جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله [در این گفتار]، نقش فعال مدنی زنان می‌باشد؛ از جمله در مناصب مدیریتی عالی سیاسی تا مرز ریاست جمهوری. پیش‌فرض اینکه: نقش فاعل اجتماعی و سیاسی زن، هم‌چنان پرسش‌خیز و چالش‌انگیز است. پرسش اصلی: شخصیت مدنی زن چیست؟ به تعبیری، خاستگاه، جایگاه و نقش اجتماعی و سیاسی زنان در جامعه سیاسی و در نظام سیاسی و دولت چیست؟ فرضیه: «در فلسفه سیاسی فارابی، زن انسان اجتماعی و سیاسی و دارای قابلیت نقش فعال سیاسی تا مدیریتی بالای سیاسی است». توضیح فرضیه اینکه: چه‌بسا لطافت طبع زنان سبب بسیاری سوء فهم‌ها و بدتر از آن، سوء استفاده‌های تاریخی از زنان باشد. نتیجه: زن ظرفیت ایفای نقش فعال سیاسی نرم (نه قهرآمیز) را به‌تناسب لطافت طبع خود داشته است. اما این ضرورت نیازمند زمینه‌سازی متناسب می‌باشد. روش: تحلیل متن و محتوایی آثار و آراء فلسفی سیاسی، به‌خصوص دیدگاه فارابی در زمینه زن و در مورد او می‌باشد. بر این اساس، در این مقاله «زن در فلسفه سیاسی فارابی» را بررسی می‌نماییم. [ناگفته نماند که] فارابی (قرن4ه.ق/11م) برترین مفسر و مؤسس حکمت مدنی و فلسفه سیاسی اسلامی است.

از معنای هر چیزی پرسیده می‌شود، درحالی‌که ماهیت معنا و چگونگی حصول آن از پیچیده‌ترین مسائل فلسفه زبان است. معناشناسی رویکرد غالب فلسفه معاصر غرب و متأثر از تجربه‌گرایی است. ازاین‌رو، تصوراتی معنادار قلمداد می‌شوند که متناظر با انطباعات حسی بوده و قابل تجربه باشند. نظریه کاربردی معنای ویتگنشتاین نیز معنا را همان کاربرد عملی واژه می‌داند. این نظریه بر سایر حوزه‌های فکری، به‎خصوص فلسفه تعلیم و تربیت بسیار تأثیر گذاشت. لذا در این پژوهش فلسفی، با روش تحلیلی ـ توصیفی و رویکردی انتقادی ضمن تحلیل ماهیت معنا در نظریه کاربردی معنای ویتگنشتاین، از رهگذر بررسی نظریه شباهت خانوادگی، ماهیت زبان و بازی‌های زبانی نشان‌داده شده است، به دلیل غلبه رفتارگرایی و ویژگی تجربی زبان نزد ویتگنشتاین، «زبان» مقدم بر «ذهن» و معیار معناداری قلمداد می‌شود. بنابراین اشکالاتی نظیر انکار اصول زیربنایی، انکار امکان حصول نظریه، ترجیح عقل عرفی، انحصار معنا در زبان‌های عمومی، ایده‌آلیسم زبانی ناشی از قرارداد انگاری در بازی‌های زبانی، متوجه ماهیت معنا در نظریه اوست.

فلسفه حقوق و فلسفه سیاسی دو دانش نزدیک به هم هستند که در موارد بسیاری میان مسائل این دو دانش قرابت‌هایی وجود دارد. با هدف شناسایی نسبت این دو می‌توان این سؤال را پرسید که آیا این دو فلسفه نسبت و ارتباطی با یکدیگر دارند؟ اگر آری، چه رابطه‌ای میان این دو دانش برقرار است؟ در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای تدوین شده، نسبت و ارتباطات این دو فلسفه با یکدیگر مورد کاوش قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این دو دانش هم در پاره‌ای از مبانی و هم در هدف غایی اشتراک دارند. میان مسائل آن دو نیز رابطه عموم و خصوص من وجه برقرار است؛ چنان‌که هر کدام از این دو دانش، در مواردی بر دیگری ابتنا یافته و از دستاوردهای آن بهره می‌برد. گاهی نیز مسائل این دو، راه‌حل مشترک دارند.

