جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

باور به معاد از جمله مشترکات ادیان الهی است، اسلام نسبت به سایر ادیان توجه بیشتری به این مسئله داشته و بر همین اساس حجم فراوانی از آیات قرآن به مسئله آخرت (معاد) اختصاص یافته است، علاوه بر قرآن منبع دیگری که به توصیف و تبیین معاد پرداخته؛ احادیث معصومین است، در این میان، امیرالمؤمنین توجه ویژه ای به مسئله آخرت (معاد) داشته است. مجموعه ای از سخنان آن حضرت در کتابی تحت عنوان «نهج البلاغه» توسط سید رضی گردآوری شده است. در این مجموعه، پر رنگ‌ترین مباحث، مربوط به یادآوری مرگ و جهان پس از آن به انسان است؛ نمونه‌ای که در این کتاب به طور خاص به طرح بحث پیرامون این مسئله پرداخته است؛ وصیت آن حضرت به امام حسن , است، هر چند که این نامه حاوی مضامین توحیدی و اخلاقی می‌باشد، اما امیرالمؤمنین , در خلال بیان این مباحث، توجه ویژه ای به مبحث معاد داشته و فرزند خویش را نسبت به آینده اش و نحوه آمادگی برای زندگی در جهان آخرت مطلع ساخته اند. این پژوهش به روش توصیفی و بر اساس اطلاعات کتابخانه‌ای در پاسخ به دو پرسش شکل گرفته است: 1. منابع و مصادری غیر از نهج البلاغه که این نامه را ذکر نموده،کدامند؟ 2. رهاورد های تربینی باور به آخرت در نامه امیرالمؤمنین, چیست؟ در پاسخ به سوال اول منابعی که غیر از نهج البلاغه به ذکر این نامه پرداخته بودند را یافتیم، نتیجه مقایسه متن نامه در نهج البلاغه با آن کتب، از این قرار است: این نامه توسط علمای برجسته ای همچون کلینی در دو کتاب «رسائل الأئمه» و «کافی»، شیخ صدوق در «من لا یحضره الفقیه»، ابن شعبه حرَّانی در «تحف العقول»، ابن عبد ربه در «عقد الفرید»، ابو‌احمد عسکری در «الزواجر و المواعظ» نقل شده است؛ که از میان تمامی این نسخ، تنها نسخه استخراج شده از کتاب «رسائل الأئمه» شیخ کلینی تا حدود زیادی با متن نامه در نهج البلاغه مشابهت داشته و تغییرات اندک در متن، تفاوت موثری در معنای اصلی نامه ایجاد نکرده، ولی در باقی نسخ، متن اصلی نامه دچار تحولاتی از قبیل افزودن یا کاستن عبارات نامه شده که مضامین اصلی نامه را دچار تغییرات محسوسی کرده است. در پاسخ به سوال دوم نیز، عباراتی که معطوف به مسئله معاد و زندگی در سرای آخرت بوده را استخراج و دسته بندی هایی را ارائه نمودیم، نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که غالب مضامین این نامه با رویکرد تربیتی، انسان را متوجه سرنوشت خویش ساخته تا خود را برای زندگی ابدی در جهانی دیگر آماده سازد.

وجود جانشین پس از پیامبر اکرم] امری بدیهی و واضح است که نیازی به دلیل و برهان ندارد، و مورد اتفاق همۀ مسلمانان است، اما آنچه در این باب سبب اختلاف شده، این است که آیا این مقام انتصابی است یا انتخابی؟ یعنی آیا تعیین و نصب جانشین در اختیار خدا و پیامبر] است یا در اختیار مسلمین؟ شیعه معتقد است این امر در اختیار خدا و پیامبر است و کس دیگری صلاحیت این امر را ندارد. ادلۀ بسیاری از جمله حدیث غدیر را بر این امر ارائه‌ کرده‌اند. امـا در رابطه با لفظ «مولی» به کار رفته در این حدیث، برخی علمای اهل‌سنت و وهابیان اشکال و شبهه کرده‌اند که مراد از مولی در این حدیث دوست و یاور است نه سرپرست و اولی به تصرف، لذا مدعای شما شیعیان قابل اثبات نیست. لذا نوشتار حاضر با بررسی شواهد و قرائن موجود، به تبیین و تشریح معنای مولی در حدیث غدیر خواهد پرداخت.

