جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از نذرهایی که میان مسلمانان مرسوم است، نذر کردن برای خداوند همراه با اهدای ثواب و پاداش معنوی نذر به اموات است. از دیدگاه فقهیِ مذاهب اسلامی در جواز چنین نذری، هیچ ابهامی وجود ندارد؛ اما ابن‌تیمیه با تمسک به دلایلی آن را نه‌تنها جایز ندانسته؛ بلکه چنین نذری را شرک در عبادت پنداشته است. عمده‌ترین دلیل وی در این خصوص، روایات است. نگارنده در این تحقیق به‌تفصیل دلایل ابن‌تیمیه را بررسی کرده است و روایات مورد استدلال او را به‌لحاظ سندی و دلالتی به نقد کشیده است و در پایان باتوجه به دلایل جواز نذر، فتاوای فقهی و سیرۀ عملی مسلمین، جواز این نوع از نذر را ثابت کرده است.

چیستی مفهوم «خدا» به‌عنوان موجودی شناخت ناپذیر و چگونگی بازنمایی رابطه او با موجودات دیگر ازجمله مسائلی است که موردتوجه دین‌پژوهان با رویکردهای مختلف قرارگرفته است. به نظر می‌رسد معناشناسی شناختی ازآن‌رو که به چیستی و چگونگی یک مفهوم توجه دارد بتواند در تحلیل ساختار مفهومی از «خدا» در قرآن راهگشا باشد. در پژوهش پیش رو با رویکرد معناشناسی شناختی و با شیوة توصیفی - تحلیلی به تبیین مفهوم ­«خدا» با استفاده از استعاره‌های شناختی حوزة «مالکیت» و مدل‌های مفهومی مرتبط با آن پرداخته شده است تا از این طریق شیوة ساخت‌بندی و بازنمایی مفهوم «خدا» در حافظه ادراکی انسان را در چارچوب نظریه استعارة مفهومی نشان دهد. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که استعاره‌ها دارای کارکردهای شناختی و ارتباطی هستند و قابلیت این را دارند که برای مفاهیم دشوار و ناملموس قالبی روشن و درک پذیر را فراهم آورند. در زبان قرآن مفهوم خدا و تصور از او با مدل شناختی خدای شخص‌وار و بر اساس مؤلفه‌های مفهومی مرتبط با انسان بر مبنای احساسات و تجربیات فرد از ارتباط با دیگران در قالب رابطة یک شخص با شخص دیگر شکل گرفته است که در حافظه ادراکی انسان با مفاهیمی، چون: پادشاه، پدر، حمایت‌گر، خریدار، مُقترِض، در قالب استعاره‌های مفهومی «خدا پادشاه است»، «خدا خریدار است»، «خدا پدر است» و» خدا جِواردهنده است» بازنمایی و درک می‌شود. این حوزه‌های شناختی رابطة تمثیلی با ذات خداوند دارند. با تداعی مفهوم خداوند در ذهن از طریق استعاره مفهومی زوایای ملموس متعددی از مفهوم خداوند کشف می‌گردد که در غیر زبان استعاری و بدون بهره‌گیری از مدل‌های شناختی قابل دریافت نمی‌باشد.

مفهوم قسم و سوگند در قرآن کریم از مسائل مهمی است که باید با استفاده از دانش معناشناسی شناختی موردبحث قرار گیرد. در این تحقیق از نظریه استعاره مفهومی و طرح‌واره‌های تصوری بر پایه مقوله حجمی استفاده می‌شود. هدف از تحقیق حاضر درک عمیق و جامع از مفهوم سوگند در قرآن کریم با توجه به روشی علمی در مطالعات تفسیری مدل مفهوم‌سازی قرآن می‌باشد. این نوشتار که نتیجه یک پژوهش است ازنظر هدف کاربردی است و از جهت سطح تحلیل برخوردار از ماهیتی توصیفی- استنباطی و از جهت روش به روش کتابخانه متکی است. جمع‌آوری داده‌های موردنظر از طریق فیش می‌باشد. ابتدا موارد استعمال سوگندها در قرآن کریم استخراج شده است و بعد بر مبنای مقوله حجمی موردبررسی قرار می‌گیرد. نتیجه حاصل از تحقیق این شد که در مفهوم‌سازی سوگندهای قرآن کریم، کتاب قرآن و عقل نمادی برای هدایت معنوی در تاریکی‌های جهل و گمراهی هستند که انسان خسران زده نشود. خورشید و ستارگان آسمان در تاریکی‌های دریا و خشکی هدایت‌کننده حسی هستند تا انسان به سمت حق خروج کند؛ و اگر انسان باوجود همه نمادهای هدایتی ملموس و دیدنی، به سمت نور نرود؛ ظلمت و تاریکی ظلالت، این قبیل افراد را فرا می‌گیرد.