جاودانگی نفس مسأله‌ای است که با یکی از آموزه‌های بنیادین ادیان ابراهیمی (به‌ویژه اسلام و مسیحیت)، یعنی معاد و زندگی پس از مرگ گره می‌خورد. یکی از فرض‌های بقای نفس جاودانگی تناسخی، نفوس انسانی است که در اصطلاح مشهورش، دست‌کم به دو معنا به‌کار می‌رود: معنای نخست، سیر نفس در چرخه تناسخی ابدان است. معنای دوم عبارت است از تناسخ در ساختار معاد جسمانی؛ به این صورت که نفس در آخرت و رستاخیز هم مانند حیات دنیوی دارای بدنی عنصری مناسب با حیات اخروی خواهد بود. در این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع اصلی و متون دینی مسیحت و اسلام تدوین شده است به خوبی اثبات می‌شود که هم مسیحیت و هم اسلام در رد معنای چرخه تناسخ و جایگزینی آن به جای معاد هماهنگ هستند؛ همچنان‎که متکلمان مسیحی و مسلمان نیز در دفع آن هم‌نظرند. ولی ظهور آیات فروانی از کتاب مقدس و قرآن کریم و همچنین روایات مأثور از انبیاء و اوصیای الهی، در تحقق معاد جسمانی به جسم عنصری است؛ یعنی معاد جسمانی در ساختار تناسخ ملکی شکل می‌گیرد.

برهان‌ خلقی مشروط به وجود خلق‌ است و بدون وجود خلق، وجود خدا اثبات نمی‌شود. همچنین برهان صدیقین ابن سینا مشروط به «وجودٌ ما» و تقسیم وجود به واجب و ممکن بوده و برهان ملاصدرا نیز مشروط به اصالت وجود و تشکیک و عین ربط بودن وجود معلول به علت است. این در حالی است که وجود خدا مشروط به وجود خلق نیست. بنابراین اگر وجود انکار یا شک شود، یا تقسیم وجود به واجب و ممکن پذیرفته نشود و یا در اصالت وجود یا تشکیک آن و عین ربط بودن معلول به علت تلقی به قبول نگردد و همچنین اگر این مبانی و مقدمات انکار یا شک شوند، نمی‌توان وجود خدا را اثبات کرد. همچنین اگر در صورت استدلال تردید شده یا اعتبار آن نفی شود، نمی‌توان وجود خدا را اثبات کرد. حال که وجود خدای متعال مشروط به شرطی نیست، پرسش این است که: آیا می‌توان برهانی اقامه کرد که اثبات وجود خدا هم مانند وجود او مشروط به هیچ شرطی نباشد؟ برهان صدیقین علامه به این پرسش پاسخ مثبت می دهد و وجود خدا را بدون هیچ شرطی اثبات می‌کند. در برهان علامه، هرچند اصل وجود انکار یا شک شود و نیز مبانی دیگر اثبات وجود خدا در براهین دیگر نفی شوند و یا در آنها تردید شود و نیز شرایط صوری برهان هم انکار یا شک شود، باز هم وجود خدا اثبات می‌شود. بنابراین در برهان علامه اثبات وجود خدا مانند وجود خدا مشروط به هیچ شرطی نیست

یکی از حقایقی که ذهن بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول کرده، شعور همگانی موجودات است؛ موضوعی که ظواهر آیات قرآن کریم و روایات فراوان گواه آن است. حکمت متعالیه گام‌های ارزنده‌ای در مقام تبیین سریان ادراک در همه موجودات برداشته است. اما ادله تجرد علم همواره به‌عنوان مانعی جدی برای اثبات این ادعا مطرح بوده است. نگارنده در این مقاله می‌کوشد با به‌کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی انتقادی، عدم مانعیت ادله مزبور برای اثبات سریان ادراک در هستی را نشان دهد و این حقیقت را در مقام اثبات یک گام جلو ببرد. براساس نتایج به‌دست آمده، هیچ‌یک از ادله تجرد علم بر اشتراط تجرد در مطلق علم دلالت ندارد و نمی‌تواند مانعی حقیقی برای پذیرش شعور همگانی موجودات باشد. با از میان برداشتن موانع عقلیِ پذیرش ادعای مزبور می‌توان حتی در صورت ناکافی بودن ادله عقلیِ اثبات شعور همگانی موجودات به آن‌دسته از ادله نقلی استناد کرد که بر سریان ادراک در موجودات دلالت دارند.

