جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه در چهار فصل تدوین شده است: درفصل اول با عنوان مواجهه قرآن با ادبیات جاهلی ازپیشینه ادبیات جاهلی، معارضه و تحدی قرآن باجاهلیات و نمونه هایی از تأثیرپذیری ادبای جاهلی ازقرآن بحث شده است. در فصل دوم تحت عنوان باورهای دینی جاهلیان از اعتقاد به الله، شرک،فرشته پرستی، حق پرستی سخن گفته شده است. فصل سوم با عنوان اخلاق جاهلیان به تکبر و تفاخر، عدم استئذان و غیره اختصاص دارد. در فصل چهارم تحت عنوان خانواده مباحثی در زمینه مناسبات زن و مرد،ازدواج، طلاق، عده، رضاع و وصیت آمده است.

قرآن مجید اگر تنها کتاب آسمانی نباشد از آن جمله کتابهای آسمانی است که آموزه هایش با فرهنگ زمانش بیگانه نیست به گونه ای که آیات فراوانی از قرآن به بازتاب مؤلفه هایی از فرهنگ معاصران پیامبر(ص) با هدف خاص می پردازد، و همین امر دستاویز طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از آن فرهنگ شده است. نوشتار حاضر به منظور تحقیق درباره این فرضیه، سامان یافته است. پس از مفهوم شناسی واژه های کلیدی، و بیان تاریخچه بحث، فرهنگ زمانه معرفی می شود و ویژگی های برجسته آن به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد. در ادامه، دیدگاه کلی قرآن درباره این فرهنگ که حاکی از نارضایتی این کتاب مقدس از آن فرهنگ است، بیان می شود، نیز هدف از بازتاب فرهنگ جاهلی در قرآن ذکر می گردد. علاوه بر اینها، مشابهت فراوان قرآن با بخش دینی فرهنگ زمانه، جداگانه به بحث گذاشته می شود و این مشابهت، نه اثرپذیری از آن بخش، بلکه سرچشمه گیری قرآن و ادیان سابق از منبع واحد ارزیابی می گردد. مشابهت قرآن با فرهنگ محاوره وگفتگوی عصر جاهلی، ضرورتی عقلایی و گریز ناپذیر است، نیز مشابهت قرآن با مؤلفه هایی از فرهنگ زمانه که برخاسته از عقل سالم یا فطرت بیدار معاصران نزول قرآن بوده، بی ایراد است و قرآن از مؤلفه های جاهلانه فرهنگ زمانه اثر ناپذیر است. اینها هم نتایج برخی مباحثی است که در فصل جداگانه مطرح می شود. نقل و نقد خاستگاه طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه و چگونگی سازگاری میان جاودانگی قرآن از یک سو و پرداختن این کتاب آسمانی به فرهنگ جاهلی از سوی دیگر نیز از مباحث این تحقیق است.

پژوهشی در ریشه یابی آداب و سنن عصر جاهلیت بر اساس آیات قرآن است. این پژوهش ابتدا به بررسی ریشه ها و زیرساخت های تفکر جاهلی اشاره می کند، سپس رویکردی به اندیشه های خرافی و انحرافی در حوزة فکری و اعتقادی مردم عصر جاهلیت داشته و اعتقاد آن ها به معبودهای محسوس یعنی بت های دست ساخته خویش و اجرام آسمانی و معبودهای غیر محسوس همچون فرشتگان، جن، شیاطین، اندیشه های خردگریز و نسبت های ناروا نسبت به پیامبر اسلام(ص) و قرآن کریم پرداخته است. نویسنده در بخش پایانی به موضوع نظامات اجتماعی جاهلیت اشاره می کند؛ طایفه، قبیله و سنت های حاکم بر آن در نزد عرب جاهلی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و همه خود را موظف به حفظ آن و مطیع رئیس قبیله می دانستند و نیز یادآور می شود که جامعه عصر جاهلی به خاطر حرص و طمعی که دامنگیر آن شده بود، برای بدست آوردن ثروت از هر راهی استفاده می کرد به گونه ای که ربا، قمار، کم فروشی، فحشاء و فروش برده از راه های متداول کسب درآمد آن ها بود.

ادعای تاریخیت قرآن را نصر حامد ابوزید مطرح کرده، معتقد است ادعای تاریخیت و اینکه متن محصولی فرهنگی است، تنها به یک مرحله از قرآن مربوط می شود؛ چراکه قرآن دو مرحله تکوین و شکل گیری، و فرهنگ سازی را پشت سر گذاشته است. قرآن در مرحله نخست محصولی فرهنگی، و تحت تاثیر فرهنگی است که در آن به وجود آمده است. اما پس از تبدیل آن به متن حاکم و غالب؛ یعنی فرارسیدن مرحله فرهنگ سازی، به معیاری برای سنجش متون دیگر تبدیل شده، مشروعیت شان با آن تعیین می شد. این مقاله در چند محور به نقد دیدگاه تاریخیت قرآن پرداخته است که عبارت اند از: نقد روش علمی، نقد برداشت ابوزید از ماهیت نص و مبانی دیدگاه مزبور.

