جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از زمان ائمۀ معصومين عليهم‌السلام در كنار كتب فقهى و حديثى متعارف كتاب‌هايى به نام «أحكام القرآن» يا «آيات الأحكام» نوشته شده است كه اولين كتاب در اين زمينه، «أحكام القرآن» ابونصر محمد بن سائب كلبى (م 146 ق) از اصحاب امام صادق عليه‌السلام مى‌باشد. پس از وى اصحاب اماميه از او پيروى نموده و به تأليف اين گونه كتاب‌ها پرداخته‌اند. صاحب الذريعة در ج 40/1 مى‌نويسد، ثم إن جمعا من أصحابنا تابعوا الكلبي في افراد آيات الأحكام و تفسيرها بالتصنيف. از مشهورترين آنان مى‌توان: - فقه القرآن راوندى (م 573 ق) - متشابه القرآن ابن شهرآشوب (م 588 ق) - كنز العرفان فاضل مقداد (م 826 ق) - تفسير شاهى مير ابوالفتح بن مير محزوم جرجانى (م 976 ق) - مسالك الأفهام از شيخ جواد كاظمى (م 1044 ق) را نام برد. در ادامۀ اين روش نگارش فقهى، تفسيرى آيات قرآن كريم، محقق اردبيلى به تأليف كتاب گرانقدر «زبدة البيان» مبادرت نموده است. وى قبل از شروع كتاب طهارت، سورۀ فاتحه را تيمنا تفسير نموده است و سپس به بيان آيات فقهى ابواب مختلف از كتاب الطهارة تا ديات پرداخته است. علاوه بر كتب تفسيرى همچون كشاف زمخشرى، تفسير بيضاوى قاضى ابى سعيد، مجمع البيان طبرسى وى به كتب فقهى از شيخ صدوق، شيخ مفيد، سيد مرتضى، شيخ طوسى، ابن ادريس، محقق حلّى، علامۀ حلّى و غير آنان استناد نموده است كه بيش از همه نظريات شيخ صدوق در من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه در آن ذكر شده است. از زمان نگارش، به دليل سبک و روش منحصر به فرد و استفاده از تفاسير و كتب فقهى معتبر به فقهاى بزرگ به اين كتاب توجه خاصى نشان داده‌اند و در موسوعه‌هاى فقهى همچون: - مفتاح الكرامة سيد محمد جواد عاملى (م 1226 ق) - مستند الشيعة ملا احمد نراقى (م 1245 ق) - جواهر الكلام شيخ حسن نجفى (م 1266) - مستمسك العروة الوثقى آیت‌الله سيد محسن حكيم (م 1390) و غير آنها به نقد و بررسى و استدلال به مطالب آن پرداخته‌اند. در كتاب موجود نامى به عنوان «زبدة البيان» براى نام‌گذارى كتاب ذكر نشده است و تا قبل از صاحب جواهر در كتاب‌هايى نظير مفتاح الكرامة از اين كتاب به «آيات الأحكام الأردبيلي»، «آيات الأحكام الأردبيلية» و يا نظاير آن نام برده شده است امّا پس از صاحب جواهر، از آن با نام «زبدة البيان» ذكر شده است و در كتب فقهى متداول نيز همين نام مرسوم شده است. در مجلۀ «تراثنا» ج /16ص 82 تاريخ تأليف آن 989ق ذكر شده است. حواشى و شروح از زمان نگارش، فقها و علماى بزرگى حواشى و شروحى بر اين كتاب نوشته‌اند كه به بعضى از آنها اشاره مى‌شود: تحصيل الاطمينان، از امير ابراهيم قزوينى (م 1149 ق) (أعيان الشيعة 221/2، الذريعة 396/3، 9/6، 302/13). مفاتيح الأحكام، از سيد محمد سعيد بن سراج‌الدين قاسم طباطبايى قهپايى (م 1092 ق) (الذريعة 302/13). تفسير السراب، محمد بن عبدالفتاح تنكابنى (م 1124 ق) (ذ276/4/، 9/6، 103، مستدركات أعيان الشيعة 236/3). حاشيه بر زبدة البيان، سيد امير فضل‌الله استرآبادى (الذريعة 9/6، 103). حاشيه بر زبدة البيان، امير محمد بن محمدباقرمختارى (ذ 9/6). حاشيه بر زبدة البيان، موسى اسماعيل بن محمدحسین خاجوئى (م 1173 ق) (الذريعة 103/6). حاشيه بر زبدة البيان، محدث فيض كاشانى (م 1091 ق) (الذريعة 21/12). حاشيه بر زبدة البيان، سيد محدث نعمة الله جزائرى (م 1112 ق). المتعة في شرح الزبدة، از سيد ميرزا خالد (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205). حاشيه بر زبدة البيان، از محمد رفيع گيلانى (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205). ترجمۀ فارسى اين كتاب در الذريعة ج 73/4 ذكر شده است كه مؤلف آن مشخص نيست.

کتابی بسیار با ارزشمند و تاثیرگذار از سید عبدالله شبر مفسر نکته سنج تشیع در مورد اخلاق اسلامی و ذکر فضائل اخلاقی، صفات الهی ، یاد قبر و قیامت و... که هر خواننده ای را تحت تاثیر خود قرار می دهد.

یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین چهره‌ها و جنبه‌های علمی امام معصوم (علیه‌السلام) همانا نگرش عقلی و فلسفی به پدیده‌هاست. امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام)، در مدت کوتاه زمانی، به اندازهٴ تمام تاریخ فضا را روشن کرده، هم جهالت گذشتگان را برملا نمود و هم ضلالت آیندگان را نمودار ساخت. اکنون فرمایشات آن حضرت سند زندهٴ علوم مختلف از جمله فلسفه و کلام است. اثر گرانمایهٴ «فلسفهٴ الهی از منظر امام رضا (علیه‌السلام)» که از زبان عربی به فارسی ترجمه شده, در یک مقدمه و چهار بوستان، عهده‌دار مباحثی چون سخنان امام رضا (علیه‌السلام) در فضیلت عقل و تشویق مردم به تعقل، استدلال به مبادی عقلی در کلام آن حضرت، توحید از منظر امام رضا (علیه‌السلام)، قضا و قدر، جبر و تفویض، ضرورت نبوت، ماهیت معجزه و ... می‌باشد.