی بر شما مشتبه شد و دین او را نشناختید به دوستانش نظر کنید، اگر اهل دین آیین خدا باشند او نیز پیرو آیین خداست و اگر بر آیین خدا نباشند او نیز بهره ای از آیین حق ندارد. به راستی، گاه نقش دوست و دشمن، در رسیدن به سعادت و شقاوت یک انسان از هر چیزی مهمتر است، گاهی اوقات ممکن است او را تا حد نابودی و شقاوت پیش ببرد و گاهی اوقات او را به سعادت برساند. آیات (27 تا 29 سوره ی فرقان) به خوبی نشان می دهد که انسان چگونه ممکن است تا مرز سعادت پیش برود، اما وسوسه ی شیطانی دوستی بد ممکن است او را به قهقرا بکشاند و سرنوشتی مرگبار برای او فراهم سازد، سرنوشتی که به حسرت، روز قیامت هر دو دست را به دندان بگزد و فریاد «یا ویلتی» از او بلند شود؛ چرا که دوستانی که به عشق بهره گیری مادی دور انسان حلقه می زنند، چنان بی اعتبار و بی وفا هستند که هر زمان این نعمت ها از انسان جدا شود با او وداع می گویند، گویی تصمیم آن را از قبل گرفته بودند. اینگونه ماجراها که نمونه هایش را بارها شنیده یا دیده ایم- ثابت می کند که جز به خدا نمی توان دل بست. دوستان باوفا و راستین انسان تنها کسانی هستند که معنویت آنان را به هم پیوند می دهد. اینان دوستان زمان دارایی و تنگدستی و پیری و جوانی و تندرستی و بیماری و عزت و ذلتند، و تا زمان مرگ و حتی بعد از آن نیز تداوم دارد. براین اساس در کلام و سخن گهربار مولای متقیان امیرمؤمنان (علیه السلام) دشمن اینگونه تعریف شده است: « همانا دشمن را از آن جهت دشمن نامند که بر تو تجاوز روا می دارد پس آن کس که در عیب جویی تو راه مداهنه و سستی در پیش گیرد (زشتت را زیبا جلوه دهد) همو دشمن توست» (نهج البلاغه، نامه53). همچنن از سخنان امیر بیان (ع) می توان استفاده کرد که، دشمن دو نوع است:1- دشمن درونی(پنهان) 2- دشمن بیرونی(آشکار). بنابراین هر فرد و در نگاه وسیع تر هرجامعه ای باید در شناخت دوست و دشمنش دقت نماید. یکی از شاخصه هایی که در انتخاب دوست امام علی(ع) به آن اشاره می کنند، اینست که دوست همیشه در گرفتاری ها همراه انسان است،« دوست، دوست نیست مگر اینکه در سه جا دوستی خود را حفظ کند، در سختی رفیق خود، در غیاب وی، در وفات او (خیرات بفرستد و همواره بیاد او باشد)» ( عاملی،1104، ج 8: 414)، همچنین امام علی (ع) تفاوت دشمن و دوست را متذکر شدن عیوب انسان به صورت مخفیانه معرفی می کند و در این باره می فرماید:« کسی که عیب تو را آشکار کند( در پنهان) دوست تو، و آنکه عیوب تو را مخفی نماید دشمن توست .(آمدی،1383،394 :9573) یکی دیگر از شاخصه های انتخاب دوست این است که، انسان را در امور دینی یاری کند. بی شک در گزینش دوست مناسب باید به همراه بودن آن در تمام امور زندگی توجه نمود و یکی از مهمترین این مسائل بعد دینی است؛ چرا که همنشینی با اهل دین، سعادت دنیا و آخرت را در پی دارد. از این رو حضرت علی (ع) در این باره می فرماید:« رفیق را رفیق گویند، چون برای اصلاح دین، تو را یاری می دهد، پس آن کس که برای اصلاح دینت تو را یاری داد، رفیق توست. (همان، 9730:400)همچنین، از جمله شاخصه هایی که درکلام گهربار امیرالمؤمنین(ع) در باره دشمن به آن اشاره شده و باید در شناخت دشمن به آن ها توجه کرد می توان به: نفاق، حسادت، جاه طلبی، دنیازدگی و دنیاطلبی، پیمان شکنی، حیله گری، هواپرستی و خودخواهی اشاره کرد. بنابراین از مهمترین شرایط موفقیت درتمام ‌عرصه ها، شناخت دوست و دشمن است. لذا انسان باید در تمامی عرصه ها دشمن خود را بشناسد و در سدد دفع آن نیز باشد.امیر بیان حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه شناخت دشمن را رمز بینش می‌داند و خود ایشان قسمت عظیمی‌از تلاش خویش را در دوران حکومت به افشاگری چهره دشمنان و شناساندن دوستان خود نیز پرداخت. 1) شرح مساله (اهداف، سابقه و ضرورت تحقیق): · بیان مسئله: در ایجاد و شکل گیری شخصیت انسان موارد مختلفی دخالت دارند، که از میان آن ها می توان به همنشینی با کسانی که با آنها رفت و آمد دارد اشاره کرد؛ چرا که انسان بی شک بخش مهمی از رفتار و کردار و افکار خود را از دوستان خود می گیرد. دوستی از نظر ارسطو، یعنی:«خواستن چیزی برای کسی که آن چیز برای او، نه برای خودمان خوب باشد وبه کار بستن هرچه در توان داریم، برای اینکه آن را برای او فراهم کنیم.» (بدری؛زمانی، 1398، 24) همچنین از نظر علم اخلاق و مسکویه در کتاب تهذیب الاخلاق، دوستی وصداقت یعنی:«محبتی راستین که {انسان} با وجود آن به فراهم ساختن همه اسبابِ فراغت دوست واختیار انجام دادن همه نیکی هایی که به جای آوردن آن ها درباره او ممکن است،می کوشد.»

