جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق برآن است که با توجه به آیات قران کریم و دیگر منابع اسلامی به بررسی تحلیلی مسئله قساوت قلب از دیدگاه قران و روایات بپردازد. ضمن بیان تحلیلی وروشن از ابعاد مختلف درمورد قساوت قلب بااستفاده ازآیات وروایات ،اهمیت این تحقیق مشخص می شود . این پژوهش برآنست تابا استفاده از آیات وروایات به بحث تحلیلی درمورد قساوت قلب ،بررسی معنای قلب وقساوت درقران وروایات ،بررسی معنای قساوت ،بررسی عوامل قساوت ،بررسی درمان قساوت و...واهمیت وضرورت آن با استفاده از آیات قران وروایات بپردازد . روش تحقیق این پژوهش باتوجه به امکانات وهدف تحقیق روش توصیفی- تحلیلی است . پس از گردآوری اطلاعات از منابع و مآخذ مختلف روایی وقران کریم وتجزیه وتحلیل آنها نتایج زیر حاصل شده است : قساوت قلب حالتی است روحی وروانی که درآن قلب انسان به علت انجام اعمال خلاف دین و خلاف دستورات الهی ،واعمال منافی اخلاق ،دیگر حالت پذیرش حق وحقیقت درآن از بین می رود ،نسبت به گناه خشنود واز اعمال صالحه دور می شود ،مناظر رقت آور مثل دیدن مظلوم وگرسنگی یتیم و...هیچ نوع تغییری در اوحاصل نمی کند وصاحب چنین قلبی را خدا وعدۀ دوزخ داده است . قساوت یک بیماری روحی است ، یعنی ارثی نیست بلکه اکتسابی است و آن براثر اعمال خود شخص به وجود می آید.قساوت براثر یک سری عوامل به وجود می آید که قران کریم وروایات برای درامان نگه داشتن انسان ازآن این عواملی را بیان داشته اند .این عوامل عبارتند از : تکذیب آیات الهی ،غفلت، هوا پرستی ، ضلالت وعدم پذیرش اسلام، پیمان شکنی ، لجاجت در شرک ، کثرت گناه ، طول اَمل ،ظلم، ترک عبادت ، حرامخوری، پرخوابی ، پرخوری ، خاک ریختن بر قبر نزدیکان و... قساوت قلب همانند هربیماری روحی دیگر یک سری آثار وعواقب رادرپی داردکه شخص قاسی را به دوزخ درخواهد آورد .بعضی از این آثار عبارتند از : تحریف کلام الهی ،فراموشی نعمتهای خداوند ، القای فتنه در قلب به وسیلة شیطان، عدم خشوع در برابر خداوند، عبرت نگرفتن ، جمود العین ، دوری از خدا، شقاوت ، عدم استجابت دعا ، عقوبت دردناک ، مانع شدن از ریزش باران ، فراموشی علم ، محروم شدن ازرزق وروزی و... قساوت قلب خود مصادیقی دارد که به عنوان اشخاص وگروههای قاسی القلب از آنها یاد شده از جمله : ابوجهل ، ابولهب وفرزندانش ، منافقان، مشرکان ، اهل کتاب (یهود ونصاری)، اهل جحود وعناد از کفر. این بیماری بدون درمان نیست وباتوجه به اهمیت آن ،راههای پیشگیری ودرمان آن ازسوی قران کریم وروایات اسلامی بیان شده ،بلکه انسان بتواند به سعادت برسد.بعضی از راههای درمان عبارتند از : ذکر خدا ،دوری از گناه، یاد مرگ ، توجه به علم خدا وند، اشک ریختن ، نماز خواندن ، همنشینی با صالحان وعالمان ، رعایت حال قلب در مواقع مختلف، خوردن بعضی از غذا ها ومیوه ها ، موعظه ، تاریخ گذشتگان وتحولات روزگار ، سخنان تازة حکیمانه و...

