جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آنجا که قرآن کریم به زبان عربی نازل شده است و زبان عربی نیز به‌خودی‌خود زبانی تصویری است. ازاین‌رو یکی از وجوه سادگی و قابل‌فهم بودن بیان قرآن کریم، تصویری و ملموس بودن مفاهیم ذهنی آن است. قرآن کریم به‌عنوان یک متن ادبی، در شیوه بیان، تمام اسلوب­های زبان ادبی را به‌کار گرفتـه است کـه یکی از این ابزارهای بیانی، تصویرسازی هنری با استفاده از تشبیه، مجاز و استعاره است. افزون بر این، هر واژه و هر جمله در کنار معنای لغوی خود، دارای ظرفیت عاطفی و هیجانی ویژه­ای متأثر از بازخوردها و نگرش­ها است. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با استفاده روشی توصیفی ـ تحلیلی، تصویرپردازی­های هنری در سوره آل­عمران مورد بررسی روان‌شناختی قرار گیرد. نتایج اولیه حاکی از آن است که تصاویر هنری این سوره با توجه به نوع مخاطب متفاوت است که هریک ظرفیت­های عاطفی و هیجانی بالایی دارند. از اهداف مهم هر یک از تصاویر هنری در این سوره، تأثیرگذاری بر مخاطب و زمینه­سازی روحی او برای پذیرش حق و انکار باطل است. هریک از این تصاویر می­توانند به‌عنوان ابزاری در جهت سلامت روحی و ارتقای تربیت و اخلاق مؤثر باشد.

وحدت از ضروری‌ترین نیازهای جهان اسلام است و تحقق آن عامل مهمی در ایجاد عزت و سربلندی مسلمانان خواهد بود. وحدت به معنای همبستگی، همگرایی، یکدلی، یک جهتی، موافقت، و با هم بودن در یک امر است. یکی از ویژگی‌های حرکت وحدت‌طلبانه، حرکت در مسیری واحد است و یا برخورداری از جهتی واحد به منظور رسیدن به مقصدی واحد است. از این رو این پژوهش تلاش دارد با رویکرد تحلیلی- توصیفی به بررسی آراء مفسران معاصر شیعه و اهل سنت (ده مفسر) بر محور آیه 98-108 آل‌عمران با تاکید بر آیه 103 آل‌عمران بپردازد، زیرا از جمله راهکار‌هایی که سازنده وحدت می‌باشد؛ نشان دادن اهتمام دانشمندان مفسر معاصر به امر به وحدت است. از نظر این مفسران وحدت به این معناست که میان افراد و مذاهب درگیری وجود نداشته و برای استحکام وحدت تلاش‌های فردی و اجتماعی صورت گیرد. مفسران شیعه و اهل سنت برای به دست آمدن وحدت راهکارهای مختلفی را سنجیده‌اند که اعمال آن در جامعه اسلامی سبب برپایی وحدت و اتحاد اسلامی می‌گردد عواملی مانند استکبارستیزی، نفی استعمار غرب، امر به معروف و نهی از منکر، متمسک شدن به حبل‌الله، برپایی برنامه‌های مختلف عبادی مانند حج، نماز عید، نماز جمعه و غیرو که تاثیر شگرفی در ایجاد روحیه اخوت و برادری میان مسلمانان دارد. مفسران فوق بر چنگ زدن به ریسمان الهی تاکید فراوان دارند، زیرا این ریسمان الهی، انسان‌ها را از قعر چاه تفرقه و دورنگی، اختلاف و بدبختی نجات داده و به رفاه و امنیت می‌رساند. وحدت اسلامی آثار و فوائد بزرگی دارد که از آن جمله می‌توان به نصرت و پیروزی مسلمانان و قدرت و اقتدارشان در برابر دشمن اشاره داشت، یافتن صراط مستقیم، جلوگیری از جنگ و درگیری و تالف میان قلوب نیز از جمله این آثار و فوائد است که باعث آرامش خاطر انسان‌ها می‌شود. و از جمله نتایج وحدت اسلامی به شمار می‌آید. هنگامی که افراد یک جامعه به این فوائد آگاهی پیدا کنند حتما به راهکار‌های وحدت عمل خواهند کرد تا به فوائد و آثار وحدت برسند.

