جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت مؤلّف و میزان اعتبار روایات کتاب «فقه الرضا» در اجتهاد شیعی، از دیرباز دیدگاه­های گوناگون و متفاوتی را در دانش­های فقه و حدیث امامیه پدید آورده است. در میان این نظریات، دیدگاه مطرح ­شده توسط آیت‌الله سیدحسن صدر کاظمینی(م. 1354 ق)، از اثرگذاری و اهمیتی ویژه درباره این کتاب برخوردار است. در این نظریه کوشش شده است تا یگانگی «فقه الرضا» و کتاب «التکلیفِ» شلمغانی، با استناد به حضور متفرّدات و روایات منحصر به فردِ محمد بن علی شلمغانی در کتابِ منسوب به حضرت رضا (ع) اثبات شود. همچنین، نظریه­پرداز به اثبات عدم اعتبار استنباط احکام فقهی بر اساس احادیث کتاب، به دلیل ذکر نشدن اَسناد متصل برای روایات این اثر اهتمام ورزیده است. در جستار پیش­رو که با روش تحلیلی‌ـ‌‌توصیفی سامان یافته، از یک سو، شواهد و ادلّه یگانگی کتاب «فقه الرضا» و کتاب «التکلیف» مورد بررسی و نقد قرار گرفته است و از سوی دیگر، تأثیرِ عدم درج اَسناد متصل در اعتبار اجتهاد فقهی با استناد به احادیث کتاب، واکاوی شده است. نتایج این پژوهش از این شمار است: نخست اینکه استناد به روایات اختصاصی شلمغانی، تنها مجموعه­ای بودن اثر را اثبات می­کند و نشان می­دهد که این کتاب، از به هم­ پیوستن اوراقی پراکنده از چند مؤلّف پدید آمده است، نه یکتایی محضِ دو اثر؛ دوم اینکه به دلیل حصول وثوق به صدور روایات از جانب اهل بیت (ع) بر اساس شواهد و قرائن گوناگون و اطمینان به صحّت عمل مطابق با احادیثی از این کتاب که با ضوابط مذهب فقهی امامیه هماهنگ‌ هستند، استنباط احکام بر پایه روایات «فقه الرضا»، مطابق با اسلوب­های پذیرفته­شده در اجتهاد خواهد بود و فقیهان مُجازند با استناد به این کتاب، به استنباط فقهی بپردازند.

الكتاب هو رسالة تبحث في مسائل مهمة يختلف فيها الشيعة و أهل السنة عامة و الحنابلة السلفية خاصة . و قد كتب أحد كبار الوهابية مقالا في مجلة الدعوة السعودية حمل فيه على الشيعة و سب و شتم و افترى ما شاءت له قريحته و اقتضته جبلته و سمح له أدبه الجم . و الرسالة و إن كانت دراسة تحليلية لأهم المسائل الخلافية فهي رد على افتراءات الوهابية السعودية التكفيرية . و قد طرح المؤلف عدّة مواضيع أبان فيها الحق فيما تتفق فيه أهل السنة و الشيعة و فيما تختلف فيه ؛ هذا من جهة و من جهة أخرى عالج ما تعتقده الوهابية في المسائل التي خالفت فيه جميع آراء المسلمين و التي تعتبر من مسلمات الفكر الإسلامي النظري و العملي . و من أهم ما طرحه المؤلف : عدالة الصحابة ، الجبر و الإختيار ، القضا و القدر ، تحريف القرآن ، التجسيم ، الحسن و القبح ، خلق القرآن ، و عدة مسائل فقهية في الجانب العملي .

التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در تفسیر قرآن اثر محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) معروف به شیخ طوسی که آن را اولین تفسیر کامل شیعی دانسته‌اند که حاوی تفسیر همه آیات قرآن است و علاوه بر آن، از روش‌های متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری به‌شمار می‌آید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفته‌اند./ شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات معصومان(ع) و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، حدیث، فقه، کلام و تاریخ دانسته‌اند./ انگیزه تألیف: بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستی‌های تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ‌یک از علمای شیعه کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظرگاه‌های مختلف مانند علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشه‌گر‌یهای مفسران پیشین را به‌گونه مستوفی بررسی کند و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداخته‌اند بی‌ آنکه روایات و آرای تفسیری را استقصا(= تفحص و جست و جوی کامل)و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند./ شیخ طوسی معتقد است که عالمان اهل سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی درباره قرآن را نقل کرده و از این‌رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند. شیخ طوسی تفاسیر گروه سوم، از جمله ابومُسلم محمد بن بحر اصفهانی (م. ۳۲۰ق.) و علی بن عیسی رمانی (م. ۳۸۴ق.)، از علمای معتزله را بهتر از دیگر آثار تفسیری دانسته ولی تذکار داده که همینان نیز از نظرگاه‌های علوم مختلف به تفسیر دست نزده و افزون بر این، گاه مطالبی طولانی آورده‌اند که نیازی به ذکر آنها نبوده است. بدین‌رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تألیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند اهل جبر و تشبیه و مانند آن پاسخ دهد. طوسی وعده داده است که در این اثر نه چنان کوتاه می‌نویسد که فهم مطالب مشکل شود و نه اصل ایجاز و اختصار را فرو می‌گذارد./ روش و گرایش تفسیری: روش شیخ طوسی در این اثر نسبت به تفاسیر پیشین شیعه تازگی دارد و گویا نخست اثر تفسیری شیعی است که تنها به گردآوری روایات تفسیری نپرداخته بلکه خود، تحلیل، ارزیابی و اجتهاد هم کرده است. شیخ طوسی در این کتاب همراه ذکر و بررسی روایات معصومان(ع) و صحابه و نقل آراء و اندیشه‌های مفسران پیشین، خود نیز دست به‌اندیشه‌گری زده است. پیش از آن، در تفاسیر شیعه، مانند تفسیر قمی (اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم)، عیاشی (قرن سوم)و جز آن، تنها روایاتی که درباره آیات صادر شده بودند، نقل می‌گشتند و مؤلفان این تفاسیر روایی، خود به تحلیل و ارزیابی دست نمی‌زدند. در میان اهل سنت، طبری (م. ۳۱۰ق.) با تفسیرش مشهور به جامع البیان فی تفسیر القرآن در این روش بر شیخ طوسی پیشی دارد. شیخ طوسی از حجم روایات شیعی در تفسیر خویش کاسته است و به گفته برخی پژوهشگران معاصر، او در این روش از تفسیر المصابیح فی تفسیر القرآن تالیف مفسر دیگر شیعی، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به وزیر مغربی (۳۷۰۴۱۸ ق) متاثر بوده و همین روش به تفاسیر بعدی شیعی نیز راه یافت هرچند برخی تفاسیر دوره‌های بعد باز روش پیشین را پی گرفتند و برای نمونه در تفاسیر دوره صفویه چیزی جز روایات تفسیری نمی‌توان یافت. به ظاهر، این بازگشت به گذشته، تا اندازه‌ای از تسلط اخباریان در این دوره، که توجهی ویژه به روایات داشتند، متأثر است. با این حال، شیخ طوسی