جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیا این موضوع می تواند در عرصه ادبیات مصداق داشته باشد که برخی از شاعران فاضل و کامل، به علت درخشش تعدادی از شاعران هم عصر خود بنا به شاخصیت در نوع نگاه و پردازش کلام با بیانی هنجارگون یا هنجارگریزی ویژه، در پس پرده ابهام مانده باشند و این مساله زمینه پژوهش را به روی دیگران بسته باشد؟ البته این مساله شاید صرفا به درخشش گروهی مربوط نبوده نباشد، بلکه دشواری های مربوط به یافت و خوانش نسخه خطی، افتادگی ها و اختلاف نسخه ها نیز زمینه گمنامی دانشمندانی صاحب نام بوده است. ضیاءالدین خجندی با اینکه به قول ذبیح الله صفا در طراز استادان اواخر قرن ششم بود و کلام استوار وی از مهارت او در شعر حکایت دارد، همچنان از نامرادی های روزگار، ناشناخته مانده است. شاعری که در قالب های گوناگون ترکیب بند، قطعه، رباعی، غزل و خصوصا قصیده، با استواری کلام طبع آزمایی کرده است و شعرش از محتواهایی چون مدح، رثا، هجو، لغز، عشق، طبیعت و ... سرشار است و همچنین تاریخ جلوس و عزل و مرگ بزرگانی را بیان کرده، که در تاریخ از آنها نشانی مبهم و ناقص برجای مانده، چگونه اینگونه ناشناخته مانده است؟ نگارندگان در این مختصر، بعد از بررسی دقیق دیوان هفت هزار بیتی او، به افقی روشن از زندگی اجتماعی، علمی و دینی و همچنین نوع نگرشش در سرایش شعر رسیده اند که تا کنون در عرصه ادبیات پوشیده مانده است. در این مقاله مطالبی فشرده و منطقی از زندگی، تاریخ و دانش شاعر بررسی شده است.

متن حاضر اثری گرانمایه و نویافته و سندی تاریخی از ابوالمعالی صدرالدین محمد بن اسحاق قونوی از مشاهیر بنام علم و عرفان و قدوه اصحاب ذوق و وجدان (متوفی 673 ق) در بیان معارف و نظریات عرفانی است که در موضوع عرفان و معرفت و ربط شخص به مبدأ خود حق تعالی و توجه کامل به محبوب حائز اهمیت است و د رآن نظریات ابتکاری در چهار قول و چهار فصل و یک خاتمه آورده شده است که هر کس به حسب استعداد خود از آن نصیبی می گیرد. اصل کتاب به زبان تازی است و مولانا عبدالغفور لاری (متوفی912 ق) از دانشمندان بنام و از تلامذه مشهور مولانا عبدالرحمن جامی آن را به فارسی ترجمه کرده که سبکی کهن و تخصصی دارد و به منظور استفاده بهتر، به کوشش آقای دکتر قاسم صافی، مقدمه و تعلیقات و تصحیح و ویراستاری دقیق بر آن صورت گرفته که اینک از نظر خوانندگان گرامی می گذرد.

یکی از راههای پی بردن به وضعیت فرهنگی جامعه و آگاهی از گذشته علمی آن، احیاء دست نوشته های خطّی دانشمندان بزرگ گذشته آن است. علی رغم نیاز جامعه به یادگیری و انتشار این کارها، شماره زیادی از آنها – از جمله صفوه التّفاسیر سیّد عبدالله فرزند محمّد رضا شبّر- نیاز به تصحیح و احیاء دارند.علامه شبّر یکی از دانشمندان شیعی قرن سیزدهم است که در علم تفسیر و حدیث از شهرت بالایی برخوردار است و تألیفات او بیش از هفتاد اثر است. اقدامات انجام شده در این پایان نامه عبارتند از: استخراج و تکمیل آیات و روایات، تشخیص کلمات مشکل، شماره گذاری آیات و پاراگراف بندی، مشخّص کردن منابع نقل قول ها، ذکر اختلاف قرائت ها، شرح اسامی، اصطلاحات و اماکن، نقطه گذاری و ویرایش و نمایه سازی (فهرست نویسی) و ... .