نجف به عنوان یکی از مهم­ترین مراکز تمدن اسلامی ، در دوازده کیلومتری غرب رودخانه فرات بنا شده، ولی مکان نامطلوبی برای زندگی بسیاری از مردم بوده است. با این حال، پس از دفن حضرت علی(ع) این بیابان متروک به تدریج مورد توجه مشتاقان و ارادتمندان آن حضرت قرار گرفت. به تدریج و طی قرن­ها، مدارس و کتابخانه‌های متعددی در اطراف مقبره ساخته شد و نجف به مرکز آموزش الهیات و عقاید شیعه در تمدن اسلامی تبدیل شد. امروزه این شهر محل استقرار یکی از مهم­ترین مراکز آموزشی- مذهبی تمدن اسلامی به نام «حوزه علمیه نجف» می باشد. مقاله پیش­رو حول دو بحث است: اول به مبادی و وجوه پیدایش نجف در تمدن اسلامی پرداخته شده و به شکل­گیری آرامگاه امام علی(ع) در راستای بافت اولیه شهر نجف تمرکز دارد. بحث مهم­تر مقاله؛ تحول و تاثیرگذاری بافت حرم امام علی(ع) به مثابه دگرگونی بافت شهری نجف در تمدن اسلامی از زمان پیدایش تا دوره معاصر را مورد بررسی قرار می­دهد. مقاله حاضر بر این مسأله تاکید دارد که حرم و بارگاه امام علی(ع) تأثیر زیادی در دگرگونی تاریخی بافت شهری نجف داشته است. براین اساس، مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخی مستدل به این پرسش است که چه نسبتی بین بافت حرم امام علی(ع) با تحولات و تغییر بافت شهری نجف وجود دارد؟ به عبارت بهتر، بررسی تاریخی دگرگونی بافت کالبدی نجف - حرم و تاثیرگذاری حرم بر بافت شهری نجف در تمدن اسلامی(تا قبل از دوره معاصر) مسأله اصلی پژوهش حاضر است. رهیافت نهایی پژوهش آن­که ؛یکی از مهم­ترین عوامل رشد و درخشش نجف در تمدن اسلامی؛ مدنیت و مناسبات اجتماعی- فرهنگی واقع شده در آن متأثر از شکل­ گیری حرم می باشد.

یکی از مهم‌ترین مباحث انسان‌شناسی و اخلاق، مسئله‌ی "خشونت" است. زیرا، از یک‌طرف دشمنان دین همواره سعی در معرفی چهره‌ای خشن و ناخوشایند از دین و پیشوایان آن داشته و از طرفی، در تعالیم دینی، گاه انسان حق إعمال خشونت را ندارد و گاهی هم، باید ابراز خشم و خشونت کند. این روی‌کَرد دوگانه‌ی دین و آموزه‌های اسلامی به مبحث خشونت و ترسیم چهره‌ای خشن از دین توسط مخالفان و اسلام‌ستیزان در سال‌های اخیر، نویسندگان مقاله را بر آن داشت تا به بررسی مبحث خشونت در نهج‌البلاغه بپردازند. پژوهش حاضر، به هدف بررسی معنا و مفهوم خشونت در کلام امام علی(ع) با تأکید بر گستره‌ی معنایی آن در نهج‌البلاغه، با روش توصیفی-تحلیلی سامان پذیرفته و به این نتایج دست یافت که أولاً؛ خشونت با تعدادی واژگان دیگر در این کتاب شریف ارتباط و ترادف معنایی آشکار دارد که هر یک، معنا و کارکردهای خاص خود را دارند و با وجود داشتن اتّحاد موضوعی، کاربردهای متفاوتی می‌یابند و ثانیاً؛ مراتب، کاربردها و بالتّبع کارکردهای متفاوت خشونت، شناخت دقیق و کاربست صحیح آنها را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر ساخته و ثالثاً؛ می‌توان با شناخت هرچه دقیق‌تر و کامل‌تر آن مفاهیم، ضمن رفع اتهامِ خشونت‌گرایی از دین اسلام، کاربردها و کارکردهای درست آن-از جمله: دفع و رفع ظلم از جامعه و دفاع از مظلوم- را در ساحت جامعه‌ی دینی و انسانی به نظاره نشست.

