جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط میان شرط ﴿وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُواْ فیِ الْیَتَامَی‏﴾ و جوابِ ﴿فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِنَ النِّسَاءِ مَثْنیَ‏ وَ ثُلَاثَ وَ رُبَاع‏﴾ در سومین آیه از سوره نساء از چالش‌های تفسیری بوده که اثر خود را به‌ صورت اختلافاتِ فراوانِ ترجمه‌ای برجای گذاشته است. ترجمه‌های ارائه‌شده پیرامون این ساختار شرط را می‌توان در 7گونه و با محوریت معادل‌یابی از «مِنَ النِّسَاءِ» به صورت‌های زنان، زنان دلخواه، زنان یتیم و غیریتیم، مادر آن ایتام، زنان بالغه، زنان متناسب با عدالت و نهایتاً زنان دیگری غیر از ایتام دسته‌بندی کرد. در این میان به معیاری جهت ترجیح و نقد ترجمه‌ها نیاز بوده که قدرت فهم و تحلیلِ آرای تفسیری را به دلیل وابستگی ترجمه به تفسیر دارا باشد. جهت انجام این بررسی روش مورداستفاده شیوه توصیفی- تحلیلی و به‌طور مشخص روش تحلیل ساختاری سوره‌ها بوده که در آن سوره به مثابه شبکه‌ای در هم‌تنیده از موضوعات مختلف با محوریت سیاق‌هاست. با این معیار گونه هفتم به‌ عنوان ترجمه منتخب برگزیده ‌شده و به‌ صورت ذیل قابل ‌ارائه است: «اگر می‌ترسید که در مورد یتیمان به قسط رفتار نکنید با زنانِ(دیگری غیر از ایتام) به تعداد دو تا، سه تا و چهار تا ازدواج کنید». از این‌رو می­توان مهم­ترین دستاورد این پژوهش را ارائه معیاری درون­متنی جهت تنقیح ترجمه­های پیشنهادی برای متن قرآن به شمار آورد. در نتیجه استفاده از ساختار آیه، ساختار سیاق، ساختار فصل، ساختار سوره و غرض آن مبنای ارزیابی ترجمه­­ها و ارائه ترجمه صحیح است. پیاده­سازی این روشِ نقد ترجمه بر سوره طویل نساء در پژوهش پیش­رو، نمونه­­ای جهت اثبات اثر ساختار در نقد و ترجیح ترجمه ها در سراسر قرآن خواهد بود.

پژوهش در زمینه مسائل زنان از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مباحث عصر حاضر است. در این‌باره ، بررسی آیات چالش‌برانگیز قرآن در باب حقوق زنان اهمیت بسیار دارد، از جمله این آیات می‌توان به آیه ۳۴ سوره نساء اشاره نمود. بدین منظور در پژوهش حاضر دیدگاههای نواندیشان دینی ایرانی بیان‌گردیده تا از این رهگذر، تفاسیر نوین از آیه مورد نظر مورد ارزیابی قرار‌گیرد. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است. در نوشتار حاضر ابتدا نظرات لغویان و مفسران به عنوان زمینه و پیشینه پژوهش بیان-گردید و سپس اقوال نواندیشان دینی ایرانی مطرح‌گردید. برای ذکر این اقوال از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی بهره جسته‌ایم. از مفاهیم به کار رفته در آیه، سه مفهوم قوامیت مردان، فضل و ضرب زنان بیشتر مورد توجه قرارگرفته‌است. در مورد قوامیت به دو حوزه معنایی اشاره‌گردید که در معنای اول محافظت، نگهبانی و خدمتگزاری و در معنای دوم نیز مدیریت و ریاست مرد در خانواده ذکرشد. در باب فضل نیز به سه معنای قوای جسمی بالاتر مرد، انفاق مالی و نیز حضور اجتماعی بالاتر وی در عصر نزول اشاره‌شد. در معنای ضرب نیز نواندیشان مورد نظر پژوهش حاضر به معنای حقیقی زدن اشاره نمودند. یافته‌های این پژوهش نشان داد که نواندیشان در بیان نظرات فوق برخی مبانی نظیر تاریخمندی متن، بازنگری بر اساس حقوق بشر را سرلوحه کار خویش قرار داده‌اند که در میزان کارآمدی و روشمندی آنها نظرات یکسانی وجودندارد. در مجموع نظر غالب نواندیشان بدین شرح است که قوامیت و فضل مردان و ضرب زنان مختص شرایط و عرف زمان نزول بوده و در عصر کنونی موضوعیت ندارد. از پژوهش حاضر می‌توان نتیجه گرفت که در عصر حاضر برخی احکام مندرج در قرآن از جمله احکام بانوان نیاز به بازنگری دارد و در این راستا برخی تغییرات صحیح و سازنده می‌تواند در وضع موجود زنان تأثیرات مثبتی را ایجادکند. با این همه باید تغییر‌پذیری به کمک مبانی، قواعد و معیارهای متقن و صحیح صورت‌گیرد و در این مسیر ضمن توجه به بستر و عرف زمان نزول، نباید از پیامهای کلی و جاودان کلام الهی و تجرید احکام الهی از خصوصیات زمانی و مکانی و تسری آنها به دیگر زمان‌ها نیز غافل‌شد.