آية 59 سورة «آل‌عمران» شايد تنها آيه‌اي در قرآن باشد که هم مورد استناد تکامل‌گرايان قرار گرفته و هم مورد استشهاد خلقت‌باوران. ازاين‌رو، مي‌توان گفت اين آيه محل يک رويارويي سرنوشت‌ساز بين اين دو گروه است؛ به‌گونه‌اي‌که غلبة هرکدام از اين نگاه‌ها در تفسير آيه مذکور مي‌تواند پيروزي بزرگ براي آن و گامي بسيار بلند در جهت فائق آمدن آن نگاه بر ديگري در نزاع ديرينه بر سر نگاه قرآن به تاريخ طبيعت و بخصوص تاريخ پيدايش انسان بر اين کره خاکي باشد. آنچه در پي مي‌آيد تلاشي است به روش تحلیلی ـ توصیفی براي انجام يک داوري سنجيده و مستدل بين خوانش‌هاي تکامل‌گرا و خلقت‌باور از اين آيه شريفه. براي اين منظور ما ابتدا به مسائلي مي‌پردازيم که براي درک درست از آيه بايد فيصله داده شوند و سپس به تفسير خود از آيه مي‌پردازيم. در انتها نيز تفسيري تکامل‌باور از اين آيه طرح و نقد مي‌کنيم تا امکان داوري بين دو تفسير براي خواننده فراهم گردد.

دانش قراءات دارای پیشینه ای کهن می باشد و به سبب اهمیتی که در تفسیر و فهم کلام الهی دارد، دانشمندان علوم قرآنی، از همان آغاز به آن توجه داشته اند. بررسی آیات دارای اختلاف قرائت بر اساس سیاق، پژوهش مطرحی است که در گذشته انجام شده است و ترجیحاتی را برای قرائات مختلف ایجاد کرده است اما با توجه به گسترش مباحث حوزه زیبایی شناسی در علوم قرآنی در عصر حاضر و تأثیر بسزای آن در درک و فهم متن الهی؛ ضرورت ورود این مباحث در دانش قرائات وجود دارد. این پژوهش در صدد آن است تا با استفاده از یکی از مهمترین مباحث حوزه زیباشناسی؛ یعنی تصویر هنری که از راه بررسی عناصر تشکیل دهنده یک متن ادبی به کشف زیبایی های آن می پردازد، گامی در جهت شناخت قرائت حقیقی از سایر قرائات قرآن بردارد. قرآن با بهره‌گیری از تصاویر حسی، مجسم و خیال‌انگیز که سرشار از حرکت، حیات و پویایی است، معانی را از راه حس و فکر و وجدان به خواننده منتقل می‌کند. در این پژوهش؛ قرائات، سیاق وتصاویربلاغی و زبانی در همه آیات دارای اختلاف قرائت در سوره آل عمران، که اختلاف قرائت، ایجاد تفاوت در معنای آیه کرده، بررسی و سپس بر اساس نتایج سیاقی و تصویری بدست آمده؛ تحلیل و قرائت مرجح از این منظر در هر آیه انتخاب شده است که به منظور دستیابی به تصاویر هنری از سیاق با رویکردی خاص استفاده شده است و نظرات دانشمندان علوم قرائات در این حوزه بررسی شده است. در تصاویر بلاغی، هر سه شاخۀ علوم بلاغت یعنی علم معانی، بیان و بدیع در آیات بررسی شده است؛ همچنین تصاویر زبانی در قالب؛ تقابل صحنه‌های متضاد، تصاویر دیداری، تصویرگری با کلمات، حرکت، گفتگو، زمان، مکان، عاطفه و موسیقی در این آیات ارائه و سپس تصاویر موجود در هر واژه قرائی از حیث ارتباط آن با اختلاف قرائت سنجیده شده است. برای انجام این پژوهش از روش توصیفی-تحلیلی-آماری استفاده و با جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و تحلیل داده‌ها نتایج حاصل شده است. به طور مثال، اجمالاً در تحلیل آیه 146سوره آل عمران واژه"قاتل"نسبت به واژه "قُتل"، به علت اینکه دارای تصویر پردازی در لغت، به همراه عنصرحرکت می باشد؛ از نظر تصویر زبانی دارای ترجیح بوده چراکه ضمن بیان کشته شدن مجاهدان در رکاب پیامبر؛ که در واژه "قُتل" نیز وجود دارد؛ تصویر ایستادگی و مقاومت مجاهدان در رکاب پیامبر اکرم، به