در محیطی که موجبات غفلت از خدا و روز حساب بیشمار است و مردم بی خبر از عواقب شوم گنهکاری در وادی طغیان و عصیان شتابان می روند و با دست خود، تیشه به ریشه ی سعادت و شرف انسانی خود می زنند و عاقبت و منتهی الیه این زندگی گناه آلوده سر از عالمی سراسر ظلمت و وحشت در آورده و خود را معذب به عذاب سوزان خدا می سازند، در چنین محیطی وظیفه ی انسانی و اسلامی هر مسلمانی ایجاب می کند تا آنجا که ممکن است به هر وسیله ای در بیداری خود و جامعه کوشا باشد تا به سعادت نهایی برسد. آنچه در این سطور می خوانیم بصورت اجمال در فصل اول غرض از خلقت انسان و هدف نهایی انسان بیان می شود و همچنین انواع قلبها و حالات آن و ویژگی قلبها اشاره شده است . فصل دوم شامل تعریف قساوت و ویژگی قلب قسیّ و آثار گناه در دل و ویژگی های قلب قسی و همچنین نشانه نخستین درجه ایمان و ... پرداخته شده است که از آیات و روایات استفاده شده است. فصل سوم شامل عوامل ایجاد قساوت که شامل موضع گیری در برابر انبیاء الهی ، پیمانشکنی ، جدایی و دوری از مکتب وحی غفلت ، اصرار بر گناه، پرگویی، خوردن حرام و ... بیان شده است. فصل چهارم : آثار شوم بیماری بیان شده است که بدبختی جامعه از همین بیماری می باشد و همچنین در مورد خطر بیماری بحث شده است تا در بیدار ساختن مردم غافل و به هوش بودن انسانها کمکی شود و دلی بیدار گردد. فصل پنجم: راههای نورانی ساختن دل و رهایی از بیماری قساوت بیان شده است که از حوادث و آثار این بیماری مطلع و بیدار شده و به حال خود توبه کنند و ظلمت غفلت را از فضای جان بزدایند تنبهی پیدا کنند و در عاقبت شوم این زندگی آلوده خود بیندیشند و تا فرصت باقی است به اصلاح خود بپردازند و این ندای آسمانی قرآن را مکرر برخود و خاندان خود تلقین نمایند. « أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ ءَامَنُوا أَن تخْشعَ قُلُوبهُمْ لِذِکرِ اللَّهِ وَ مَا نَزَلَ مِنَ الحَْقّ ِ وَ لا یَکُونُوا کالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَب مِن قَبْلُ فَطالَ عَلَیهِمُ الأَمَدُ فَقَست قُلُوبهُمْ وَ کَثِیرٌ مِّنهُمْ فَسِقُونَ » آیا هنگام آن نرسیده که گرویدگان ( ظاهری) دلهایشان به یاد خدا خاشع گردد و به انچه که از حق نازل شد بدان توجه کنند و مانند کسانی که پیش از این برایشان کتاب آسمانی تورات فرود آمد نباشد که دوره طولانی بر آنها گذشت و قلوب آنها زنگ قساوت گرفت و بسیار فاسق و خارج از وادی حق گشتند . آری! وقت آن رسیده و اینک گوش به فرمان حق باشید. حاصل گفتار این شد که اموری چند از مظاهر تمدن مادی در زندگی ما مسلمانان راه یافته و موجب پیدایش بیماری مهلک قساوت دل در مردم گشته است و یک نوع حالت صلابت و غلظت و سنگ دلی در جان ها پدید آمده و اهلیت تفهم و تأثر از مذاکرات معنوی و روحانی از قلب ها رخت بر بسته است بطوری که نه از، شنیدن آیات آسمانی قرآن تکان می خورند و نه از مواعظ آن گویی به فرموده ی قرآن حکم، از تخته سنگی کوهستانی نیز سخت تر گشته اند. « ثُمَّ قَست قُلُوبُکُم مِّن بَعْدِ ذَلِک فَهِیَ کالحِْجَارَةِ أَوْ أَشدُّ قَسوَةً » آری! این حال، حال قساوت است و بیماری مهلک بشر نطفه ی شقاء و بدبختی و هلاک ابدی ا نسان است که انسان را بسوی عذاب دردناک و سوزان منتهی می کند. «وَ مَنْ أَحْسنُ قَوْلاً مِّمَّن دَعَا إِلی اللَّهِ وَ عَمِلَ صلِحاً وَ قَالَ إِنَّنی مِنَ الْمُسلِمِینَ » کیست خوش سخن تر از آن کس که به سوی خدا بخواند و کردار نیک از خود نشان داده و بگوید من از تسلیم شوندگانم.