بنابر نقل سیدرضی امام علی(ع) در ضمن چهار خطبۀ 36 ،58، 122 و 127 خوارج را مورد خطاب قرار داده است. از آنجا که حضرت، خوارج را افرادی گمراه می‌دانست، پیوسته می‌کوشید اندیشۀ انحرافی آنان را از راه گفتگو و منـاظره اصـلاح کنـد.پژوهش حاضر درصدد است با پرداختن به گفتگوی امام علی(ع) با خوارج وبا بهره‌گیری ازنظریۀ کنش گفتار «جان سرل»، تحلیلی ازانواع کنش‌های گفتاری پنجگانه؛کنش گفتاری اظهاری، اعلامی، ترغیبی، عاطفی و تعهّدی، ارائه نموده و با تحلیل داده‌های به دست آمده، خوانشی نو از این گفتگو-ها ارائه نماید. نویسندگان در پژوهش حاضر بر آن هستند انواع کنش‌های گفتاری موجود در این گفتگوها و نوع بسامد و نتایح آن ها را شناسایی نماید .یافتۀپژوهش نشان می‌دهد در مجموع 71 پاره گفتار، کنش‌گفتاری اظهاری از بیش‌ترین و کنش‌گفتاری اعلامی از کم‌ترین بسامد برخوردار بوده است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل موثر بر فزونی کنش‌گفتاری اظهاری، شبهه افکنی و تشویش اذهان عمومی از سوی خوارج و لزوم پاسخ‌گویی به شبهات آنان بوده است.امام (ع) قصد داشت با پاسخ‌هاى بسیار روشن و منطقى، اشتباهات خوارج را آشکار سازد. بنابراین کنش گفتاری اظهاری با هدف و مقصود گویندة سخن در خطبه‌ها متناسب و همگون است.

«دابّة من الأرض» در آیه 82 سوره نمل ذکر شده است. عموم مفسران اهل‌سنت آن را حیوانی خارق‌العاده دانسته‌اند که در آستانه قیامت خروج خواهد کرد و برخی از ایشان تنها جنبه حیوانی دابّه را پذیرفته و درباره جزئیات آن توقف کرده‌اند. اما در تفاسیر شیعه، اغلب امام علی، مصداق دابّة و زمان خروج او آستانه قیامت یا رجعت ذکر شده است. طبق هر دو نظر، دابّة با مردم گفت‌وگو نموده، یا آنان را مجروح و یا به نسبت ایمان و کفرشان علامت‌گذاری می‌کند. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر شواهد درون‌متنی، شامل سیاق و آیات هم‌موضوع و نیز شواهد روایی و تاریخی، به نتایجی نو در چگونگی اثبات مفهوم و مصداق «دابّة الأرض» دست یافته است. بر این اساس، نتیجه پژوهش این است که مصداق مفهوم دابّه، امام علی و زمان خروج او نیز جنگ بدر بوده است که ایشان نقش تعیین‌کننده در آن نبرد داشته و موجب هلاکت ده‌ها تن از سران مشرک گردیده است.