همراه تلاش وحرکت و همراهی آنها در پیکار، برای رسیدن به اهداف الهی را نشان می دهد. همچنین بررسی آماری حاصل از نمودارهای این پژوهش نشان می دهد که 35%تصاویر موجود در آیات، بلاغی و65% از آنها زبانی بوده است؛ 27% از تصاویر موجود در کل آیات در واژه قرائی آنها قرار داشته که از این بیست وهفت درصد؛ حدود 62% از آنها به دلیل اختلاف قرائت بوده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که در آیات اختلاف قرائت در سوره آل عمران واژگان و عبارات با چنان دقتی گزینش شده اند که علاوه بر ایفای نقش تصویرپردازی در موضوع کلی آیه؛ تصاویر موجود در واژه های قرائی در حدود 72% موارد؛ در جهت رجحان یک قرائت نسبت به قرائت دیگر می باشد. در این پژوهش در 94% از موارد، قرائت رایج(حفص از عاصم) دارای تصاویر و سیاق برتر نسبت به قرائات دیگر بود. در کل پژوهش، بیشترین بسامد در تصاویر بلاغی؛ استعاره و در تصاویر زبانی؛ عنصر تصویر گری با کلمات بوده است.

یکی از پیامدهای کشف اهداف و ساختار سوره‌های قرآن راهیابی به گزاره‌های جدید علمی است، روش مطالعه ساختاری سوره‌ها، مدل جدیدی از مطالعه علمی قرآنی است که تا کنون کمتر مورد توجه واقع شده است. این نوشتار با بر شمردن روش‌های استنباط گزاره‌های علمی از قرآن کریم، به تشریح و تبیین روش ساختاری پرداخته است. در ادامه، کارآیی این روش در عمل با مطالعه موردی اصول همگرایی دینی در ساختار سوره آل عمران نشان داده شده است.

یکی از عوامل موثر بر تفسیر قرآن کریم با توجه به تلاشهای مفسران، پی جویی از معانی مفردات قرآن است که البته در مواردی به دلایلی چون عدم توجه به معنای دقیق ریشه، وجود اشتراک لفظی در برخی واژه ها و خلط معنای حقیقی از مجازی اختلافاتی بین مفسران بوجود آمده است. از طرف دیگر برخی از الفاظ قرآن کریم تکامدها هستند که به جهت بی تکرار بودنشان در متن قرآن کریم، دارای محدودیتهایی در واژه شناسی می باشند. این رساله در پی پاسخگویی به این سوالات است که روش دستیابی به فهم تکامدها و تفاوت آن با فهم مفردات پرکاربرد چیست و نقش واژه شناسی تکامدها در دستیابی به تفسیر صحیح چه می باشد؟ هدف این پژوهش بیان دستاوردهای واژه شناسی با رویکرد تکامدپژوهی در عرصه تفسیر است. لذا به واژه شناسی تکامدهای دو سوره البقره و آل عمران (سوره های زهراوین) با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و از منابع کتابخانه ای بویژه تفاسیر ادبی و بلاغی پرداخته شده است و ریشه هر تکامد در زبانهای عربی وعبری و ترکی استانبولی و معادل آن در فارسی بررسی شده است تا ابعاد کاملتری را در روش واژه شناسی تکامدها و کاربردهای تفسیری آن تبیین نماید. همچنین در تبیین معنای تکامدها ، استخراج معنای کلمه با تحلیل سیاق و معنای لغوی ضرورت دارد ، زیرا بی تکرار بودن و محدودیت سیاق تکامدها عاملی برای تحدید معنا است. نتیجه رساله پیش رو چنین است که ارائه تعریف دقیق الفاظ با تاکید بر ریشه شناسی آن در زبان عربی و زبانهای خواهر و زبانهای پرکاربرد جهان اسلام دارای آثاری است که در تفاسیر و ترجمه ها مغفول مانده است. مانند کاهش احتمالات تفسیری، نقد علمی تفاسیر و اصلاح ترجمه ها، شکل گیری نظریات جدید تفسیری، رهیابی به مطالعات میان رشته ای و امکان تفسیر آیات با بهره مندی از ظرفیتهای معنایی واژه در زبانهای دیگر گردد.