خلاصه تحقیق اسماء الهی به اسماء زیباشناختی و اسماء عالی تقسیم می شوند. تأثیر این نام ها بر ابعاد شناختی، رفتاری و وجودی انسان با علاقه فراوان پیشگویان همراه بود، زیرا غیب گویی ها به هر چیزی که مربوط به اسماء و صفات الهی خداوند متعال و تأثیر آنها بر انسان و روابط او بود علاقه مند بودند. با خداوند متعال. این پژوهش در سه بخش به تبیین بینش عرفانی اسماء و صفات زیبایی‌شناختی و اعظم و تأثیر آن‌ها در ارتباط انسان با خداوند متعال می‌پردازد: نخست، ذکر مقدماتی در رابطه با اسماء و صفات و ارتباط ذات الهی با آنها. با توجه به بینش عرفانی، سپس به بیان مختصری از حقیقت انسان و رابطه انسان با خداوند متعال در عرفان پرداخته شد و در نهایت به تحلیل مونولوگ امیرالمومنین(ع) در مسجد کوفه پرداخت. مونولوگی است با دقت آهنگین و عرفانی که با توصیف نفس مقدس با اسمای زیبایانه و والای و توصیف انسان با صفات بالقوه اش حالت و رابطه خاصی را بین بنده و مولایش تجسم می بخشد. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی انجام شد که در آن مونولوگ شریف با چهار محور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت: محور معنایی، محور شناختی، محور هستی شناختی و محور روانی. یکی از مهم ترین نتایج تحقیق، عمق تأثیر نام ها و صفات زیبایی شناختی و جلالی در انسجام و تقرب انسان به خداوند متعال است. چنانکه هر یک از آنها در رسیدن او به کمال امانت، قناعت، خضوع، بندگی، تقوا، زهد، محبت، صبر و فنا، به واسطه آنچه انسان از بیم و امید، چنگ زدن و کشش، منزلت و معاشرت به ارث برده، تأثیر دارد، با توجه به میزان وجودش.

پژوهش انجام شده، تلاشی است برای بازخوانی حوادث سی ساله‌ی مرتبط با امام علی (ع) پس از رحلت پیامبر (ص) تا سال چهلم هجری قمری است. با توجه به اهمیت و جایگاه حضرت علی علیه السلام در نزد مسلمانان و نقش برجسته ایشان در تحولات دوره مذکور، بررسی ابعاد مختلف حیات امام علی علیه السلام به ویژه بعد سیاسی زندگانی ایشان را نمایان می سازد. برای تبیین این بخش از حیات امام دو کتاب مهم تاریخی کهن یعنی «الفتوح ابن اعثم» و «الارشاد شیخ مفید» به عنوان نمایندگان اهل سنت و شیعه مدنظر قرار گرفته است که با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی درصدد پاسخگویی به سؤال هستیم که ابعاد مختلف حیات سیاسی امام علی علیه السلام در این دو کتاب چگونه ارائه شده است؟ از وجوه اشتراک دو اثر مذکور می توان به تعامل امام با خلفای سه گانه، قاطعیت امام در مسایل دینی، بیعت نکردن بعضی از بزرگان با امام علی علیه السلام، مخالفت طلحه و زیبر و معاویه با امام، جنگ های سه گانه، ماجرای شهادت امام اشاره کرد. از وجوه افتراق الارشاد می توان گفت که شیخ مفید بیشتر مباحث مرتبط با امامت امام و تبیین فضائل و مناقب ایشان را مدنظر قرار داده است اما ابن اعثم بر روی مسائل سیاسی با رویکرد تاریخی تمرکز دارد. شیخ مفید به عنوان یک متکلم تمام عیار در کتاب الارشاد به دنبال تبیین فضائل و مناقب امام علی علیه السلام و دفاع از مقام امامت ایشان است و همچنین با توجه به شرایط و اقتضائات زمان ایشان در جامعه اسلامی به ویژه بغداد که محل سکونت و فعالیت علمی وی بوده، رویکرد همگرایی با سایر مذاهب را مدنظر داشته و با همین رویکرد کتاب ارزشمند الارشادرا نگاشته است. از این رو موارد اختلافی میان شیعه و سنی را کمتر مورد توجه قرار داده و به عبارت دیگر به شکل کم رنگ از کنار آنها عبور کرده است. همین رویکرد همگرایی در کتاب الفتوح ابن اعثم نیز به چشم می خورد گرچه هدف ایشان از نگارش کتابش متفاوت از الارشاد است و بیشتر به مسایل سیاسی توجه دارد اما سعی دارد شیوه همگرایی را البته با حفظ مقدسات اهل سنت در نگارش اثر خویش به منصه ظهور برساند.