آموزش در سن کودکی چون نقشی بر سنگ و ماندگار است، از سویی قرآن برای مسلمانان، تنها کتابی به­شمار می­آید که از سوی خداوند و آن­هم برای راهنمایی و خوشبختی انسان به وی هدیه شده است، ازاین‌رو معجزه‌ای است که آموزش آن بیش از سایر کتاب‌ها برای کودک لازم می­نماید و آموزش آن به شیوه منطقی و به‌صورت ملایم و متناسب و پلکانی می­­­­­­­­­­­­­­­­تواند تأثیر تربیتی پایداری بر رشد و پرورش وی داشته باشد. با نگاه به این مهم و در راستای جایگاه ویژه ترجمه در انتقال درست مفاهیم، درصدد برآمدیم با روش نقدی و بررسی فنّی، ترجمه کتاب آموزش قرآن دوم ابتدایی را از دید چندوچون ترجمه و سازگاری آن با این رده سنی بررسی نماییم. نیز با نگاه به جایگاه تصاویر در رساندن پیام برای کودک که گاه بسیار بیشتر از جایگاه واژگان است، سازگاری تصاویر با ترجمه درست بررسی شده است. برآیندهای بررسی نشان می‌دهد که آیات، خوب و هماهنگ با نیاز مخاطب انتخاب‌شده و تلاش شده – هرچند به اسم مترجم خاصی اشاره نشده- ترجمه­ها رایج باشد، هرچند انتظار است مرجع این ترجمه‌ها مشخص گردد. همچنین در مقدمه و در صفحه اول کتاب اشاره‌شده که: «کودک عزیز ما باید سادگی یادگیری قرآن را احساس کند»، اما ترجمه­ها از جهت رده سنی مخاطب کودک هفت‌ساله و نوع و سطح واژگان، فارسی­نویسی، نیازمحوری و ارتباط­گیری سازگاری ندارد و نیازمند تطبیق و دلپذیر و روان­سازی است.

وجوه و نظائر به معنای استعمال یک واژه واحد در مواضع مختلف قرآن است که در هر موضعی، معنایی متفاوت دارد که این بحث در علم معناشناسی نیز معادل چندمعنایی است و برخلاف نگاه سنتی، صرفاً شامل اشتراک معنوی می‌شود. در این پژوهش که به روش توصیفی و مقایسه‌ای سامان یافته است، پس از بررسی وجوه مختلف معنایی واژه دین از منظر سنتی و علم زبان‌شناسی جدید، نحوه ترجمه وجوه مختلف واژة ‌دین در ترجمه‌های مختلف ترکی استانبولی موردبررسی قرار خواهد گرفت. به نظر می‌رسد بیشتر مترجمان همت خود را صرف روانی و سلامت زبان ترجمه کرده و از دقت در معادل‌یابی واژه‌های قرآنی و رعایت نکات دستوری غفلت ورزیده‌اند. یافته‌های پژوهش حاکی از عدم دقت لازم در ترجمه وجوه و نظائر قرآن در ترجمه‌های ترکی استانبولی می‌باشد؛ که البته در مواردی که واژه «دین» مشمول اشتراک لفظی می‌شد عملکرد مترجمان ترک تا حدود زیادی مناسب بوده است.