از آن‌جا که قرآن کریم از جانب خداوند حکیم نازل شده است و هیچ باطلی در آن راه ندارد، می-توان به این امر اعتقاد داشت که آیات هر یک از سوره‌های قرآن کریم از ارتباط و انسجامی خاص در تأمین هدف یا اهداف سوره برخوردار است. از طرف دیگر پیش‌فرض برخی نویسندگان، نفی ارتباط منطقی بین آیات سوره‌ها‌ی قرآن کریم بوده است که با حکمت خداوند در تناقض می‌باشد. لذا در این پایان‌نامه سعی بر این است تا در راستای اثبات وجود ارتباط بین آیات قرآن، سوره‌ی آل عمران به صورت خاص و به عنوان شاهدی بر این موضوع مورد بررسی قرار گیرد.در مسیر بررسی ارتباط آیات سوره‌ی آل عمران، پنج خط ارتباطی شناسایی و مشخص گردیده است که عبارتند از: اهل کتاب؛ اهل ایمان؛ کفّار، منافقان و مشرکان؛ جهاد و کتب آسمانی که هر یک از این خطوط به دسته‌ها و زیرمجموعه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود. پس از شناسایی این خطوط ارتباطی پنجگانه، نظرات و آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در نهایت از رهگذر نشان دادن رابطه‌ی بین خطوط ارتباطی مذکور، شبکه‌ی ارتباطی آیات این سوره به تصویر کشیده شده است.

از مباحث مهم در حوزه قرآن شناسی، بحث از علوم بلاغت و از جمله آن علم معانی و نحوه ساختار عبارت-های قرآنی است. گونه‌های مختلف ادای مقصود و بیان معانی ذهنی به سه شکل ایجاز، اطناب و مساوات است. حذف و تقدیر در آیات به عنوان یکی از اقسام ایجاز در کلام، از هدف های علم معانی برای رساندن معنا و مفهوم مورد نظر و ایفای غرض خاص است.با استشهاد به مثال های قرآنی می توان ثابت کرد که در قرآن حذف های فراوان و به جایی در قالب اسم، حرف، فعل یا جمله صورت گرفته است. در بین سوره‌ها سوره آل-عمران از آن جهت که دارای موارد مکرر حذف است مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و در آن ابتدا ایجاز حذف در زبان های عربی و فارسی، بر اساس کتب صرف و نحو عربی و دستور زبان فارسی بررسی و سپس به موضوع حذف در سوره آل عمران پرداخته شد و ضمن یافتن مصادیق ایجاز حذف در آیات این سوره، نقش موارد محذوف مشخص و آنگاه با ترجمه فارسی آن مقایسه گردید. همچنین روش کار بر اساس زبان شناسی قدیم انتخاب شده است. در آیات این سوره که مشتمل بر 200 آیه می‌باشد، بر اساس قواعد زبان عربی، 18 نوع حذف مشاهده شده‌ و تعداد کل محذوفات، حدود650 مورد می‌باشد،که بیشترین مورد محذوف، مربوط به حذف عامل جار و مجرور و کمترین آن، مربوط به حذف قسم است؛ که البته در حدود 95 درصد