هدف از انجام پژوهش پیش‏رو«مطالعه‏ی تطبیقی روش‏شناسی مفسّران و محقّقان معاصر در آیات مربوط به زنان در سوره‏های نساء و نمل» می‌باشد. در قرآن، آیات فراوانی درباره‌ زنان وجود دارد که برخی مفسّران، آن‏ها را به گونه‌ای تفسیر نموده‌اند که هویّت و شخصیّت انسانی زن را زیرسؤال برده‌اند، گرچه برخی دیگر نیز شخصیت زن را در همان آیات برابر با مردان دانسته‌اند. سؤال اصلی در این پژوهش آن است که کدامیک از گونه‌های مختلف روش‌های تفسیری مفسّران در فرایند تفسیر در آیات مربوط به زنان، متناسب با شرایط نوین زنان در عصر حاضر است؟ اکثر تفاسیر تا پیش از قرن چهاردهم و نیز بسیاری از تفاسیر این قرن در آیات زنان با گرایش‌های روایی، فقهی، کلامی، ادبی، عرفانی، فلسفی، اشاری و نظایر آن به رشته تحریر درآمده است. در حالی که پژوهش‏گران و اصلاح‏گران مسلمان معاصر در نتیجه تلاش‌های افرادی همچون محمد عبده، رشید رضا، علامه فضل‌الله، علامه طباطبایی و زنان مفسری چون آمنه ودود، عایشه بنت‌الشاطی، بانو امین، بانو گرجی و ...، با نگاه اجتماعی در تفسیر قرآن‌کریم خصوصاً آیات مربوط به زنان به تفسیر معاصر سمت و سویی تازه بخشیده‏اند. در این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی این مسئله پرداخته‏، فرضیه محقق آن است که تحلیل هرمنوتیکی بیش از سایر روش‌ها در تبیین عصری مسائل مربوط به زنان تأثیر دارد؛ و نتایج پژوهش نیز نشان داد روش‏ مفسّران و محقّقان معاصر، در تفسیر به روز آیات مربوط به زنان در سوره‏های نساء و نمل، متفاوت بوده و غالب این تفاسیر از روش‏های اجتماعی بهره گرفته و کمتر متأثر از احادیث و روش‏های کلامی، فقهی، فلسفی و عرفانی بوده‌اند. همچنین جنسیّت مفسّر در تفسیر این آیات مؤثّر بوده گرچه قابل تعمیم نمی‏باشد. بر اساس این داده‏ها، رویکرد مفسّران معاصر به مسئله زنان، تا حد زیادی آغاز گفتمانی نوین و پاسخ‏گویانه در برابری حقوقی و آزادی زنان از نگاه گردیده اسلام است. توجه ویژه‌ی قرآن به مسائل زنان با بررسی اوضاع و شرایط آنان پس از اسلام از نظر این مفسران غیر قابل انکار است و نشانه‏های ارج‌گذاری اسلام به زنان به زبان عصری قابل بازنمایی است.

از جمله شاخه­ های مطالعاتی حوزۀ معناشناسی، بحث «تحوّل معنایی واژگان» در قرآن کریم است که به معنای توجه به تغییرات ایجاد شده در معنا و مفهوم برخی واژگان در قرآن و پیشینۀ معنایی آن در دوران پیش از نزول یعنی در عصر جاهلی است. تضییق مفهومی به عنوان یکی از این تحولات معنایی، به معنای آن است که ﺗﻌﺪاد اﺷﯿﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ واژه ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ با گذشت زمان و تحول جریانات رو ﺑﻪ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻧﻬﺎده، و ﯾﮏ واژه، دریک معنا منحصر شده اﺳﺖ. این اصل آن­ هنگام که برای بررسی واژه­ای در همان هنگام نزول اعمال شود، امری طبیعی و بدون نقد است. اما تضییق مفهوم یا معنا در قرآن هنگامی از مدار صحت خارج می­شود که میان نزول قرآن و تفسیر آن فاصلۀ بسیاری قرار گرفته باشد و مفسران بخواهند براساس تضییق مفهومی که برای یک واژه در عصر تفسیر رخ داده، کلام را تفسیر و معنا کنند. برخی از واژگان قرآن مانند ضرب در آیۀ 34 نساء از این سرنوشت برخوردار بوده است. هنگامۀ نزول قرآن این واژه از معانی بسیار متعدد برخوردار بود که یکی از معانی شایع آن نکاح بود. اما پس از چند قرن مفسران که بیشتر و اولین آن­ها غیرعرب ­زبان بودند، مفهوم گستردۀ ضرب را در کتک زدن حصر نموده و پس از آن در پی توجیهات متعدد در تفسیر آیه برآمدند. این پژوهش برآن است تا با بررسی معناشناسانۀ این واژه و تبیین معانی گستردۀ ضرب و تمرکز بر معنای نکاح برای آن تفسیری نو از آیه ارائه دهد و با ادله­ ها و مستندات دیگر آن ­را تحکیم بخشد.