سؤال از هدف آفرینش یکی از مهم‌ترین سؤالات بشری است که در طی تاریخ همواره مطرح بوده و تلاش‌های فراوانی برای پاسخ به آن به‌عمل‌آمده است. گستره تأثیر و اهمیت این سؤال به حدی است که همه ابعاد حیات بشری را در برگرفته و تا انسان پاسخ قانع‌کننده برای آن پیدا نکند، زندگی او معنا پیدا نکرده و با احساس پوچی و بی‌معنایی، همواره در اضطراب و نگرانی خواهد بود. علاوه بر پاسخ‌های بشری، ادیان آسمانی نیز پاسخ‌هایی به این سؤال ارائه کرده‌اند که به سبب نشاءت گیری از مبدأ آسمانی و موثق و معصومانه بودن، از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. تمامی ادیان آسمانی خصوصاً اسلام، خلقت عالم به‌ویژه انسان به‌عنوان سید مخلوقات را هدفمند می‌دانند. قران اهداف متعددی را به‌عنوان هدف خلقت انسان معرفی کرده است که تنها در خصوص معرفی «عبودیت» از کلمه حصر استفاده کرده و آن را به‌عنوان «عهد الهی» و «صراط مستقیم» نامیده است. مقام عبودیت، شریف‌ترین و والاترین مقام انسانی است که برتر از نبوت و رسالت است؛ چراکه «رسالت»، مأموریت الهی برای انسان‌های برگزیده است، درحالی‌که «عبودیت»، امر اختیاری است که انسان‌ها با انتخاب خود و با تلاش‌ مستمر و روشمند، مراحل و درجات آن را طی می‌کنند. رسیدن به مقام عبودیت مطلق، در حقیقت رسیدن به تمامی خیرات دنیا و آخرت است که در پی آن، انسان به مقام ربوبیت نائل شده و مظهر تجلی الهی می‌گردد.

آیه 14 سوره آل‌عمران ازجمله آیات چالشی و مورد اختلاف مفسران است. دلیل اصلی این امر از یک­سو به نامشخص بودن فاعل تزئین و از سوئی دیگر به وجود زنان در زمره امور تزئین شده برمی­گردد درحالی‌که خطاب آیه ناس است؛ گویی زنان جزء ناس به شمار نمی­آیند و مقصود از ناس تنها مردان هستند. بررسی این مسئله که چرا زنان در زمره مشتهیات انسان قرار گرفته است، علاوه بر معرفی مزیِّن، مراد از لفظ الناس را نیز تبیین خواهد نمود. در همین راستا، نوشتار پیش رو با بررسی نظریات مختلف تفسیری، سیاق خود آیه، تحلیل موضوعی آن در آیات هم سیاق به شیوه توصیفی- تحلیلی و رجوع به رکوعات قرآنی که دیری است مورد غفلت محققان قرآن­پژوه قرارگرفته، دلیل ذکر و ترتّب جنس زنان را در میان مشتهیات مذکور، میزان تأثیرگذاری این قشر جامعه از جنبه روحی-روانی بر دیگران برشمرده است چه این­که اُنس ناس به نساء در نقش­های مادری، خواهری و همسری انکارناپذیر است؛ ازاین­رو ضمن انتساب فعل مجهول زُیِّن به خداوند، لفظ ناس را استغراق در جنس شمرده که شامل عموم انسان­هاست که در ارتباطی تنگاتنگ با این جنس قرار دارند.

یکی از مسائل مربوط به زندگی پس از مرگ و قیامت در قرآن کریم، وضعیت پیوندها و روابط بین انسان‌هاست که آیاتی حاکی از انقطاع و نابودی همه‌ی روابط پس از مرگ است. از دلایل پررنگ این اتفاق، ترس و وحشت انسان‌ها از واقعه‌ی قیامت و مراحل بعدازآن و نیز روابط و دوستی‌های گناه‌آلود و بد سرانجام است. در آیاتی دیگر الحاق افراد به اهل و خانواده و بقای دوستی‌ها، در آخرت دیده می‌شود. با نگاه سطحی و عدم‌تشخیص مصادیق صحیح و بی‌توجهی به اطلاق و تقیید آیات، به تقابلی ظاهری برخورد می‌کنیم. نکته‌ای که در این پژوهش موردتوجه قرارگرفته است، وضعیت مؤمنین و کفار در مراحل مختلف آخرت و محور ارتباطات است که با در نظر گرفتن این دو مورد، آیات به‌ظاهر مختلف، در این زمینه، مختص به گروهی خاص می‌گردند. به‌طورکلی آیاتی که بیان‌گر قطع اسباب و نسب‌ها است، ارتباطاتی است که خدامحور نبوده است، اما ارتباطی که حول ایمان و تقوا باشد، در آخرت هم ماندگار می‌باشند. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی با توجه به محور و اسباب پیوندها که یا الهی‌اند و یا مادی و توسط خود قرآن و روایات تبیین شده‌اند، مصادیق آیات قطع روابط و بقای آن‌ها، به‌خوبی روشن می‌گردد. پرسش اصلی عبارت است از اینکه آیا ارتباطات دنیوی در آخرت به‌طورکلی منقطع می‌شود یا نه؟