از آیات این سوره، به لحاظ قواعد نحوی، حذف عامل ظرف و جار و مجرور واجب بوده است. با توجه به تفاوت دو زبان عربی و فارسی، مترجمین به پاره‌ای از این محذوفات توجه داشته و یا با در نظر گرفتن نقش نحوی دیگری برای کلمه، نیازی به تقدیر گرفتن محذوف نداشته‌ و در موارد بسیاری نیز، به کلام محذوف بی‌توجه بوده‌اند، که البته عدم اشاره‌ی به محذوف گاه مشکلی در فهم آیه ایجاد نکرده و گاهی موجب اختلال در فهم آیات شده است که در 45 مورد این امر مشاهده شده است. همچنین مترجمین در ترجمه‌ی آیات وحدت رویه نداشته و در بین آیاتی که به محذوفات آن توجه داشته‌اند، در حدود 20 درصد از آن، به موارد محذوفی در آیات اشاره کرده ‌که در آیات مشابه آن بی‌توجه بوده‌اند .

تلاش برای دستیابی به مفاهیم بلند قرآن‌کریم‌،‌یکی از ضرورت‌های مسلم برای هر مفسر یا مترجمی است که انس با قرآن دارد‌؛‌مفاهیمی که در قالب الفاظ ریخته شده‌،‌الفاظی که در ورای آن‌ها معانی شگفتی نهفته است‌.استفاده از معنای مجازی در ادبیات پیش از نزول قرآن هم رایج بوده ، در اشعار جاهلی نمونه‌های زیادی از آن دیده می‌شود به‌خاطر این‌که مجاز یکی از ابزار زیباسازی کلام است و متکلم برای این‌که سخنش تأثیر و نفوذ بیشتری در مخاطب داشته باشد از این شیوه استفاده می‌کند‌ ‌و ظاهرا در تمام زبان‌های دنیا مشابه آن وجود دارد‌ و قرآن کریم هم که به زبان عربی نازل شد‌‌،‌‌منبع آرایه‌های زبان عربی به‌شمار می‌رود و از شیوه مجاز و زیبا‌سازی کلام بیش از هر سخن دیگری بهره برده است ما را بر آن داشته است تا جهت درک و فهم بهتر از واژه‌های موجود در قرآن و تعبیرات معنایی آن‌،‌وارد بحث مجاز شویم و به اندازه وسعت علمی خودمان از این اقیانوس بی‌پایان سیراب گردیم و در صدد یافتن جوابی برای این سوالات باشیم که‌‌: -آیا فقط می‌توان به دیدگاه‌های موافقین و مخالفین مجاز بسنده کرد و یا این‌که می‌توان از مجموع نظرات آن‌ها به یک نظر تلفیقی جدیدی دست یافت‌؟-آیا مجاز همانند نحو عربی تابع قواعد و قوانین خاصی است که بتوان با استناد به آن‌،‌رأی قطعی در مورد یک جمله صادر کرد و یا این‌که پایگاه آن ذوق است و مطابق با ذوق سلیم باید به یک نتیجه دست یافت‌؟-نقش مجاز در دستیابی به مفاهیم سوره آل‌عمران و نساء تا چه حد می‌تواند موثر باشد‌؟در این پژوهش که نحوه جمع‌آوری اطلاعات از کتاب‌ها و مقالات به‌صورت فیش‌برداری می‌باشد و با روش توصیفی-‌‌ تحلیلی انجام شده مجازات و انواع آن‌ها در دو سوره آل‌عمران و نساء بررسی شده است‌.