در مقدمه کتاب، که از روش‌های تفسیری سابق و معاصر خود یاد کرده و نام چند مفسر را هم برده، از تفسیر وزیر مغربی نام نبرده است. التبیان از تفاسیری است که آنها را به لحاظ منابع به‌کار رفته، «چند منبعی» یا «جامع» می‌خوانند. در این روش، مفسر از منابع و مستندات تفسیری متعددی از جمله قرآن، روایت و عقل در استنباطات تفسیری خود سود می‌برد. التبیان بدین لحاظ که در تفسیر آیات همزمان از منبع عقل و نقل بهره برده، از تفاسیر پیشین شیعه ممتاز است./ تفسیر کلامی: شیخ طوسی در مباحث عقلی، فلسفی و کلامی چیره بوده و از این‌رو، به تناسب موضوعات، از موضوعات کلامی بسیار یاد کرده و از روش عقلی برای تبیین معانی آیات بهره برده است. او در برخی مواضع، هنگام تفسیر یک آیه، اندیشه‌های فرقه‌های کلامی مانند مرجئه را نیز نقل و نقد کرده است./ تفسیر ادبی: روش تحلیل لغوی، صرفی و نحوی کلمات برای راه یافتن به معانی آیات در این تفسیر قابل توجه است.[۱۰] شیخ طوسی از منابع معتبر ادبی و و اشعار فصیح عربی برای تحلیل لغوی سود برده است./ در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند ابن عباس که از منابع تفسیری اهل سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است./ محتوا و ساختار: این اثر، تفسیر همه سوره‌ها و آیات قرآن را به ترتیب کتابت در بر دارد. تفسیرهای پیشین شیعه، مانند تفسیر ابوحمزه ثمالی (م ۱۴۸ ق)، تفسیر (منسوب به) امام حسن عسکری، نقل از محمد بن‌قاسم استرآبادی (م ح ۳۸۰ ق)، تفسیر فرات‌ کوفی (از اعلام قرن سوم و چهارم قمری)و تفسیر قمی (اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری)، برخی آیات قرآن را بررسی نکرده‌اند./ چیستی و ترتیب مطالب مربوط به هر سوره چنین است که در آغاز از نام‌های سوره، مکی یا مدنی بودنش، وضعیت آن به لحاظ وجود ناسخ و منسوخ و پاره‌ای دیگر از مشخصاتش سخن می‌رود. معنای لغوی واژگان، اختلاف قرائات، نکات صرف و نحوی و بلاغی و سپس شرح و تفسیر آیه و آرا و اقوال مختلف درباره آن، از مطالب دیگر کتاب است./ بررسی اسباب نزول آیات و مسائل کلامی و مباحث فقهی مرتبط با آن در جای جای کتاب به‌چشم می‌خورد به‌گونه‌ای که وجهه کلامی و فقهی تفسیر بر دیگر وجوه آن برتری محسوسی دارد. نظر به آشنایی شیخ با اختلافات فقهی میان مذاهب مختلف اسلامی، بررسی‌های فقهی او در این اثر در بسیاری از مواقع، حالت تطبیقی و مقایسه‌ای نیز به خود گرفته است./ شیخ طوسی پیش از پرداختن به تفسیر متن قرآن، دو فصل آورده است. نخست فصلی است با عنوان «در مطالبی که باید پیش از تفسیر از آنها آگاهی داشت» که شیخ در ابتدای این فصل به اختصار در رد تحریف قرآن چه تحریف به زیادت و چه تحریف به نقیصه سخن گفته است. فصل دوم با عنوان «نامهای قرآن و نامگذاری سوره‌ها و آیات»، مختصری است درباره موضوعاتی مانند نامهای قرآن و اصطلاحات و مفاهیمی مانند سوره، آیه و جز آن که آگاهی از آنها برای ورود به تفسیر قرآن کریم، مناسب می‌نماید./ جایگاه تفسیر التبیان: اهمیت التبیان افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است./ مفسران شیعه بعدی و کتاب‌شناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفته‌اند. فضل بن حسن طبرسی مولف تفسیر مجمع البیان تصریح دارد که التبیان سرمشق او در تدوین تفسیرش بوده است.

کتاب حاضر یک کتاب شعر و ادبیات حماسی، ارزشی و آئینی درباره امام حسین ع و کربلا، ارزش و فضیلت کربلا، اتفاقات بعد عاشورا، مجلس یزید و... می باشد.

مجموعه سه جلدی "اكسیر العبادات فی أسرار الشهادات" درباره امام حسین ع و شخصیت والای امام حسین علیه السلام و ذکر حوادث طول عمر شریف امام حسین ع می باشد.

