جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اینکه عترت پیامبر(ص) در جایگاه ترجمان قرآن هستند، شناخت روایات آن بزرگواران در تفسیر قرآن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش حاضر به گونه‌شناسی روایات امام جواد(ع) و امام هادی(ع) در تفسیر قرآن می‌پردازد. مراد از گونه‌شناسی، تفکیک روایات وارد شده در تفاسیر نقلی، در گونه‌های متعدد، بر اساس میزان و نحوه‌ی ارتباط آنها با تفسیر قرآن است. در مجموع، روایات رسیده از این دو امام بزرگوار(ع) در تفسیر قرآن، بالغ بر 9 گونه، بدین شرح است: 1- بیان معنای لغوی 2- تبیین تفسیری 3- تبیین معنای باطنی 4- تطبیق بر مصداق 5- بیان حکمت احکام و مسایل 6- توضیح قصص قرآن 7- اِخبار از غیب 8- استناد به آیات قرآن 9- بیان علوم قرآنی. بسامد هر یک از گونه‌ها در میان روایات امام جواد(ع) و امام هادی(ع) اندکی متفاوت از یکدیگر است. به نظر می‌رسد که این تفاوت‌ها ناشی از تغییر در اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران این دو امام بزرگوار(ع) بوده باشد، همانطور که شباهت‌های فراوان موجود در روایات ایشان نیز به دلیل شرایط مشابه دوران متوالی آنهاست. با این توضیح که فشار سیاست وقت بر امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و شیعیان آنها، سبب کثرت روایات "تطبیق بر مصداق" در کلام آن دو بزرگوار(ع)، جهت تبیین جایگاه اهل بیت(ع) و نیز شناخت دشمنان ایشان بوده است. چنانکه می‌توان تشدید فشارها در دوران امام هادی(ع) را علّت افزایش حجم عرضی(حجیم‌تر شدن) روایات این گونه در کلام آن حضرت(ع) دانست.

این پژوهش با این هدف که:نگاه قران و ائمه علی الخصوص امام هادی? به مسئله جبر و اختیار چگونه بوده است و از آنجا که مسأله جبر و اختیار از مسائل مهم اعتقادی است و عقاید ما باید برگرفته از اعتقادات ارائه شده توسط ائمه هدی? باشد لازم به نظر می‌رسد این مسأله نیز از منظر این بزرگواران به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد و چون درباره نامه امام هادی? به اهل اهواز کاری صورت نگرفته است ضرورت دارد درباره اش تحقیق شود پرسش اصلی این پژوهش که نگارنده در صدد پاسخ گویی به آن است چنین می‌باشد که آیا انسان در انجام اعمالش مختار است یا مجبور؟که تعاریفی چون جبر، تفویض، اختیار، بل أمر بین الأمرین، قضا و قدر، عدل و حسن و قبح عقلی با توجه به نامه امام هادی به اهل اهواز مورد بررسی قرار می‌گیرد و در نهایت نتیجه حاصل از بررسی نامه امام هادی? در توضیح حدیث لا جبر و لا تفویض آشنایی با سیره ائمه و نگاه آنها به مسئله فوق بوده است که نتایج ذیل از بررسی نامه فوق به دست می‌آید: 1-در اعمال، رفتار انسان نه جبر کامل و نه اختیار تام برقرار است 2- خداوند بر اساس اصل وجودیش بر همه چیز علم و آگاهی و اراده دارد 3-آزادی از جمله ارزش های است که قرآن کریم به آن اهمیت بسیار داده است4-عدالت از مفاهیم والایی است که قرآن کریم نیز آن را به عنوان یکی از اهداف بعثت انبیاء بیان نموده است 5- هدف از امتحان الهی شکوفا کودن استعدادهای بشر و آشکار نمودن باطن و حقیقت آدمی است.

با بررسی تاریخ تفسیر قرآن و ظهور چهره های مختلف در قرون متمادی، تبیین بهترین روش تفسیر قرآن مشکل به نظر میرسد، چرا که مفسرین پس از شهادت پیامبر ص از نظر روش در استنباط معانی آیات دچار اختلاف شده و هر یک از زاویه دید خویش و بر پایه اصولی که پذیرفته اند، به تفسیر قرآن پرداخته اند. از این رو کشف مبانی و روش تفسیری معصومینع به عنوان مفسران حقیقی قرآن و کسانی که پیوند ناگسستنی با قرآن دارند، مهم ترین مسئله مطرح در این عرصه است. در این پژوهش سعی شده تا با بررسی روایات تفسیری امام هادی و امام عسکریع و بیان روش و مبانی تفسیری آنان، الگویی برای تفسیر صحیح قرآن عرضه شود. بنابراین، در ابتدا به جایگاه تفسیر، معرفی مفسران، آثار تفسیری و راویان عصر امامین عسکریینع پرداخته، سپس با مروری بر روایات تفسیری و دسته‌بندی این روایات به مبانی تفسیر از دیدگاه این دو امام که بیانگر جامعیت و جاودانگی قرآن، لزوم توجه به عظمت قرآن از حیث ماهیت و صفات، قرآن معیار درستی روایات، قرآن کتابی به زبان مردم و کلام الهی، بیان شده است. سپس روش تفسیری امام هادی و امام عسکریع که شامل تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به کمک سنت و عقل است ارائه شده و پس از آن، قواعد تفسیری که شامل توجه به سبب و شأن نزول در تفسیر آیات، توجه به ظاهر و باطن آیات و پرهیز از برداشت های ذوقی، جری و تطبیق و ممنوعیت کاربرد اسرائیلیات در تفسیراست تبیین شده و در انتها بازتاب روایات تفسیری امامین عسکریینع در تفاسیر معاصر بررسی شده است.