قرآن پژوهی در سده های اخیر از اولویت های مهم مستشرقان است. یکی از موضوعاتی که خاورشناسان در آن تشکیک کرده اند اصالت قرآن نسبت به محیطی که در آن حضرت محمد(ص) به نبوت مبعوث شده و همچنین متون کتب دیگر ادیان و فرق است. پیش فرض بسیاری از مستشرقان این است که قرآن اثری بشری است که از دو مولفه فرهنگ جاهلی شبه جزیره و ادیان دیگرتأثیر پذیرفته است. ویلیام فدرر نویسنده و مورخ معاصر آمریکایی نیز همسو با این نظر، منکر الهی بودن قرآن است. این تحقیقبا موضوع بررسی دیدگاه ویلیام فدرر، به ترجمه و نقد بخشی از کتاب WHAT EVERY AMERICAN NEEDS TO KNOW ABOUT THE QUR`AN در مورد مصادر قرآن پرداخته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی ابعاد مختلف ادعای فدرر را به بحث می نهد. نتیجه پژوهش حاضر بیانگر نادرستی بسیاری از ادعاهای فدرر است. مهمترین نقاط ضعف وی عبارتند از؛ عدم مراجعه به منابع دست اول و معتبر، آدرس دهی غیر دقیق به منابع، عدم مراجعه به منابع تاریخی و حدیثی شیعه، تعصب نسبت به باورهای مسیحیت و غرض ورزی در برابر معارف قرآنی. نتیجه این پژوهش در حوزه مطالعات استشراق و نیز مباحث کلامی و تفسیری کاربرد آشکار دارد. این نتایج همچنین در عرصه تبلیغ و جذب غیرمسلمانان واقناع فکری ایشان کارایی دارد.

مسئله زبان قرآن در دهه‌های اخیر مورد توجه اندیشمندان و قرآن‌پژوهان قرار گرفته است و مبحثی است نوپدید که در گذشته هم برخی ابعاد آن در قالب عناوین دیگری طرح شده، اما امروزه به دنبال مباحث فلسفه‌ دین و به تبع آن «زبان دین» این بحث مورد کاوشهای متعددی قرار گرفته است. مراد از زبان در این مبحث شیوه تفهیم و تفاهم داست، عنوان "زبان قرآن" نحوه خطابات قران را بیان می کند که در چگونگی این خطابات، اندیشمندان مسلمان هر کدام به سویی رفته اند. چند لایه بودن زبان قرآن نتیجه ای است که از بررسی مباحث مذکور بدست می آید که البته در میان اندیشمندان مسلمان نیز قائلینی را به خود اختصاص داده است. مراد واقعی «زبان‌قرآن»، «نقش آن در فهم قرآن»، «پیشینه این بحث» «نقد و بررسی دیدگاه های مشهور در این حوزه (عرف‌ عام و عرف‌خاص) و نیز ارائه یک دیدگاه مناسب از جمله اهداف این نوشتار است.

مساله جنسیت همانند قومیت و ملیت قرنهاست که در تاریخ بشریت به سبب بی بصیرتی و جهالت تاریخی فرزند آدم، بحران ها و مصایبی را به ارمغان آورده است. زنان به دلیل تفاوتی که در عین تناسب بر اساس خلقت بدیع و حکیمانه خداوند با مردان داشته و به علت نقش اساسی که در طول تاریخ بر عهده گرفته اند، در تعارض دوسویه افراط و تفریط قرار داشته، گاه او را فوق انسان دانسته و در حد پرستش بالا برده اند و گاه او را از مقام انسانی فرود آورده و شیء انگاشته اند. نگاهی به تاریخ ادیان و فرهنگ های اقوام و ملل جهان نشان می دهد زن جز در دین اسلام مقام شایسته ای نداشته و شخصیت او به عنوان موجودی جدا از کاروان انسانیت مطرح شده است. اسلام به حمایت از حقوق و شخصیت انسانی زن وارد میدان شد و او را انسانی برابر و مساوی با مرد دانسته و تحولی بنیادین در تفکر بشری و فرهنگ جامعه جاهلی آن روز ایجاد کرد.پس از انقلاب عظیم اسلام و تحولات ناشی از این مکتب انسان ساز، تحولی شگرف در مسائل زنان رخ داد. اما، به سبب حوادث بعد از رحلت پیامبر (ص) و بیراهه رفتن مسیر خلافت پس از رسول الله (ص)، مقابله با حاکمیت تفکر علوی، اقداماتی چون تعطیلی صدساله نقل حدیث، مجال دادن به قصه پردازان در اشاعه اسرائیلیات در جامعه اسلامی، جعل حدیث، توطئه از سوی یهودیان و همدلی بنی اسرائیل و بنی امیه در توسعه اسرائیلیات، فقدان علم و معرفت لازم در پاسخ گویی به مسائل روز، زمینه سازی برای بازگشت جاهلیت و عصبیت عربی در مسائل مرتبط با زنان و عواملی از این دست، موانعی را بر سر راه تداوم حرکت بنیادین اسلام در تحول جایگاه حقوقی و انسانی زنان ایجاد کرد. بر همین اساس و به رغم تلاش امامان شیعی در تداوم سیره پیامبر (ص)، در بسیاری از متون دینی مطالبی درباره زنان به چشم می خورد که رد پای روشنی از فرهنگ جاهلی و یهود عنود و تحریف آفرین است که لزوم بازنگری دقیق و موشکافانه آن را ایجاب می نماید تا دیدگاه حقیقی دین در مورد جایگاه و نقش زن در نظام آفرینش از میان این ابهامات نمایان گردد.