یکی از مسائل اختلافی و بنیادین در تفسیر قرآن، مسئله‌ی جامعیت قرآن است. جامعیت از مبانی مهم تفسیر بوده که در چگونگی و مصادیق آن اختلاف‌نظر وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که هرکدام از مفسران با استناد به ادله‌ای در هر یک از حوزه‌های جامعیت ذاتی و مقایسه‌ای به یکی از دیدگاه‌های جامعیت تمایل پیدا کرده‌اند. بررسی دیدگاه آیت‌الله جوادی و آیت‌الله مصباح‌ به‌عنوان مفسران و قرآن‌پژوهان تأثیرگذار دوره معاصر می‌تواند راهگشای حل برخی مباحث نظری در حوزه اندیشه و عمل دینی باشد. نوشتار حاضر با شیوه توصیفی و تحلیلی و با گردآوری داده‌ها از راه جمع‌آوری کتابخانه‌ای درصدد تبیین، تحلیل و ارزیابی دیدگاه این دو اندیشمند در دو حوزه‌ی جامعیت است. با توجه به آثارشان، هر دو اندیشمند درباره جامعیت مقایسه‌ای قرآن اتفاق‌نظر دارند و هر دو، قرآن را نسبت به سایر کتب الهی کامل‌تر و حاوی تمام مسائل و معارف مفید برای سعادت دنیوی و اخروی می‌دانند؛ اما در خصوص جامعیت ذاتی، اندکی اختلاف‌نظر وجود دارد. ازنظر علامه مصباح، قرآن کریم در عرصه هدایت به سعادت دنیایى و آخرتى، جامعیت دارد و به جامعیت اعتدالی معتقدند؛ اما آیه الله جوادی، جامعیت حداکثری برای قرآن را با دو شرط پذیرفته است. این پژوهش، ضمن تبیین اصل دیدگاه این اندیشمندان قرآنی و ارزیابی مناسب به این حقیقت دست‌یافته که اگرچه اصل دیدگاه این دو مفسر و اندیشمند فرزانه معاصر موردقبول و قابل‌اثبات است، اما از منظری دیگر این نگرش‌ها با ملاحظات و بلکه کاستی‌هایی مواجه است که در این جستار به آن‌ها پرداخته می‌شود.

هدف این پژوهش، تبیین ضعف‌های رفتاری انسان و روش‌های اصلاح آن بر اساس قرآن کریم است. جامعۀ آماری پژوهش، مشتمل بر قرآن کریم و نمونۀ پژوهش، آیات مرتبط با ضعف رفتاری است. این تحقیق به لحاظ رویکرد در زمرۀ پژوهش‌های کیفی قرار داشته، از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. بدین منظور، داده‌های اولیه شامل آیات مرتبط با موضوع، با بهره‌مندی از تفاسیر دست‌اول، کدگذاری گردیده، سپس طبقه‌بندی بر اساس مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر در سه محور مبانی، اصول و روش‌ها صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ضعف‌های رفتاری در حوزۀ فردی شامل غفلت در زندگی، ناسپاس بودن، غرور و تکبر، عجول بودن، حریص بودن، کم‌طاقتی و یأس در مواجهه با سختی‌ها است. در حوزۀ اجتماعی، مبانی مسخره کردن، عیب‌جویی، کینه‌توزی و نفاق از ضعف‌های رفتاری انسان می‌باشد. متناظر با مبانی، جهت اصلاح ضعف‌های رفتاری در حوزۀ روش یاد حق، شکرگزاری، هوشیاری، شکیبایی، قناعت ورزی، بالابردن آستانۀ تحمل در مواجهه با دشواری‌ها، بخشش، ارشادپذیری، ستّاریّت، تأثیرگذاری قلبی، سکوت مدبرانه و راست‌گویی شناسایی شد. نتایج حاکی از آن است که برای تحقق رشد واقعی انسان‌ها، برنامه‌ای جامع و همه‌جانبه لازم است تا ابتدا مبانی ضعف رفتاری شناخته شود و سپس متناسب با آن، روش‌های تربیتی برای اصلاح این ضعف‌ها با توجه به کلام خداوند اتخاذ شود، به‌نحوی‌که روش‌های تربیتی به‌دست‌آمده در تسریع رفع و اصلاح انحراف از وجود انسان هم در حوزۀ فردی و هم در حوزۀ اجتماعی بکار گرفته شود.