این پایان نامه تفسیری موضوعی درباره فلاح و خسران و بیان اوصاف و عواقب خاسران و رستگاران به شمار می رود. نویسنده در آغاز کلیاتی را در مورد چگونگی بهره برداری از قرآن آورده و آن گاه به تطبیق آن کلیات بر مبحث خسران و فلاح پرداخته است. از دیدگاه وی هر یک از واژه های قرآنی حاوی پیامی ویژه است که با دیگر پیام واژه های مشابه متفاوت است. به نظر او واژه فلاح بر نوعی رشد معنوی دلالت دارد و خسران چیزی فراتر از ضرر، یعنی سوختن سود و سرمایه است. بنابراین خاسران کسانی اند که سود و سرمایه را یک جا از کف داده اند و دچار یک نوع حرمان ابدی شده اند. نویسنده در بخش پایانی، به بیان راه های نیل به رستگاری و نجات از خسران پرداخته و راهنمایی های قرآن را در این باره یادآور شده است.

پایان نامه حاضر در نه فصل با این موضوعات به بررسی سیمای زیان کاران در آیات قرآن و روایات معصومین(ع) پرداخته است: معنای خسران و ضرر و تفاوت های آنها، سیمای خاسرین مانند فاسقان و پیروان شیطان و مصادیق خسران مبین در قرآن، خسران در دنیا و آخرت، خسران در دنیا، خسران در آخرت، عوامل خسران و زیانکاری از جمله کفر و شرک، مؤمنان صالح به عنوان کسانی که در مقابل خاسرین قرار دارند، عواقب خسران در قیامت.

دو واژه، كه درباره آن‌ها در قرآن و سنت پيامبراكرم (صلى الله عليه وآله) و پيشوايان معصوم (عليهم السلام) بسيار سخن به ميان آمده، واژه‌هاى دنيا و آخرت است. در آيات و روايات از يك سو، به شدت از دنيا مذمت شده است. از سوى ديگر، خداوند براى مظاهر دنيا مانند زمين و آسمان، شب و روز، خورشيد و مانند اين‌ها تا آن‌جا ارزش قايل شده است كه در آيات مختلف به آن‌ها سوگند ياد كرده است. در ميان دانشمندان نيز درباره دنياى مذموم آرا و تفاسير گوناگونى وجود دارد. در ارتباط با رابطه دنيا و آخرت نيز روايات از يك سو، رابطه آن دو را به منزله رابطه مشرق با مغرب مى‌دانند كه به هيچ وجه قابل جمع نيستند. از سوى ديگر، دنيا را به عنوان مزرعه آخرت مى‌دانند. در اين زمينه نيز ميان دانشمندان اختلاف‌نظر است. در اين نوشتار برآنيم كه علاوه بر بررسى موضوعات مزبور، به صورت گذرا به ديدگاه اسلام درباره دنياى مذموم، جايگاه معاد در عهد عتيق، عهد جديد و قرآن، برخى آثار تربيتى ايمان به معاد، پاره‌اى از عواقب شوم انكار آن و در نهايت، به رابطه دنيا با آخرت از چشم‌انداز اسلام بپردازيم.

مهم‌ترين هدف انبيای الهی، آشنا كردن بشريت، با اصل توحيد و تحقق بخشيدن به اين اعتقاد، با همه ابعاد آن، در جوامع بشری است: «ولقد بعثنا فی كل امه رسولا ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت»؛ يعنی از هر امتی رسولی را برانگيختيم تا امت‌ها در پرتو تعاليم او خدا را بندگی كنند و از طغيانگران فاصله بگيرند. (نحل: 36) اين هدف كه همان آزادی از بردگی و بندگی ديگران و پيوستن به كمال مطلق است، عالی ترين مرحله تكامل بشری است كه البته خود دارای مراتب بی شماری است. برای دستيابی به اين هدف، علاوه بر شناخت توحيد و مسائل متنوع آن، آگاهی نسبت به عواملی كه ما را از رسيدن به اين مقصد باز می دارد و يا موجب كندی و سستی ما می شود، ضرورتی تام دارد. ما در اين نوشتار، با استمداد از خداوند متعال و بهره‌گيری از كلام او درصدد شناسايی و معرفی اين عوامل هستيم. به اين اميد كه با شناخت اين موانع، خود و ديگران در دام اين موانع گرفتار نشويم و از رسيدن به مقصد باز نمانيم.

