جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حکمت حکمت مدنی، اجتماعی و سیاسی: به چرایی و چیستی و حتی کلیات چگونگی‌شناسی «حکمت مدنی» می‌پردازد. یعنی خاستگاه، جایگاه و نقش حکمت مدنی را شناسایی نموده و می‌شناساند. چنان که حکمت مدنی: به چرایی و چیستی و حتی کلیات چگونگی‌شناسی «حکومت مدنی» و بلکه پدیده مدنی، سیاسی و سیاست و پدیده‌شناسی آن(ها) می‌پردازد. یعنی خاستگاه، جایگاه و نقش راهبردی حکومت و پدیده مدنی را بر می‌نمایاند. سیرمتکامل (پلکانی) حکمت مدنی از بنیاد و از آغاز گذار از بدویت و سیر مدنیت انسانی و اجتماعی تا کنون و تا غایت و تا انجام و کمال نهایی به تعبیری مهدوی، مرهون واکاوی حکمت حکمت مدنی است. کما اینکه پرسمان حکمت مدنی اعم از معرفت‌‌شناسی، روش‌شناسی و پدیده‌‌شناسی حکمت مدنی و حتی علم مدنی از جمله نمودشناسی یعنی دانش مدنی؛ اجتماعی و سیاسی و بلکه سیاست مدنی، به‌‌صورت روش‌مند، قاعده‌‌مند، نظام‌مند و هدف‌مند نیز براین‌اساس بوده، و در این راستا می‌باشد. فارابی و خواجه نصیر دوتن از برجستگان جدی، جهانی و جاویدان این حوزه معرفتی خوشبختانه اسلامی و ایرانی‌اند. نخست مؤسس و دومین مجدد علم و حکمت مدنی؛ اجتماعی و سیاسی در تاریخ و جهان اسلام و ایران بوده و محسوب می‌‌گردند. مقاله به تحلیل گفتمان حکمت حکمت مدنی در آثار و آراء و بلکه در نگاه، نظریه و نظام حکمی این دو می‌پردازد. فرضیه اصلی: حکمت مدنی؛ اجتماعی و سیاسی متعالی است.

نشان‌دادن توقف نظریه‌های سیاسی بر نظریه‌های معرفتی هدف این نگارش است. این کار از راه معرفی نظریه‌های متضاد سیاسی سوفیست‌ها در یونان باستان و ابتنای آنها بر آرای متضاد معرفت‌شناسانه آنها نسبت به امور واقع صورت می‌گیرد. از یک‌سو، نظریه نسبیت‌گرایی و شبه‌پوچ‌گرایی نسل اول سوفیست‌ها، از جمله پروتاگوراس و گرگیاس، تأثیر بسزایی در پوزیتیویستی بودن آرای سیاسی آنها داشت. از سوی دیگر، ثبات نظرگاه‌های واقع‌گرایانه سیاسی نسل‌های متأخر سوفسطائیان، متأثر از آرای معرفتی ضدنسبیت‌گرایی فیلسوفان یونانی، مثل سقراط بود. این همه از این امر حکایت می‌کند که نظرگاه‌های معرفتی دانشمندان همواره نقشی تعیین‌کننده در آرای سیاسی آنها داشته و دارد. بنابراین، نظریه‌های پوزیتیویستی سیاسی در عصر حاضر نیز دلیل بر قبول نظریه نسبیت‌گرایی معرفتی از سوی صاحبان و طرفداران آن نظریه‌هاست. به دلیل آنکه نظریه نسبیت‌گرایی معرفتی به لحاظ منطقی غیرقابل دفاع است، نتیجه می‌گیریم که هیچیک از نظریه‌های سیاسی پوزیتیویستی نیز به لحاظ منطقی توجیه‌پذیر نیستند.

فلسفه سیاسی یکی از انواع صورت‌های اندیشه سیاسی است که از دیرباز در میان متفکران رایج بوده و مباحث و دیدگاه‌های مختلف در این زمینه همواره از سوی متفکران مطرح شده و مورد بحث قرار گرفته است. این که این دیدگاه‌ها به ویژه آنچه از سوی مهم‌ترین متفکران غربی مطرح شده است چه مقدار با مباحث فیلسوفان مسلمان قابل تطبیق و سنجش است جای تأمل، بررسی و تحقیقات بسیاری دارد که در مقاله حاضر به صورت مختصر به آن پرداخته می‌شود. ازاین‌رو مقاله حاضر در تلاش است در ابتدا ضمن ارائه بحثی مختصر درباره فلسفه سیاسی با تأکید بر دیدگاه اشتروس، به تبیین و مقایسه آن با فلسفه سیاسی متعالیه با تأکید بر آرای صدرالدین شیرازی بپردازد. برای این منظور سعی شد ضمن توجه به نقاط اشتراک و نقاط قوت این دیدگاه، وجوه تمایزش مورد بحث و توجه قرار گیرد و تلاش شود مفهوم فلسفه سیاسی متعالیه با تفصیل بیشتری مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد.