المناجات الالهيّات، مناجاتي از اميرالمؤمنين علی (ع) است كه از طريق شيعه و سنّي روايت شده است. اين مناجات در منابع روايى، به شكل‌های گوناگونى نقل شده است. در برخی مصادر، همچون الصحيفه السجاديه، كامل الزيارات، دستور معالم الحكم، اقبال الأعمال، مزار شهيد، مصباح كفعمی، بحار الانوار، الصحيفه العلويه والتحفه المرتضويه و مفاتيح الجنان، قطعه‌ايى از اين حديث شريف آمده و به ساير امامان عليهم السلام نيز نسبت داده شده است. روايتگرِ اين مناجات شريف، سيّد ضياءالدين ابوالرضا فضل الله بن علی حسنى راوندی (د. پس از 572ق) است. اين نسخه نفيس، در حدود اواخر قرن ششم يا اوايل قرن هفتم هجري کتابت گرديده است و روزگاري متعلّق به مرحوم فخرالدين نصيري بوده است، امّا امروزه در موزه متروپليتن در نيويورک قرار دارد. در اين نوشتار، متن اصلي دعا با استفاده از نسخ ديگر تکميل گرديده است اصل نسخه نيز به صورت تصوير برگردان (فاکسيميله) در انجام متن مناجات اميرالمؤمنين عليه السلام، منتشر مي‌گردد.

نزهة‌العشاق في مکارم‌الاخلاق، تأليف زين‌الدين علي بن محمد بن دُقماق حسيني، از دانشمندان قرن نهم هجري و از مشايخ اجازه ابن مؤذن جزيني و علي بن محمد بياضي (د. 877ق)، عنوان رساله‌اي در علم اخلاق است که در يک مقدّمه، دو مقام و يک خاتمه نگارش و به خواجه نصيرالدين حسين، يکي از ملوک تقديم شده است. در اين اثر نکات اخلاقي با استفاده از آيات و روايات، مورد بررسي قرار گرفته است. مؤلّف در اين اثر، عنايتي ويژه به ادبيات و شعر داشته است. از نزهة‌العشاق در کتابخانه‌هاي ايران چهار نسخه معرفي شده و در تصحيح حاضر از سه نسخه مذکور استفاده شده است.

پیش از پیدایشِ چاپ در ایران، واژه‌ی <نسخه> همانند و هم معنای <نسخه‌ی خطّی>، کتاب، دستنویس و دستنوشته در شعرِ فارسی به کار رفته است. در این مقاله، واژه‌ی <نسخه> و ترکیباتِ آن از دیوان‏های دوازده شاعر از عرفی شیرازی (969-999ق) تا بیدل دهلوی (1054-1133ق) استخراج و بررسی شده است تا روشن شود که در سبک هندی با وجود ترکیباتِ فراوانی که با <نسخه> ساخته شده، ترکیبِ <نسخه‌ی خطّی> ساخته نشده است و با رواج صنعت چاپ در سده‌ی سیزدهم هجری، این اصطلاح در برابرِ <نسخه‌ی چاپی> و کتابِ چاپی در زبانِ فارسی وضع شده است. پس از آن نمونه‏هایی از کاربردِ واژگان: کتاب، دفتر، سفینه، مجموعه و بیاض از آثارِ همان سخنوران، ارائه شده است تا هم‏معنایی این واژگان با ترکیبِ <نسخه‌ی خطی> آشکار گردد.