مسألۀ امامت یا خلافت، بر خلاف مدعای برخی دگراندیشان صرفا یک مسئلۀ تاریخی، به تاریخ سپرده شده نیست؛ بلکه یک جریان مستمری است که بر اخلاق، فقه، عقائد و حتی نیات و گرایشات(سبک زندگی) طرفین مخاصمه تأثیر گسترده دارد. اثبات حقانیت امام علی(علیه‌السلام) از طرق مختلف وظیفه هر شیعه‌ای است. از جمله این طُرُق، بیان مطاعن خلفاء در مقابل انبوه فضائل امام علی(علیه‌السلام) است. یکی از این مطاعن، تخلف صحابه از جیش اسامۀ و لوازم و تبعات آن است. هدف این مقاله که به روش کتابخانه‌ای مستند و به روش تحلیلی- تبیینی ارائه می‌شود، بررسی و تبیین دلالت تخلف صحابه از جیش اسامه، بر مطاعن خلفاء و افضلیت امام علی می‌باشد. حاصل اینکه این جریان، ریشه در بینش و گرایش متخلفان از یک‌سو و اغراض و اهداف ایشان از سوی دیگر دارد. اجتهاد مقابل نص برای تخلف از جیش اسامه، سبب مراجعت ایشان به مدینه، منع اعطاء لوح و و تشکیل سقیفه برای غصب خلافت شد. این پِیجِ تاریخی خاص سبب تشتت میان مسلمین و انحراف خلافت گردید. این عملکرد از این حیث مطاعن خلفاء محسوب می‌شود که به دلالت تضمنی، دال بر تخلف از دستور صریح قرآن کریم بر اطاعت مطلق از نبی بوده، خود این امر مستلزم سلب عنوان خلیفه نبی است، زیرا مشروعیت خلافت، مسبوق به اطاعت محض نسبت به مستخلف‌عنه است. در حالی‌که امام علی ین سرسپردگی را در همه مواضع به اثبات رسانیده و در این جریان نیز از اول ایشان مستثنی شده و بر خلاف شیوخ صحابه، تحت رایت اسامه جوان قرار نگرفته است.

ظهور و انحطاط نظام اسلامی از مهم‌ترین حوادث بزرگ تاریخی است که از همان صدر اسلام و تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم شاهد ظهور آن بوده و پس از مدتی به دلایل متعددی اعم از بی‌کفایتی امرای مسلمان و جهل عظیم مردم و دسایس دشمنان موجب انحطاط آن گردید. این انحطاط باعث شد تا دشمنان اسلام، بتوانند پس از پنج قرن (حدود سال 597 هـ. ق) به‌آسانی دستاوردهای تمدّن اسلامی را به نفع خود مصادره کنند و با کمال ناجوانمردی، نقش مسلمانان را به فراموشی بسپارند و یا حتی آن را وارونه جلوه دهند. نظام اسلامی‌ بی‌تردید مهم‌ترین نقش اصلی و بنیادینش ایجاد قسط و عدالت اجتماعی، تأمین رفاه و آسایش عمومی، امنیت و آرامش جامعه، فراگیر نمودن اخلاق و معنویت میان مردم، حاکمیت قوانین و شریعت اسلامی و آخرت‌گرایی و معاد محوری است؛ و دراین‌راستا می‌بایست تک‌تک مسلمانان از مردم عوام گرفته تا حاکمان نظام اسلامی را برای رسیدن به آن اهداف گسیل نماید تا این گروه‌ها نیز با رفتارهای ناصحیح خود باعث رکود و انحطاط جامعه و نظام اسلامی نشوند. توجه نمودن به علل و آثار انحطاط و رکود نظام اسلامی در کلام و سیره بزرگان دین می‌تواند در جلوگیری از رکود و انحطاط نظام اسلامی نقش بسزایی ایفا نماید؛ ازاین‌رو پایان‌نامه پیش‌رو با روش توصیفی-تحلیلی و با ‌بهره‌گیری از منابع معتبر به بررسی عوامل درونی و بیرونی در ایجاد رکود و انحطاط نظام اسلامی و نیز آثار رکود و انحطاط نظام اسلامی از منظره کلام و سیره امام علی علیه‌السلام می‌پردازد. مهم‌ترین عوامل درونی رکود و انحطاط نظام اسلامی از منظر امام علی علیه‌السلام در دو حیطه‌ی عملکرد عموم مسلمین و عملکرد حاکمان نظام اسلامی در ایجاد انحطاط نظام اسلامی بررسی گردیده و در بخش عوامل بیرونی به مواردی که بیشتر نشئت گرفته از تلاش‌ها و اقدامات دشمنان نظام اسلامی و پیروانشان است، ازجمله اتحاد و انسجام دشمن، اطاعت از امام جور، ایجاد تفرقه و نزاع در بین مسلمانان، ترور و شایعه‌پراکنی اشاره می‌گردد. قاعدتاً هر نظامی که با علل و عوامل مذکور دچار رکود و انحطاط شود، آثاری زیان‌باری را در تمامی ابعاد و حوزه‌ها اعم از آثار اقتصادی، آثار فرهنگی، آثار سیاسی و آثار نظامی هم بر مردم و هم بر حاکمانشان متحمل خواهد شد.