امامان شیعه و پیروانشان از ابتدا توسط مخالفان و معاندان مورد اتهامات بسیاری واقع می‌شدند؛ یکی از این اتهامات این است که گفته می‌شود شیعیان بعد از سلام هر نمازی سه مرتبه دو دستشان را از روی تأسف به ران‌هایشان می‌زنند و می‌گویند خان الامین؛ یعنی جبرائیل امین خیانت کرد؛ چرا که وحی را که باید به علی بن ابی‌طالب می‌داد به محمدبن‌عبدالله داد! در این مقاله کوشیده‌ایم که ابعاد مختلف این شبهه را بررسی کرده و پاسخ دهیم؛ ابتدا آنچه را که شیعه و اهل سنت بعد از سلام نماز مستحب می‌دانند را یادآوری کرده و سپس ریشه این اتهام را بررسی می‌کنیم و در نهایت، شبهه را از چهار منظر تاریخی، تجربی، نقلی (فقهی) و عقلی (تحلیلی ـ کلامی) پاسخ می‌دهیم.

فلاسفه اسلامی بر مبنای جهان‌بینی علمی و نظری خود قائل به حاکمیت اعتدال بر کل عالم هستی هستند و آن را بر موجودات تکوینی ِعالم آسمانی جبری دانسته و بر موجودات ارادی ِعالم زمینی و عالم خیرات و شرور خاصه بر حیات سیاسی انسان لازم و ضروری می‌دانند و همواره رسیدن به آن را در زندگی مدنی و نظام سیاسی دغدغه ذهنی و مسأله فکری خود قرار داده‌اند. پرسش آن است که با توجه به وجود تمایزات میان عوالم مذکور، آنان از اعتدال حاکم بر عالم آسمانی و موجودات تکوینی چه تبیینی نموده و چه جایگاه و نقشی برای اعتدال در موجودات ارادی ـ تشریعی و زندگی مدنی و نظام سیاسی قائلند و حقیقت آن را چه می‌دانند؟ ادعا آن است که فلاسفة اسلامی اعتدال در عالم موجودات ارادی و در زندگی فردی و مدنی و نظام سیاسی را سبب برای ثبات و تعادل بخشی و در نتیجه سبب برای کمال آنها می‌دانند همان‌طور که عالم سماوی و موجودات تکوینی آن از چنین ثبات و تعادلی برخوردارند. آنان دستیابی به آن را از طریق حاکمیت حکمت و شریعت بر زندگیِ فردی و مدنی ممکن می‌دانند. نویسنده با روش توصیفی ـ تحلیلی به معرفی چیستی اعتدال و تبیین جایگاه و اهمیت آن در نظام هستی اعم از عالم آسمانی و زمینی بر می‌آید. از نتایجی که براین موضوع بار می‌شود آن است که موضوع اعتدال به جهت امر فطری‌بودن آن به رشد و شکوفایی تمام استعدادها و ظرفیت‌های کمالی انسان خاصه خصلت عقلانی انسان در ابعاد نظری و عملی و رفتاری افراد در تعاملات مدنی می‌انجامد و توازن و ثبات و تعادل افراد و جامعه و نهادهای مدنی آن را در پی دارد.

نوشته حاضر درصدد نشان‌دادن اختلالات مفهومی و نظری تعبیر «فلسفة مضاف» در شاخه‌های سیاسی فلسفه است. مدعای این نوشته آن است که تعبیر مزبور از سویی نتایج ناموجهی در مفهوم‌پردازی این شاخه‌ها ایجاد می‌کند و از سوی دیگر نظام آموزشی و پژوهشی شاخه‌های مزبور را در هم می‌ریزد. این نوشته برای بررسی موضوع خود به تحلیل عقلی از طریق اِسناد به داده‌های جمع‌آوری شده می‌پردازد. نتیجه حاصل از این نوشته موجب تصحیح شناخت جامعه فلسفی ایران از مفاهیم «فلسفة سیاسی»، «فلسفة سیاست» و «فلسفة علم سیاست» می‌شود و می‌تواند به نظام آموزشی و پژوهشی شاخه‌های مزبور یاری رساند.