هدف پژوهش حاضر تبیین فقهی مضمون آیه سوم سوره نساء و بررسی اختلاف نظر در تاریخ‌گذاری دقیق آن است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که زمان تقریبی نزول آیات مورد بررسی، مربوط به زمان بعد از جنگ اُحد و اواخر سال سوم و اوایل سال چهارم هجرت می‌باشد. موضوعات مطرح شده در این آیات، بیشتر روابط اجتماعی بین مسلمانان است. این نوع ارتباط مربوط به دوره بعد از هجرت و دوره ده ساله نبوت پیامبر اسلام (ص) است. موضوع دیگر مطرح در این آیات، مربوط به سرپرستی و رسیدگی به امور زنان و کودکان بی‌سرپرست است که با ازدواج مجدد زنان بی‌سرپرست، یک حامی و مربی برای فرزندانشان فراهم می‌شد.

خداوند متعال در آیات 78 و 79 سوره نساء، سرچشمه و منشأ سیئات و حسنات را به خود نسبت داده، اما در آیه 79 همین سوره، تحقق حسنات را از جانب خود و سیئات را از جانب بشر دانسته است. این امر موجب شده است گروهی بدون توجه به اسالیب کلام، عدم بهره گیری از معنای صحیح واژگان و استفاده نکردن از روش درست در فهم قرآن، ادعای موهوم تناقض میان دو آیه را مطرح کنند. مقاله حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی و بر مبنای جمع آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای تدوین شده است، در پی پاسخ به این پرسش است که مراد الهی از نسبت سیئات به خود و بشر چیست؟ برای پاسخگویی به این سؤال، ابتدا رویکردهای متفاوت مفسران بیان و سپس ناکارآمدی هر یک بررسی می شود. پس از بررس یهای انجام شده، دیدگاه علامه طباطبایی (ره)به دلیل اتقان، استحکام و قوت استدلال و ارائه راه حل بهتر در جمع میان دو آیه، پاسخی مناسب دانسته شده است و ادله و شواهد برگزیدگی آن ذکر م یگردد.

موضوع این پژوهش، بررسی شبهات کتاب نقد قرآن پیرامون ازدواج‌های پیامبر(ص) و یک موضوع میان رشته‌ای و بدون پیشینه‌ی اختصاصی می‌باشد که با روش توصیفی-تحلیلی، ابتدا اطلاعات مورد نیاز را از منابع تفسیری، روایی، فقهی، کلامی و تاریخی گزارش کرده و سپس به جمع‌بندی و نقد شبهات سها پرداخته است؛ شبهات سها عبارت است از: اتّهام شهوت‌رانی به پیامبر(ص) از طریق تجویز بی حدّ و حصر زنان؛ تصاحب زنان از طریق هبه و برده گیری؛ تصاحب نمودن زن شوهردار؛ بی‌عدالتی نمودن در بین همسران؛ ارتکاب نقض حقوق در ازدواج با عایشه؛ ارتکاب بی‌عدالتی در تحریم ماریه؛ بشری بودن قرآن به دلیل وقوع نسخ در آن؛ ورود جواز چندهمسری در قرآن از فرهنگ زمانه؛ سود نداشتن امور خصوصی پیامبر(ص) در هدایت انسان؛ عدم لزوم بودن آیات افک جزء قرآن؛ پاسخ‌های ارائه شده به ترتیب عبارت می‌باشد از: بودن آیه‌ی پنجاه سوره احزاب در مقام بیان جواز ازدواج پیامبر(ص) با هفت صنفی از زنان؛ ثابت نبودن پذیرش هبه از جانب پیامبر(ص) از نظر تاریخی؛ جایز بودن برده گیری در جنگ شرعی و تصرّفات مترتّب بر آن؛ صورت گرفتن ازدواج با زینب به‌منظور باطل نمودن سنّت جاهلی؛ بودن سنّ عایشه بین ۱۳–۱۷ سال در هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و صورت گرفتن این ازدواج به‌منظور جلب حمایت قبیله‌ی تیم؛ خلط نمودن سها بین «حقّ قَسم» و «حقّ مجامعت» و واجب نبودن رعایت اوّلی بر پیامبر(ص)؛ نبودن محروم نمودن پیامبر(ص) خودش را از امر مباح از مسقطات عدالت؛ نفی شدن عدالت حقیقی در آیه ۱۲۹ نساء و شرط قرار گرفتن عدالت تقریبی عملی در آیه ۳ نساء و بودن حقیقت نسخ تقیید زمانی در اطلاق حکم؛ تجویز شدن تعدّد زوجات برای حلّ معضلات اجتماعی و پذیرفته شدن آن در اسلام به‌صورت محدود و مشروط؛ بودن تخییر زنان پیامبر(ص) دلیلی بر نفی تعدّد زوجات او به‌منظور شهوت‌رانی؛ بودن نزول آیات ۱۱–۲۶ سوره نور در دفاع از پیامبر(ص) در قضیّه‌ی افک به ماریه؛ در نهایت به این نتیجه رسیده است که این شبهات مخلّ به عصمت و نبوّت پیامبر(ص) و وحیانیّت قرآن نیست.