اندیشمندان مسلمان که درباره انسان شناسی پژوهش نموده اند، بر این باورند که انسان ها حقیقت و واقعیتی دارند که با کلماتی مانند «من» و «خود» به آن اشاره می نمایند. «من» و «خود»، با اینکه ارزشمندترین شی ء، نزد آنان است، در بسیاری از اوقات مورد غفلت و فراموشی واقع شده، درنتیجه، انسان ها از خود بیگانه می شوند.تحقیق حاضر با مدنظر قرار دادن آیات قرآن کریم و بررسی دیدگاه اندیشمندان مسلمان، درصدد تبیینِ «امکانِ ازخودبیگانگی» بوده، به این نتیجه رهنمون گردیده است که حقیقت و واقعیت انسان، نفس اوست که ذومراتب می باشد. رشد و تعالی این حقیقت، وابسته به ارتباط داشتن با خدا و توجه به مرتبه عالی آن است؛ به گونه ای که اگر انسان، خدا و یا مرتبه عالی آن را فراموش نماید و با آنها بیگانه شود، از خود بیگانه خواهد بود. از این جهت بسیاری از انسان ها نسبت به خدا و مرتبه عالی نفس بی توجه هستند، نه تنها «امکانِ ازخودبیگانگی»، بلکه وقوع آن نیز ثابت می شود.

انسان بر اساس میل طبیعی و فطری خویش، کار نیک را تحسین می‌کند و کار زشت را تقبیح می‌نماید. و به دنبال آن از کار زشت دوری گزیده و نیکوکار می‌گردد. امّا گاهی کارهای زشت، زیبا جلوه‌گر می‌شوند و به همین جهت انسان چنین رفتاری را خوب و نیکو به شمار آورده و آن را انجام می‌دهد. و چه بسا انجام این قبیل رفتارها را ادامه داده و بارها نیز تکرار کند. این گونه افراد از نگاه قرآن کریم، زیان‌کارترین مردم می‌باشند. چراکه به خیال باطل می‌پندارند، نیکوکاری می‌کنند.از این رو سعی شده است که در فصول شش گانه‌ی این پایان نامه بعد از پرداختن به کلیّات در فصل اول، در فصل دوم عوامل زیبا جلوه‌گری کردار، بررسی شوند. این عوامل بر اساس نتایج به دست آمده عبارتند از: خداوند متعال، شیطان، هوای نفس، همنشینان بد. فصل سوم دارای دو گفتار است. که در گفتار اول به بررسی گروه‌های مبتلا به زیبا جلوه‌گری پرداخته شده است. و در گفتار دوم افراد مبتلا به زیبا جلوه‌گری، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در قرآن کریم، اموری چون: ایمان، خورشیدپرستی، سوءظن، فرزندکشی، مکر کافران و دوست داشتن شهوات، به عنوان امور زیبا جلوه داده شده معرّفی شده‌اند، که در فصل چهارم در مورد این امور، به تفصیل سخن به میان آمده است. در فصل پنجم به پیامدها و نتایج زیبا جلوه‌گری پرداخته شده است و حاصل این پردازش، از این قرار است که فراموشی خدا، غفلت، کوری قلب، انحراف از حق، عُجب، تحیّر، گمراهی، مانع شدن از راه خدا، مسخره کردن مومنان، شکست در جنگ، ارتداد و خسران، پیامدها و نتایج زیبا جلوه‌گری می‌باشند. فصل ششم حاوی مهم‌ترین بحث، یعنی راه‌های جلوگیری از زیبا جلوه‌گری می‌باشد، و بر همین اساس، می‌توان گفت که ایمان، تقوا، اخلاص، امید به لقای خدا، صدق در گفتار، توبه و توجّه به فرجام عمل، از موانع پیدایش زیبا جلوه‌گری هستند.کلیدواژه: قرآن، زیبا جلوه‌گری، کردار، تسویل، تزیین، شیطان، اعمال، خسران.