تَفسیرُ الصّافی یکی از آثار ملامحسن فیض کاشانی(۱۰۰۷ق -۱۰۹۱ق) در تفسیر قرآن است که بیشتر از روش تفسیر روایی (تفسیر آیات به کمک روایات) بهره گرفته و به علت اختصار و جامعیت، در زمان‌های مختلف مورد توجه بوده است. فیض در این اثر سعی کرده، تفسیری پیراسته از اندیشه‌های گوناگون عرضه کند و از این رو نام «الصافی» را برای آن برگزیده است./ این تفسیر، مباحث کلامی، عرفانی و ادبی را نیز در بر دارد و مؤلف در تفسیر الاصفی آن را خلاصه کرده است. / روش مؤلف: فیض در تفسیر صافی، تأثیر شدید و نمایانی از تفسیر بیضاوی دارد تا جایی که اگر روایتی در تفسیر آیه نباشد اصل عبارت بیضاوی را نقل می‌کند و گاه با اندک تغییری آن را می‌آورد. / فیض کاشانی قبل از آغاز تفسیر، بعد از مقدمه‌ای، دوازده مقدمه را به عنوان مقدمات تفسیر خود ذکر می‌کند که به تعبیر محمد هادی معرفت در التفسیر و المفسرون، از بهترین مقدمات تفسیری است که در ابتدای تفسیر آورده شده و مصنف به بهترین وجه مطالب ضروری را که هر مفسر باید بیان نماید، ذکر کرده است. / مطالب مقدمات به قرار ذیل است: مقدمه اول، در فضل قرآن و وصیت به تمسک به آن از روایات اهل بیت و در مذمت دشمنان آنان. مقدمه دوم، در بیان این که علم قرآن، نزد اهل بیت بوده و ظاهر و باطن همه قرآن را آنان می‌دانند. مقدمه سوم، در بیان این که کل قرآن در شأن اولیاءاللّه و دشمنان آنان وارد شده است. مقدمه چهارم، در بیان وجوه معانی آیات از تفسیر و تأویل، ظاهر و باطن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و... که بخشی از مطالب علوم قرآن را تشکیل می‌دهند. مقدمه پنجم، در بیان مفهوم تفسیر به رأی و نهی از آن می‌باشد. مقدمه ششم، در عدم تحریف قرآن. مقدمه هفتم، در بیان این که قرآن تبیان همه چیز است، و اصول معارف دینی و قواعد شرعی در آن مطرح شده است. مقدمه هشتم، در بیان قرائات مختلف و میزان اعتبار آنها. مقدمه نهم، در نزول دفعی و تدریجی قرآن. مقدمه دهم، در شفاعت قرآن و ثواب تلاوت و حفظ آن. مقدمه یازدهم، در تلاوت قرآن و آداب آن. مقدمه دوازدهم، در بیان اصطلاحات و روشی که در تفسیر بر آنها تکیه داشته است. / دیدگاه‌ها پیرامون تفسیر صافی: تفسیر صافی از جمله تفاسیری است که همه متأخرین در کتب خود بدان تکیه کرده‌اند؛ از جمله علامه طباطبایی در تفسیر المیزان که به آن استشهاد نموده‌اند. کسی که در تفسیر المیزان تتبع کند این حقیقت را به وضوح در می‌یابد. این امر دلالت بر اهمیت و منزلت تفسیر صافی و اعتماد بر مؤلف آن دارد. / محمد هادی معرفت می‌نویسد: تفسیر صافی در مجموع از تفاسیر نفیس و ارزشمند و فراگیر است که نزدیک به همه روایات اهل بیت در ارتباط با تفسیر یا تأویل آیات در آن گردآمده است؛ گرچه در مواردی سره و ناسره را با هم در آمیخته است./ سید محمد علی ایازی می‌گوید: این تفسیر در مقایسه با دیگر تفسیرهای قرآن مختصر است و در گذشته مورد استقبال علمای حوزه و همواره مورد بهره‌برداری دانش پژوهان قرار کرفته است؛ تا آنجا که متن درسی طلاب حوزه علمیه بود. / محمد حسین ذهبی نیز می‌نویسد: تفسیر صافی کتابی است که صاحب آن قرآن را طبق اصول مذهب امامی تفسیر می‌کند. مقام و موقعیت آن همانند موقعیت همه کتابهای تفسیری در پیشگاه مذهب امامیه اثناعشری است که معتقدند اهل بیت آگاه‌ترین مردم نسبت به اسرار قرآن و داناترین آنان نسبت به معانی قرآن هستند.