تجوید و قرائت مجموعه قواعدی هستند که علمای اسلامی به جهت صحیح و زیبا خواندن حروف و کلمات قرآنی وضع‌ می‌نمودند. در این مقاله به زندگانی سیّد محمود موسوی دزفولی از مؤلفانی که در قرن سیزدهم هجری می‌زیسته و بیشتر به مباحث تجوید و قرائت می‌پرداخت، اشاره شده است. در این نوشتار، به نسخه‌هایی از آثار دزفولی در موضوع مورد بحث، در گنجینه خطی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی اشاره شده است.

بیان النجوم حُبیش تفلیسی، کتابی است به زبان فارسی در علم نجوم که به منظور آموزش این دانش، برای نوآموزان و البته با زبانی هرچه ساده‌تر و روان‌تر نگاشته شده است. این کتاب از لحاظ بررسی‌های زبانشناسی و مطالعات واژگانی در زبان فارسی در قرن ششم هجری و نیز از نظر تاریخ علم نجوم، و تاریخ تطوّر کتب درسی علمی پیش از سده‌ی هفتم هجری به زبان فارسی، بسیار حائز اهمیت و در خور توجه ویژه است. خوشبختانه تنها یک نسخه از آن تا به حال شناسایی شده که در کتابخانه‌ی ملی نگهداری می‌شود. در این مقاله سعی شده تا با بررسی‌های گوناگون از زوایای مختلف به ویژگی‌های این اثر و نسخه‌ی منحصر بفرد موجود از آن پرداخته شود.

مصابیح الإیمان فی حقوق الإخوان، عنوان رساله‌ای در رعایتِ حقوق برادران ایمانی، از علامه سید حسن صدر است. مؤلف در سال 1272ق در کاظمین به دنیا آمد و سطوح مقدماتی و عالی علوم حوزوی را در کاظمین و نجف اشرف نزد اساتید مبرّز حوزه، فرا گرفت. این دانشمند برجسته در سال 1354ق رحلت نموده است و از وی بیش از هشتاد اثر ارزنده در موضوعات متنوع بر جای مانده است، که برخی از آنها نیز به چاپ رسیده است. تحقیق این رساله از روی نسخه‌ای بخط احمد بن سلطان‌علی حسینی مرعشی شوشتری با کتابتِ سال 1348ق، صورت گرفته است (نسخه مؤسّسه کاشف الغطاء ـ نجف اشرف).

نسخه های خطی موجود در کتابخانه های ایران، از مهم ترین سرمایه های علمی و فرهنگی کشور به شمار می آید. این میراث کهن به یُمن تلاش های بی وقفه ی دانشمندان، کتّاب و کتابخانه ها در طی قرن های متمادی محفوظ مانده است. بخش خطی کتابخانه ی مدرسه ی عالی شهید مطهری شامل چهار هزار و یکصد و هشتاد و سه نسخه کتاب و رساله در زمینه ی علوم مختلف است.از آن میان، ده ها نسخه و رساله ی موجود در زمینه ی علم اخلاق، جایگاه برجسته ای دارد. لذا شناسائی کامل ویژگی های نسخه ها و رساله های مندرج در مجموعه ها و جُنگ ها؛ و ارائه ی آن به نحو شایسته امری اجتناب ناپذیر می نمایاند. در نوشتار حاضر، اطلاعات کلیدی مجموعه آثار اخلاقیِ موجود در این کتابخانه در زمنیه های: عنوان، مؤلف، کاتب، زبان، سال تألیف، سال کتابت، تعداد صفحات و شماره ی ثبت؛ به ترتیب الفبایی عناوین نسخه ها ارائه شده است. علاوه بر آن به وجود نسخه های دیگر این کتاب ها و رساله ها در مخزن های خطی سایر کتابخانه های بزرگ کشور با استناد به فهرست نسخه های خطی آن کتابخانه ها نیز اشاره شده است. امید است اطلاعات مذکور در تمهید تصحیح، تحقیق و انجام پژوهش های بنیادی در زمینه ی احیای میراثِ پیشنیان در حوزه ی علم اخلاق مؤثر افتد.