طرف‌داران نظریه منطقی احتمال، به اشکالات منتقدان اصل عدم تفاوت پاسخ گفته‌اند. جان مینارد کینز[1] و شهید محمدباقر صدر دو چهره شاخص این عرصه‌اند. مسأله اصلی در این مقاله، بررسی تطبیقی و نقد دیدگاه‌ ایشان در این موضوع است. هدف از این تحقیق، زمینه‌سازی برای ورود اندیشمندان معاصر اسلامی به نظریه‌پردازی در این خصوص در بستر گفت‌وگو با صاحب‌نظران جهانی است. روش تحقیق در این مقاله از حیث گردآوری مدارک، «کتابخانه‌ای» و ازلحاظ ماهیت روش، تجزیه و تحلیل کیفی، «عقلی برهانی» است. در نتیجه تحقیق روشن شد که اصل بدیهی اول شهید صدر در تبیین نظریه احتمال، درواقع همان اصل عدم تفاوت کینز است و هر دو اندیشمند از راهبرد ایجاد تقسیمات فرعی تلاش کرده‌اند شبهات اصلی آن را پاسخ دهند. عمده یا تمام تناقضات ادعایی، به‌خاطر ابهام در خود مسأله احتمالاتی مورد نظر و یا تطبیقِ اشتباه پیش‌آمده است. نتیجه اینکه نظریه احتمال شهید صدر حاوی ظرفیت‌های بزرگی برای رویارویی با چالش‌های نو در این خصوص است.

با توجه به اینکه معیارهای کارآمدی دولت در فلسفه‌های سیاسی متفاوت است، مسأله این است که کارآمدی دولت در فلسفه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی از چه معیارهایی برخوردار است؟ هدف آن است که نشان داده شود کارآمدی دولت در فلسفه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی، متناسب با نوع ره‌یافتی که ایشان از هستی و پیشرفت و کمال انسان دارد، از معیارهای خاصی برخوردار می‌باشد. روش پژوهش این نوشتار، تحلیل از محتوای گزاره‌های توصیفی و هنجاری و تجویزی از انسان و اقتضائات کمالات او در حوزه حیات مدنی بوده و روش جمع‌آوری اطلاعات نیز روش کتابخانه‌ای می‌باشد. نتیجه بحث آنکه در دستگاه فلسفه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی، معیارهای کارآمدی دولت در چارچوب اعتدال مدنی در دو سطح سلبیِ پیش‌گیرانه و بازدارنده از آسیب‌ها و انحرافات و بی‌عدالتی‌ها و ایجابیِ زمینه‌ساز تعادل و تعالی انسان بوده و رشد و پیشرفت توأمانی مادی و معنوی، فردی و جمعی و رفاهی آسایش و آرامش‌آور حیات مدنی انسان را در پی دارد.

تبیین «نحوه پیدایش کثرت در عالم از مبدأ هستی و رابطه کثرت و وحدت» از دغدغه‌های فیلسوفان و از جمله چالشی‌ترین مباحث در مکاتب فلسفی بوده و تفسیرها و تبیین‌های متفاوتی از آن ارائه شده. ملاصدرا در نحوه صدور و واقعیت کثرت، دیدگاه خاصی دارد. این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، بر این فرض استوار است که کثرت و وحدت در اندیشه ملاصدرا ، به‌گونهای متفاوت از بسیاری از حکما ارائه شده است. ملاصدرا ارتباط حقایق عینی و وجودی با حق‌تعالی را با کلید واژه‌های متفاوتی همچون علیت، تشأن و تجلّی تبیین نموده ‌است. هدف اساسی این تحقیق، تبیین صحیح نظام صدور و ترسیم تلاش‌های ملاصدرا در تبیین این مهم در ارائه صحیح جهان‌شناسی برآمده از اندیشه‌های اوست. تبیین معناشناختی کثرت عالم و نحوه پیدایش آن از مبدأ هستی از نظر ملاصدرا، از جمله نتایج و یافته‌های این پژوهش محسوب می‌شود. ملاصدرا دارای دو دیدگاه است که در یک امتداد هستند. در دیدگاه اول، از راه تشکیک وجود «عقل اول» را صادر اولی می‌داند که مجرای بقیه صوادر و کثرات است و در دیدگاه نهایی خود، همگام با وحدت شخصی عرفا، همه ماسوی الله را نمود و مظهر حق‌تعالی می‌داند که از او در یک مرتبه متجلی گردیده و آن وجود منبسط و نفس رحمانی است و همه ماسوی را در بر می‌گیرد. با این تفاوت که این مظهریت در نزد ملاصدرا، قوی‌تر و نزد عرفا ضعیف‌تر و ظلی‌تر است.