حدود دو قرن است که نام و یاد علامه کبیر سید محمد قلی موسوی و فرزندان، نوادگان، خاندان و نیاکانش در بلاد هند و دیگر کشورهای اسلامی، آوازه افکنده و بیت اصیل و شریف او، از بیوت پرافتخار شیعه در عالم اسلام است. سیدمحمد قلی و فرزندانش در زمانی می زیستند که هجوم به باورها و عقاید شیعه، به اوج خود رسید و مولوی عبدالعزیز دهلوی (م 1239ق) با نگارش تحفه اثنا عشریه، به ردّ و نقد مذهب حقّه امامیّه برخاست و با عباراتی سخیف و خالی از برهان و آکنده از تهمت و دروغ، به شیعه حمله کرد. وی با کتابش، خدمتی بزرگ به استعمار بریتانیا ـ که در پی غارت ثروت و منابع عظیم انسانی و مالی به هندوستان آمده بود ـ نمود. با گذشت زمان و ترجمه و تلخیص این کتاب به زبان های اردو و عربی، نیروهای عظیم امّت اسلامی، دچار تفرقه و اختلافی شدند که همچنان ادامه دارد. وی، این کتاب را پیش از بحث با علمای شیعه منتشر کرد. در این زمان مردان حق و رجال حقیقت، مانند: میرزا محمد دهلوی (صاحب نزهة اثناء عشریه) و سید محمد قلی موسوی و فرزندش میرحامد حسین (صاحب عبقات) به پا خاستند و از ساحت مقدس امیرالمؤمنین علیه السلام مردانه دفاع کردند؛ آنان حق را آشکار ساختند و کتاب های عظیم و جاودانه  ای مانند: تشیید المطاعن و عبقات الانوار را پدید آوردند. این مقاله، به شرحِ زندگی علامۀ بزرگ و فقیه و متکلم سترگ شیعه آیة الله العظمی سید محمدقلی موسوی لکهنوی می پردازد. شخصیتی که هنوز ـ بعد از دویست سال ـ اثرِ نَفَسِ شریفش در شهر «لکهنو» باقی است. خانواده اش همچنان پرچمدار علم و فقاهت هستند و کتاب هایشان، پرتو افکن حق و حقیقت. نام و یادشان جاودانه باد.

سده دوم هجری در جو اختناق دوران سیاه استبداد هارون الرشید در شهر بغداد، شاعری به نام منصور بن زبر قان بن سلمه زندگی می کرد. وی در دوران سرکوب علویان و ستم به ساحت اهل بیت (ع) با زبان شعر خود فریادگر مصیب و ستمی بود که از ناحیه عباسیان بر اهل بیت (ع) وارد می شد و از طرفی با مرثیه سرایی و مدیحه گویی توانست فضایل و مناقب آنان را در اشعار خود به طور صادقانه و با صراحت لهجه بیان کند و به همگان برساند. منصور نمری با تکیه بر اصل تقیه خود را به دربار هارون نزدیک کرده ولی دیری نپایید که تشیع وی توسط استادش عتابی برای هارون آشکار شد و به دنبال آن هارون به کارگزارش دستور داد هر جا نمری را یافتند دست و زبانش را قطع کنند و سپس گردنش بزنند. بعد از مرگ منصور نمری و سوزاندن دیوان اشعارش هیچگونه کوششی در جمع آوری و نگهداری اشعار وی بخاطر ترس از حکومت وقت صورت نگرفت. از همین رو تعدا اشعار و قصاید بجا مانده وی اندک است. لذا ضرورت دارد شخصیت این شاعر شیعی متعهد بررسی و به ادبیات سیاسی جهان اسلام معرفی گردد. این مقاله با مراجعه به امهات کتب ادبی، تراجم، امالی و معاجم و... به معرفی گوشه ای از شخصیت وی می پردازد و امیدوار است گامی هر چند کوچک در امر احیاء ادبیات متعهد و سیاسی شیعی بردارد.

مصابیح الإیمان فی حقوق الإخوان، عنوان رساله‌ای در رعایتِ حقوق برادران ایمانی، از علامه سید حسن صدر است. مؤلف در سال 1272ق در کاظمین به دنیا آمد و سطوح مقدماتی و عالی علوم حوزوی را در کاظمین و نجف اشرف نزد اساتید مبرّز حوزه، فرا گرفت. این دانشمند برجسته در سال 1354ق رحلت نموده است و از وی بیش از هشتاد اثر ارزنده در موضوعات متنوع بر جای مانده است، که برخی از آنها نیز به چاپ رسیده است. تحقیق این رساله از روی نسخه‌ای بخط احمد بن سلطان‌علی حسینی مرعشی شوشتری با کتابتِ سال 1348ق، صورت گرفته است (نسخه مؤسّسه کاشف الغطاء ـ نجف اشرف).