صفات چهارگانه تاریک شخصیتی به عنوان ویژگی‌های منفی و مخرب در روابط بین فردی و عملکرد اجتماعی شناخته شده‌اند. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر چهار صفت تاریک شخصیتی (خودشیفتگی، جامعه‌ستیزی، ماکیاولیسم و دیگرآزاری) بر رفتار و سرنوشت انسان و تجلی آن در کلام امام علی (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه می‌باشد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بود. روش جمع‌آوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی بود. مهم‌ترین ابزار جمع‌آوری داده‌ها استفاده از فیش‌برداری بود. نتایج نشان داد که امام علی (علیه‌السلام) با بینش عمیق خود، به خوبی آثار و پیامدهای منفی این صفات را بر فرد و جامعه شناسایی و تبیین کرده است. ایشان با استفاده از تمثیل‌ها و حکمت‌های بلیغ، راهکارهایی برای مقابله با این صفات و دستیابی به فضایل اخلاقی ارائه داده‌اند. در نتیجه این پژوهش می‌تواند در حوزه‌های روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و اخلاق کاربردی مورد استفاده قرار گیرد و به درک بهتر رابطه میان صفات شخصیتی و سرنوشت انسان کمک کند.

تحریف شخصیت افراد برجسته از جمله ابزارهای جنگ روانی است که همواره مورد توجه ستمگران در راه تجاوز و تضییع حقوق دیگران بوده و خسارت زیادی را بر جامعه اسلامی تحمیل کرده است. مخالفان حق در رهگذر همین تبلیغات مسموم دست به تحریف حقائق زده و گاه با تحریک افراد علیه فرد هدف، خون هایی به ناحق ریخته و حقائقی را وارونه به مردم جلوه داده اند. امام علی علیه السلام شخصیتی بی بدیل و نمونه در تاریخ است. اما کمتر شخصیتی را در طول تاریخ اسلام می توان یافت که مانند امام علی علیه السلام مورد ترور شخصیت قرار گرفته باشد. دشمنان نه تنها فضائل او را مخفی کردند، بلکه بجای آن برایش رذائل تراشیدند، حتی برخی از دوستان نیز از ترس جانشان به اخفای فضائل او تن در دادند. بخشی از شبهاتِ پیرامون شخصیت امام حتی در عصر امروزی هم مشاهده می شود و حتی در بین شیعیان نیز رواج دارد. به عنوان مثال، هنوز نسبت به ویژگی های ظاهری امام علی علیه السلام، مسئله بطین بودن ایشان مطرح است. ضرورت پاسخ و تبیین این موارد، نگارنده را بر آن داشت تا این موضوع را انتخاب و دست به تحلیل و مقایسه آثار تاریخی مجعول با تاریخ صحیح و نهج البلاغه بزند تا واقعیت شخصیت امام روشن گردد. قابل ذکر است که امام علی علیه السلام در بیش از صد مورد از نهج البلاغه نسبت به تحریف شخصیت خود پاسخ داده اند. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته، با محور قراردادن نهج البلاغه و دفاعیات امام علی علیه السلام از خود، بخشی تحریفات نسبت به شخصیت امام در بخش های سیاسی، فیزیکی، تاریخی، اخلاقی، عقیدتی و علمی مورد بررسی قرار گرفته تا حقیقت شخصیت امام علیه السلام، مشخص و لکه های شک و شبهه از شخصیت والای امام برطرف گردد. آنچه مشخص است این است که دشمنان امام علی علیه السلام در راستای تخریب شخصیت ایشان، از هیچ تلاشی و هیچ اقدامی فروگذار نکرده است و در طول سالیان متمادی، همواره امام را مورد هجمه قرار داده. نتیجه این پژوهش آنکه با وجود تمام این اقدامات، خورشید فروزان امامت و ولایت امام علی علیه السلام به قدری نورانی و متجلی بود که با وجود همه این تلاش ها، باز آسمان اسلام و تشیع را روشن نگاه داشته و گرچه در کوتاه مدت، دشمنان لکه ابری در برابر این خورشید قرار دادند، اما با گذشت زمان شکست قطعی دشمن در نبرد در این عرصه مقابل امام علی علیه السلام نیز مشخص و به همه اثبات شد.