رسم برده‌داری با سابقه‌ای دیرین، در تمدن بشری و عربستان عصر جاهلی امری متداول بود و مقارن با ظهور اسلام برده‌داری به عنوان یک معضل اجتماعی مطرح شد. برخورد کلی اسلام با پدیده اجتماعی بردگی، مبارزه با این سنت غلط از طریق ارائه راهکارهایی برای حذف تدریجی بردگی بود. اما پس از رحلت پیامبر (ص) با پی‌ریزی سیاست فتوحات توسط خلفا، با ورود اسراء فراوان به جامعه اسلامی، برده‌داری رشد کرد و سران مسلمانان برخوردهای متفاوتی نسبت به این موضوع از خود نشان دادند. در این میان ائمه اطهار (ع) که خلفای راستین رسول‌خدا (ص) در بعد استمرار سیره نظری و عملی آن‌حضرت بودند، به‌رغم برخی سیاست‌ها و سنت‌های رایج در جامعه، مشی قرآنی و نبوی را ادامه دادند. لذا سیره اهل‌بیت (ع) در مواجهه با مسئله بردگی و بردگان کارنامه اسلام را درخشان کرده است.این نوشتار بر آن است تا نشان دهد که امامان ششم تا دوازدهم چه دیدگاهی نسبت به مسئله بردگی و بردگان داشته‌اند و راهکارهای عملی و نظری آنان در این باره چه بوده است. این‌کار به روش تاریخی، با اسلوب توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.

حضرت هادی ? همچون پدران بزرگوارشان در زمینه های متعددی سخنان و رهنمودهایی دارند که به شکل روایات متنوعی گزارش شده و به دست ما رسیده است.روایاتی که از امام هادی? در باب امامت نقل شده است، 120 روایت می باشد که با حذف موارد تکراری 70 روایت قابل بررسی است، در این پژوهش سعی بر این است روایاتی که از امام هادی ? پیرامون مبحث امامت به یادگار مانده ،گردآوری شود که نهایتا 49 روایت از این تعداد مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است، این مجموعه از روایات به موضوعات جزئی تری قابل تقسیم است که می توان به موارد زیر اشاره نمود:روایات پیرامون اهل بیت پیامبر? ، شخص امام هادی? ، نشانه ها و براهین امامت حضرت هادی?، تصریح بر امامت فرزند خویش امام حسن عسکری ? و امام زمان ? و دوران غیبت ایشان. پس از تقسیم آن ها به موضوعات فوق ، بررسی دلالی آن ها را مورد توجه قرار داده شده است، بر اساس موازین فقه الحدیثی به توضیح و شرح و در صورت نیاز، به نقد و ارزیابی آن ها پرداخته شده و دیدگاه های مختلف ذیل هر مبحث را بیان شده ،با تتبع در معجم رجال خویی و رجال شیخ طوسی، سند روایات از نظر مسند بودن، مورد بررسی قرار گرفته و در صورت ارسال، علت آن را به اختصار بیان شده است.- در این پایان نامه مجموعا 49 روایت از امام هادی? درباره امامت مورد بررسی دلالی و سندی قرار گرفته است که پس از بررسی این روایات به 9 روایت صحیح دست یافتیم.- روایات حضرت هادی ? درباره ی امامت مشتمل بر موضوعات مختلفی می باشد که این مباحث عبارت اند از؛ روایات امام هادی ? پیرامون خاندان و اهل بیت پیامبر? ، روایات حضرت هادی? در مورد شخص امام هادی? روایات دال بر نشانه ها و براهین امامت حضرت هادی? ،روایات امام در مورد تصریح بر امامت فرزند خویش و سرانجام روایات مرتبط با امام زمان? و دوران غیبت ایشان.- مجموعه روایات مربوط به خاندان و اهل بیت پیامبر ? ، از سیری مشخص برخوردار است به این ترتیب که برخی از آن ها دلالت بر علم موهبتی و لدنی ائمه اطهار ?دارد کهدر حقیقت، از ذات حق تعالی و خزینه ی علم الهی سرچشمه می گیرد. این امر، مرجعیت علمی ائمه ? – در رفع ابهامات مطرح نزد شیعیان – را در پی دارد که دسته ای از روایات به این مهم اشاره نموده اند، بنابر آنچه بیان گشت، اکرام ائمه ی اطهار ? به عنوان والدین معنوی ضروری به نظر می رسد که بعضی از روایات نیز دال بر این مطلب است.- روایاتی که مربوط به شخص امام هادی ? می شود ، بخشی از آن ها مشتمل بر سخنان امام در مورد خانواده ی خویش است، برخی دیگر بیانگر محل زندگی حضرت و دسته ای از این اخبار دال بر اوصاف اخلاقی - معنوی پیشوای دهم شیعیان است و نهایتا بخشی از آن ها به چگونگی ارتباط امام با شیعیان و رفع نیاز آن ها اشاره نموده اند.- روایاتی که دال بر نشانه ها و براهین امامت حضرت هادی? می باشد را می توان در چهارگروه عمده جای داد، آگاهی امام از علم غیب، تکلم حضرت هادی? به زبان های بیگانه،کرامات و معجزات این امام معصوم و نهایتا، روایاتی که موقعیت حقیقی امامان معصوم? را شرح می دهد.- روایات مربوط به جانشینی امام هادی? را می توان در چندگروه عمده جای داد:روایات بیانگر جانشینی فرزند ارشد امام هادی? که بر بیش از یک تن قابل انطباق است، روایات بیانگر امامت وجانشینی ابوجعفر محمد، پسر امام هادی? ، روایات بیانگر وقوع بدا در جانشینی ابوجعفر محمد، پسر امام هادی? و روایات بیانگر امامت وجانشینی ابومحمد حسن عسکری? پسر دیگر امام هادی? .